اقتصاد اسلامی در منظرگاه مدیریتی <a href="/fa/dashboard/ ir/ویکی شیعه" class="text info">ویکی شیعه</a>

ابزارها

* * * * * * * * * * *

ظاهر

متن

کوچک

استاندارد

بزرگ

عرض

استاندارد

پهن

رنگ (آزمایشی)

خودکار

روشن

تیره

اقتصاد اسلامی، اصطلاحی به معنای دانش اقتصاد یا فعالیت ها و فرآیندهای اقتصادی با لحاظ اصول و آموزه های اسلامی است. برخی نظریه پردازان، اهداف اقتصاد اسلامی را عدالت اجتماعی، رفاه عمومی و استقلال دانسته اند. سید محمدباقر صدر، در کتاب اقتصادنا، اسلام را دارای مکتب اقتصادی توصیف کرده، نه علم اقتصاد؛ چرا که به باور او اسلام به دنبال توصیف و تبیین پدیده های اقتصادی نیست.

مفهوم شناسی

اقتصاد اسلامی، به باور برخی اقتصاددانان، شاخه ای از دانش است که از طریق تخصیص و توزیع منابع کمیاب، مطابق با آموزه های اسلامی، بدون محدود ساختن آزادی های فردی و بدون ایجاد عدم توازن های کلان اقتصادی و زیست محیطی، به تحقق سعادت انسانی کمک می کند.[۱]

برخی از عالمان مسلمان نظیر سید محمدباقر صدر، بین دانش اقتصاد و نظام اقتصادی تفاوت قایل است و اقتصاد اسلامی را به معنای نظام اقتصادی اسلام می داند.[۲]

علم یا مکتب؟

اقتصاددانان مسلمان در این که علم اقتصاد اسلامی وجود دارد یا خیر، اختلاف نظر دارند. سید محمدباقر صدر معتقد است که اسلام مذهب و مکتب اقتصادی دارد نه علم اقتصاد؛ زیرا آموزه های اقتصادی اسلام، روشی است که اسلام تبعیت آن را در حیات اقتصادی سفارش می کند و به دنبال توصیف و تبیین پدیده های اقتصادی و قوانین حاکم بر آنها نیست.[۳] برخی دیگر از صاحب نظران با اتکا به مبانی هستی شناسانه و معرفت شناسانه ویژه اسلام و نیز وجود آیات و روایاتی که به بیان قوانین علمی حاکم بر رفتار های اقتصادی انسان پرداخته، معتقدند که اسلام علاوه بر مکتب اقتصادی، علم اقتصاد نیز دارد.[۴]

سید محمدباقر صدر، اولین بار اصطلاح مکتب اقتصاد اسلامی را در برابر علم اقتصاد اسلامی به کار برده و در تعریف مکتب اقتصادی اسلام می گوید: مکتب اقتصاد اسلامی، روشی است که جامعه اسلامی در حل مشکلات اقتصادی از آن پیروی می کند.[۵] وی در جای دیگر می نویسد: مکتب اقتصادی اسلام شامل هر قاعده اساسی در حیات اقتصادی است که با اندیشه عدالت اجتماعی در ارتباط باشد.[۶] صدر، بین علم اقتصاد و مکتب اقتصادی تفاوت می گذارد و معتقد است که اقتصاد اسلامی یک مکتب اقتصادی است، نه علم اقتصاد.[۷]

اهداف

به باور برخی عالمان مسلمان، از جمله سید محمدباقر صدر و مهدی هادوی تهرانی، اهداف اقتصاد اسلامی عبارت است از عدالت اقتصادی، رفاه عمومی و استقلال اقتصادی.

عدالت اقتصادی

عدالت اقتصادی، مهمترین هدف اقتصاد اسلامی دانسته شده است؛ سید محمدباقر صدر، اندیشه عدالت را نقطه تمایز مذهب اقتصادی و علم اقتصاد می داند.[۸] عدالت اجتماعی در تمامی زمینه ها، از جمله اقتصاد در رأس برنامه های پیامبران الهی معرفی شده است.[۹]

رفاه عمومی

یکی از مهمترین اهداف نظام اقتصادی اسلام، ریشه کن کردن فقر و ایجا رفاه عمومی در جامعه دانسته شده است. بر این اساس، حکومت اسلامی از یک سو و ثروتمندان جامعه از سوی دیگر وظیفه دارند که در راستای تحقق این هدف تلاش نمایند. بر اساس قرآن کریم، در اموال ثروتمندان، حقی برای محرومان وجود دارد.[۱۰] از امام صادق(ع) هم نقل شده است که به فقیر، آن مقدار از زکات داده شود که او را بی نیاز گرداند.[۱۱]

استقلال

یکی از اهداف مهم اقتصاد اسلامی، استقلال دانسته شده است که در پی آن، جامعه بتواند نیازمندی های خود را در حد قابل قبولی از رفاه، تولید کند و در اداره امور اقتصادی نیازمند و متکی به دیگران نباشد.[۱۲]