به گزارش مشرق، دوباره قرار است در ارتباط با یکی از موضوعات و چالش های کهنه مردم که حسابی هم جیب شان را نشانه گرفته و هم اعصاب شان را، حرف بزنیم. نمی دانم از این چندین میلیون خودرویی که در کشور وجود دارد، هیچ کدامشان سهم و مال شما هست یا نه، منتها، احتمالا با رویه ثبت سند و مالکیت خودرو آشنایی دارید و اگر هم ندارید، احتمالا از دعوای قدیمی پلیس با دفاتر ثبت اسناد رسمی در ماجرای ثبت مالکیت خودرو مطلعید و چیزهایی در این رابطه شنیده اید. یعنی این را می دانید و یا شنیده اید که بعد از خرید خودرو، برای مالکیت آن هم نیاز به مراجعه به مراکز ثبت پلاک و دریافت سند تکبرگی است و هم مراجعه به دفاتر ثبت اسناد رسمی برای دریافت سند مالکیت! هر دو جا هم سوای وقت و انرژی و بدوبدوها، باید مبالغی را هم بپردازید که در اولی یعنی جایی که مسئولیت آن با پلیس است، مبلغ کمتر و در دومی که دفاتر ثبت هستند، مبلغ بیشتری را پرداخت می کنید. جالبتر از همه اینکه، علیرغم تمام تفاسیر و ادعاها، هردوی اینها، یعنی پلیس و دفاتر ثبت، معتقدند که سند صادرشده توسط آنها لازم و ضروری است و آن یکی اختیاری یا بلاموضوع و غیرقانونی است.

اما همانطور که گفتم، هر دوی اینها، پولشان را می برند و جیبشان را پر می کنند و این بین فقط مردم هستند که هم مالی و هم از نظر وقت و انرژی هزینه می دهند! تقریبا، مثل همیشه! البته این را هم بگویم که بارها سعی شده این ماجرا حل شود، مثلا مجلس ورود کرده و مصوبه ای هم داشته، ولی انگار تعمدا همهچیز قرار است مبهم و چندتفسیری باشد، تا باز هم این مردم باشند که نه متوجه کلاهی که سرشان می رود، باشند و نه اینکه این دو، از درآمدی که دارند، محروم شوند؛ به همین سادگی! با این همه اما بد نیست یک مرور دوباره و یک تلنگر جدید در ارتباط با این مساله به هر دوی این منتفعان و البته قانونگذاران داشته باشیم و بزنیم تا شاید مجلس لابهلای تغییرات و مصوباتی که به قول خودش به نفع مردم می خواهد که داشته باشد، در این ماجرا هم ورود کند و این دعوای کهنه و این ابهام ماندگار را یکبار برای همیشه به نفع مردم حلوفصل کند. راستی، یک مساله مهم اینجاست و آن هم اینکه منتفع اصلی و کلان ماجرا، حتی بیشتر از پلیس و دفترداران ثبت اسناد رسمی، دولت است که خیلی چراغخاموش و زیرکانه، از این فضا بهرهبرداری می کند و حتی روی این درآمد در بودجه هرساله حساب هم باز می کند!

سه ضلع انتفاع از ثبت سند خودرو در ۲ جا!

بگذارید قبل از هرچیزی یک نقشه ای را ترسیم کنیم تا درنهایت هم مخاطب چیزی عایدش شده باشد و هم اینکه محکوم به غش کردن بهسمت یکی از طرفین ماجرا نشویم. ببینید، این ماجرا و یا به تعبیر بهتر دعوای سوری سه ضلع دارد. یک ضلع آن پلیس، یک ضلع دفاتر ثبت و ضلع سوم هم دولت است که البته دو ضلع آخر به هم وابسته هستند و بهنوعی دفاتر ثبت هستند که انتفاع دولت را هم از این ماجرای ثبت سند خودروها تامین می کنند.

خب، حالا شرح ماجرا و جایگاه پلیس و دفاتر ثبت در تعیین مالکیت خودرو؛ طبق ماده ۲۹ قانون تخلفات رانندگی در سال ۹۰ مقرر شده است که نقلوانتقال خودرو ابتدا باید در مراکز تعویض پلاک انجام شود و سپس سند قطعی در دفاتر اسناد رسمی به نام خریدار و مالک زده شود. یعنی ایجاد یک دوگانه آن هم به دستور قانون! حالا در کشورهای دیگر دنیا چه خبر است؟ در عمده کشورهای دنیا مرجع ثبت اموال اعم از ماشین، خانه، ملک و … ثابت و تحت عناوین مختلف است. در کشور ما سازمان ثبت اسناد و املاک متولی ثبت اموال مردم است یعنی هر کسی بخواهد سند رسمی دریافت کند باید به سازمان ثبت و دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند. در منابع قانونی گفته شده یکسری اموال است که الزاما باید ثبت شوند همانند ملک که بهموجب ثبت رسمی نقلوانتقال می یابند و برخی نیز اختیاری است همانند اموال منقول (مثلا فرش خانه را می توانید سند بگیرید ولی اختیاری است و اجباری نیست).

بعدها بهموجب قوانین ثبت ماشین هم الزامی شده است یعنی برای نقلوانتقال خودرو هم باید ثبت انجام دهید، چراکه ماشین هم بخشی از اموال است و فرقی با ملک ندارد. بر این اساس گفتند ماشین ها بعد از تعویض پلاک به دفاتر اسناد بیایند و سند قطعی به نام آنها صادر شود. خب مشخص شد که براساس قانون، خودرو هم همچون ملک، نیازمند ثبت سند رسمی است ولی این کار در ایران از سمت دو مرجع انجام می شود، یکی پلیس (همان مراکز تعویض پلاک) یکی هم دفاتر ثبت اسناد رسمی!

چرا باید ۲ جا سند خودرو را ثبت کنیم؟

حالا چرا چنین دوگانه ای ایجاد شده است؟ همانطور که می دانید و احتمالا خاطرتان هست، در گذشته ماشین ها یک پلاک داشتند یعنی از تولید تا اسقاط شدن یک پلاک داشتند و با آن شناخته می شدند. بعدها یعنی از دهه ۸۰ به بعد نیروی انتظامی طرحی (چون در کشور ۳۷ مدل پلاک داشتیم) را اجرایی کرد و برای اینکه پلاک ها یکپارچه شود پلاکی را تحتعنوان پلاک ایران داشته باشیم. با این اقدام همه پلاک ها را یکسانسازی کردند. در طرح خود گفته شد پلاک را به نفر اختصاص می دهیم و هر بار نقلوانتقال مستلزم تعویض پلاک است یعنی دیگر مثل گذشته، به جای اینکه پلاک به خودرو تعلق داشته باشد و از ابتدا تا انتها با خودرو باشد، به شخص و مالک تعلق گرفت. این طرحی بود که قبلا در آلمان اجرا شده بود. منتها بعدها آلمانی ها به دلایلی از اجرای آن جلوگیری کردند و دیگر این طرح در آن کشور اجرایی نشد و به سیستم سابق برگشتند، همانطور که درحالحاضر هم در اکثر کشورهای دنیا پلاک به ماشین اختصاص داده می شود و از ابتدا تا انتها ماشین یک پلاک دارد ولی در کشور ما این طرح را اجرا کردند و همچنان هم ادامه دارد و مردم مجبور هستند برای هر بار نقلوانتقال پلاکی را که به خودشان تعلق گرفته، تعویض و از این ماشین به آن ماشین جابهجا کنند.

حرف دفترداران ثبت اسناد رسمی چیست؟

اینجا یعنی الزام (علیرغم برخی ادعاها مبنیبر عدم الزامی بودن ثبت سند خودرو در دفاتر ثبت و …) ثبت خودرو و دریافت سند هم از پلیس و هم از دفاتر ثبت اسناد شرایطی را ایجاد کرد که مبادا یکی از دوطرف با تکبعدی شدن ماجرا انتفاعشان به خطر بیفتد و لذا یک مجادله و چالش کهنه بین پلیس و دفاتر ثبت ایجاد شد. حرف دفاتر ثبتی ها چیست؟

حرف دفترداران ثبت اسناد رسمی که من با یکی از آنها مصاحبه ای هم داشتم، این است که: «اگر قرار باشد برای هر وسیله ای یعنی مالی در یک جا سند صادر شود، با این وضعیت چه نیازی به سازمان ثبت وجود دارد و این سازمان را جمع کنیم! بگوییم خانه هایی را که در رهن بانک می روند، بانک ها سند بزنند و ماشین هم پلیس می زند. پس سازمان ثبت را جمع کنیم و بگوییم اینکه در همه جای دنیا یک سازمان واحد برای ثبت اموال گذاشتند، کار اشتباهی است. نکته دوم که مغفول مانده و مردم متوجه این امر نیستند و پلیس به آن دامن می زند؛ پلیس مدعی است و می گوید سند برگه سبز کافی است ولی درواقع ماجرا این است که مطابق قوانین، نقلوانتقال اموال مستلزم پرداخت حقوق دولتی ازجمله مالیات است. هر نقلوانتقالی این چنین است یعنی شما ملک می فروشید باید مالیات پرداخت کنید، ماشین می فروشید باید مالیات پرداخت کنید، وام بانکی می گیرید باید حقوق دولتی آن را پرداخت کنید. مرجع وصول این حقوق دولتی کجاست؟ دفترخانه ها هستند.

در ماده ۴۲ قانون ارزشافزوده گفته شده است دفاتر اسناد رسمی مکلف هستند هنگام نقلوانتقال خودرو یک درصد ارزش خودرو را بهعنوان مالیات وصول کنند. پلیس این مالیات را نمی گیرد و صلاحیت این کار را ندارد. اگر قرار است فقط برگه سبز کافی باشد و به دفاتر هم مردم مراجعه نکنند چه کسی باید این حقوق دولتی را دریافت کند؟ (چون اینها بخش بودجه عمومی کشور است). خب مشخص است دفاتر ثبت اسناد رسمی! اینجا انتقاداتی هم وجود دارد، مثلا مردم می گویند تعویض پلاک می کنیم ۲۵۰ هزارتومان است و اگر دفترخانه بیاییم بیش از یک میلیون هزینه می شود.

مردم فکر می کنند دفترخانه این پول را خودش دریافت می کند و به جیب می زند، درحالیکه این هزینه نقلوانتقالی است که به حساب خزانه دولت باید واریز شود. باید مرجعی این حقوق دولتی را وصول کند. قانون گفته دفترخانه وصول کند و ما نباید بگوییم چرا دفترخانه این را وصول میکند. مرجع این حقوق دولتی را باید مشخص کرد. یک دعوا سر این است که حقوق دولتی زیاد است. برای نقلوانتقال هر ملک و مالی طبق قانون دو درصد ارزش را بهعنوان حقوق دولتی دریافت می کنند. مثلا ارزش معاملاتی ماشین ۲۰۶ مدل ۱۴۰۰ را اداره مالیات، ۹۵ میلیون تومان تعیین کرده است. دو درصد این مقدار، یک میلیون و ۹۰۰ هزارتومان می شود. نزدیک دو میلیون باید حقوق دولتی بدهید یعنی به خزانه بابت ماشین ۲۰۶ پول بدهید. این دو میلیون واقعا زیاد است. این که باید کم شود بحث دیگری است. تردیدی نیست که حقوق دولتی برای نقلوانتقال گران است و باید کم شود، منتها راه این نیست که مردم دو جا سند بزنند. یک مساله دیگری وجود دارد که مردم برای هر بار نقلوانتقال باید پول پرداخت کنند، اصلا سوال دیگر اینجاست که چرا یک امر حاکمیتی را به یک شرکت خصوصی (راهگشا ناجی پارس که سال ۷۹ تعاون ناجا راهاندازی کرده که بهعنوان شرکت خصوصی ثبت شده است و امور مربوط به آموزشگاه های رانندگی و تعویض پلاک به این شرکت داده شد) دادهاید و پول زیادی از مردم می گیرند؟

سالانه حدود ۵ میلیون معامله خودرو در کشور داریم یعنی اعم از اینکه یک میلیون خودرو صفر وارد می شود و ۴-۳ میلیون نقلوانتقال های عادی است که بین مردم اتفاق می افتد. ۵ میلیون از هر معامله ۱۰۰ هزارتومان کارمزد دریافت می کنند. این مبلغ هنگفتی است. این پول به جیب چه کسی می رود؟ مساله این است که اینها یعنی پلیس به مردم می گویند سند برگه سبز برای شما کافی است. درحالیکه برگه سبز نه حقوق دولتی پرداختشده دارد و نه معلوم است برای چه سند آنجا باید صادر شود و طبق کدام مجوز قانونی است و چرا مردم همواره باید تعویض پلاک کنند؟ همین امر مشکلاتی را به همراه دارد. جعل پلاک داریم و دزدی و … .»

در همین رابطه مردادماه امسال، ذبیحالله خداییان، معاون رئیس قوه قضائیه با تاکید بر ضرورت طی شدن رویه های قانونی در بحث انتقال سند خودرو گفت: «کاری که ناجا در رابطه با نقلوانتقال خودرو انجام می دهد، سند عادی است و سند رسمی به هیچعنوان تلقی نمی شود؛ مثل سندی است که فردی به بنگاه نقلوانتقال مراجعه کرده و دریافت می کند. رئیس وقت قوه قضائیه هم بخشنامه ای در این رابطه ابلاغ کرد که نقلوانتقالی که توسط ناجا انجام می شود، عادی است، چون ناجا مرجع صالح برای صدور مالکیت خودرو برابر قانون نیست. مشکلی که الان در عمل پیش آمده، این است که عموما کسانی که به دفاتر مراجعه نمی کنند، با مشکل حقوقی مواجه شدهاند. اخیرا آماری از مرکز آمار قوه قضائیه دریافت کردم که طبق آن سال ۹۸ بیش از ۷۵ هزار پرونده الزام به سند رسمی خودرو تشکیل شده است و اغلب کسانی هستند که از طریق نیروی انتظامی اقدام کردهاند. اگر ناجا به این شکل اقدام نمی کرد و مردم به دفاتر اسناد رسمی هدایت می شدند، این همه پرونده در دستگاه قضا نداشتیم. کار ناجا در نقلوانتقال خودرو مغایر ماده ۲۹ رسیدگی به جرائم راهنمایی و رانندگی است، چون در آن ماده تاکید بر انجام این کار در دفاتر شده است.»

پلیس چه ادعایی دارد؟

تا اینجا فهمیدیم که دفترخانهداران حرص چه را می خورند. این که مالیات و دیون دولتی را باید پرداخت کرد و دفترخانه های ثبت اسناد رسمی چنین مجوز و امکانی را دارند و فراهم می کنند که جای خود، منتها این باورپذیر نیست که صرفا آنها نگران این مساله باشند و حتما آن سهم و انتفاع مالی از ثبت سند استدلال متقنتر و باورپذیرتری است که درصورت از حجیت افتادن سند صادرشده از سوی آنها، از بین می رود! این بین اما نمی شود یکطرفه به قاضی رفت و همانطور که گفتیم، این ماجرا اضلاع دیگری هم دارد که یکی از مهمترین این اضلاع، پلیس یا همان مراکز تعویض پلاک هستند.

مردادماه امسال سیدکمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور ناجا در ادامه مجادلات و چالش ها بر سر ثبت سند در مراکز تعویض پلاک یا دفاتر ثبت اسناد رسمی خاطرنشان کرد: «برخی طی مصاحبه هایی در چنین شرایطی، ذهن مردم را مخدوش می کنند و می گویند برای انجام فرآیند نقلوانتقال خودرو حتما باید به دفاتر ثبت اسناد مراجعه شود و مراجعه به پلیس وجهه قانونی ندارد؛ خطاب به این افراد می گویم که قانون را بخوانند. در قانون تصریح شده که هر کسی می خواهد نقلوانتقال خودرو انجام دهد به پلیس مراجعه کند و خود مالک، مدارک و وسیلهنقلیه باید به احراز پلیس برسد. قانون نیاز به تفسیر دارد نه استنتاج؛ این قانون صریح و روشن است. ما اصراری به اینکه مردم به دفترخانه بروند و یا نروند، نداریم؛ مراجعه به دفترخانه برای نقلوانتقال خودرو اختیاری است.»

هادیانفر پیش از این هم در ارتباط با این ماجرای قدیمی در سال ۹۸ گفته بود: «هرچند تمایلی ندارم به این پرونده دامن بزنم و یادآوری موضوعات قبلی را داشته باشم اما باید بگویم که ماده ۲۹ قانون صراحتا گفته است سندی که پلیس ارائه می دهد بهمنزله سند رسمی است. نقلوانتقال بهوسیله سند راهور حدود ۱۵۰ هزارتومان انجام می شود و با موضوعات حاشیه ای مانند تعویض پلاک و … چیزی حدود ۲۰۰ هزارتومان هزینه یک نقلوانتقال با سند پلیس راهور می شود. اگر بعضی علاقه دارند به دفترخانه ها مراجعه کنند و سند دفترخانه ای که حدودا سه میلیون تومان می شود، بگیرند، جای خود دارد ولی این به آن معنا نیست که سند پلیس اعتباری کمتر از سند محضرخانه داشته باشد.» خب، می بینید اینجا دو مساله وجود دارد که پلیس روی آن پافشاری می کند، یکی ماده ۲۹ قانون جرائم رانندگی که اصالت سند صادرشده از سوی پلیس را زعم آنها تایید می کند و دیگری هم هزینه کمتری که ثبت سند از سوی پلیس برای مردم دارد.

حالا این ماده ۲۹ رسیدگی به جرائم راهنمایی و رانندگی چه می گوید؟ براساس این ماده قانونی نقلوانتقال خودرو بهموجب سند رسمی انجام می شود، دارندگان وسایل نقلیه مکلفند قبل از هرگونه نقلو انتقال وسایل دفاتر اسناد رسمی، ابتدا به ادارات راهنمایی و رانندگی یا مراکز تعیین شده از سوی راهنمایی و رانندگی برای بررسی اصالت وسیلهنقلیه، هویت مالک، پرداخت جریمه ها و دیون معوق و تعویض پلاک به نام مالک جدید مراجعه کنند. البته اصل این ماده قانونی و سایر مواد و تبصره های موجود در آن (که بهخاطر زیاد بودن متن آن اینجا دوباره تکرار نمی شود) محل بحث و مجادله و البته تفاسیر گوناگون شده است. پلیس این ماده قانونی را کاملا شفاف می داند و از آنطرف اما دفاتر اسناد رسمی به آن خدشه و ایراد وارد می کنند. این بین البته پیشنهادی هم از سوی پلیس برای پاک شدن صورتمساله (یعنی همان چرایی ثبت دوباره سند خودرو) طرح شد که البته همین هم در این ماده قانونی به آن اشاره شده است. طبق ماده ۶ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (راهنمایی و رانندگی) می تواند با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، امکان استقرار دفاتر اسناد رسمی را به تعداد کافی در مراکز تعویض پلاک فراهم آورد.

اشتری، فرمانده نیروی انتظامی هم اخیرا چنین پیشنهادی را ارائه کرده بود اما پیش از این، هادیانفر، رئیس پلیس راهور ناجا گفته بود: «در گذشته این اتفاق رخ داد، اما بین دفاتر اسناد رسمی در این خصوص تفاهم وجود ندارد. در تهران چندصد دفتر اسناد رسمی وجود دارد؛ اما ۶ مرکز تعویض پلاک درحال فعالیت است. کسانی که این طرح را ارائه دادند، باید با بررسی بیشتری این موضوع را مطرح کنند، اطراف مراکز تعویض پلاک بیش از هشت دفتر اسناد رسمی وجود دارد و ضرورتی ندارد در این مراکز باشند.»

خب، اینجا هم مشخص است که پلیس از موضع خود کوتاه نمی آید و استنباط خود را دارد. البته در ارتباط با ناجا و شرکت خصوصی راهگشای ناجی پارس که مسئولیت تعویض پلاک و نظارت بر آموزشگاه های رانندگی را برعهده دارد باید شفافسازی هایی هم صورت بگیرد که هیاتمدیره این شرکت چه افرادی هستند و این صدور برگ سبز و سند خودرو چه انتفاعی برای آنها در پی دارد. چون همانطور که در ارتباط با دفاتر ثبت اسناد رسمی هم گفتیم، این نهاد هم حتما نگران هزینه مردم نیست و انتفاع خود را می برد.

انتفاع ۵ هزار میلیاردی دولت از این دوگانه

دفاعیات سردفتران را خواندیم و ادعای پلیس را هم همینطور، اما ضلع سوم و یکی از اصلیترین منتفعان این دوگانه، دولت است. انتفاعی که بخش اعظم آن از سوی دفترخانه ها تامین می شود. بگذارید یک مثالی بزنم، یک پراید مدل ۸۸ به نرخ امروز نزدیک ۲۹۰ هزارتومان هزینه ثبت و صدور سندش در دفترخانه می شود. از این میزان ۱۰۰ هزارتومان برای سردفتر است، ۲۰۰ هزارتومان حقوق دولتی است. این کمترین قیمت و هزینه در سیستم نقلوانتقال ماشین است. هر قدر مبلغ افزایش می یابد نسبت دریافت و سود دولت هم افزایش می یابد.

مثلا برای سانتافه مدل ۲۰۱۲ هزینه سند ۱۴ میلیون تومان می شود و از این میزان ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان حقوق دولتی است و ۵۰۰ هزارتومان برای سردفتر است. یا مثلا یک BMW نزدیک ۲۰ میلیون تومان هزینه سندش می شود. از این میزان کمتر از یک میلیون برای سردفتر و الباقی برای حقوق دولتی است. می بینید، عدد قابلتوجهی می شود و همین قابلتوجه بودن باعث شده است که دولت حدود ۲ هزار و ۴۰۰ میلیاردتومان روی این منبع درآمدی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ و در ردیفی تحتعنوان مالیات نقلوانتقال اتومبیل حساب باز کند.

علاوهبر این ماده ۴۲ قانون ارزشافزوده می گوید یک درصد ارزشافزوده خودرو هم بهعنوان مالیات دریافت می شود و همچنین به موجب قانون دیگری که بدان قانون درآمدهای دولت و نحوه وصول آن (مصوب ۷۳) گفته می شود، یک درصد هم بابت حقالثبت گرفته می شود یعنی دو درصد روی هم که این هم جمعا نزدیک به همان ۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد است. یعنی عملا در بودجه ۱۴۰۰ دیده شده که از محل معاملات نقلوانتقال خودرو ۵ هزار میلیاردتومان به حساب دولت واریز می شود و محل وصول این ۵ هزار میلیارد دفاتر اسناد رسمی هستند.»