به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، درست است که صنعت چاپ در دوران صفویه وارد ایران شده، اما چاپ کتاب هایی به زبان فارسی، حکایت از آن دارد که مدت ها از قبل از این سفر خوش یمن، چاپ و نشر با ایرانیان رابطه ای فرامرزی داشته است. قبل از ورود چاپ به ایران، بعضی از کشورها از جمله هلند، آلمان و روسیه نسبت به انتشار کتاب به زبان فارسی اقدام کرده اند که نمونه هایی از این قبیل کتاب ها در مخزن چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی دیده می شود.

اما یکی از نمونه های بسیار نادر که تنها یک نسخه از آن موجود بوده و در حال حاضر در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود، کتاب «شاهنامه کاترین» است که در سال ۱۷۹۳ یعنی حدودا ۲۲۰ سال پیش به عنوان اولین کتاب چاپ سربی در دارالسلطنه پطرزبورغ روسیه منتشر می شود.

این کتاب به دوزبان فارسی و روسی به نظم درآمده که متن فارسی در سمت راست کتاب و متن روسی در سمت چپ آن نگاشته شده است.

اشرفی آذربایجانی نویسنده این کتاب ۱۴۰ صفحه ای است که در مدح کاترین کبیر امپراطور روسیه سروده شده و بنا به اهمیت این اثر نسخه پشتیبان دیجیتال آن تهیه شده است.

نخستین رساله چاپی در ایران

نخستین مطبعه سربی درایران که اقدام به چاپ کتاب باحروف الفبای فارسی وعربی کرد به دستورعباس میرزانایب السلطنه و به همت میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز و با چاپ کتاب رساله جهادیه تالیف میرزا نایب السلطنه عیسی قائم مقام به سال ۱۲۳۳ هجری قمری راه اندازی شد.

زمانی که ایران درگیر جنگ با روس ها بود، عباس میرزای ولی عهد تمام تلاش خود را به کار بست تا به هر طریق که شده این صنعت را در ایران برپا و توسعه دهد.

وی طی چندین دهه جنگ و رفت و آمدهای سیاسی و مذاکره با روس ها همواره درصدد انتقال این صنعت به ایران بود تا آن که توانست اولین دستگاه چاپ را از امپراتوری روس به تبریز بیاورد و با جسارت تمام اولین کتابی را که با همین دستگاه چاپ و انتشار داد رساله ای جهادیه بود که علیه روس ها حکم به جهاد می داد.

این کتاب که در مرکز نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می شود، در ۸۴ صفحه در ۱۳ سطر، بر روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم به چاپ رسیده و جلد آن از نوع تیماج مشکی ضربی است.

کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه آرایه و تصویر است و تنها در بعضی صفحات نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا، به رنگ طلایی خوشنویسی شده است.

هرچند زبان متن کتاب فارسی است، اما عباراتی به زبان عربی مانند آیات و احادیث نیز به متن وارد شده است که گویی بعدها به منظور درست خوانی، با رنگ مشکی و در معدود صفحاتی به رنگ سرخ، بر روی این عبارات زیر و زبر گذاشته شده است.

از مخزن کتاب های خارجی چه خبر؟

اما بخشی از نسخ نفیس چاپ سنگی گنیجینه رضوی به آثار خارجی اختصاص دارد. «قاموس کتاب مقدس»، چاپ ۱۴۷۳ میلادی، به خط و زبان لاتین، یکی از قدیمی ترین کتاب های چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که در مخزن کتاب های خارجی این کتابخانه نگهداری می شود.

معاون امور کتابخانه های آستان قدس رضوی به وجود قریب به ۲هزار نسخه کتاب قدیمی و نفیس در مخزن کتاب های خارجی اشاره دارد که تاریخ چاپ آنها قبل از ۱۹۰۰ میلادی است.

چاپ کتاب ۵ سال بعد از مرگ مخترع طبع

حسین خسروی به یادداشتی در ابتدای «قاموس کتاب مقدس» با دست خط سید جلال الدین طهرانی اشاره دارد که در آن آمده است: «کتاب از مطبوعات سال ۱۴۷۳ مسیحی است یعنی پنج سال بعد از مرگ مخترع طبع، گوتنبرگ، بسیار بسیارنفیس است و به اصطلاح اهل فن «اینکونابولا=Incunabula» یعنی آنچه ماقبل از سال ۱۵۰۰ مسیحی به طبع رسیده است می باشد.

مطبوعاتی که در مهد عصر اختراع طبع بوده است. این کتاب بر روی صفحات چوب حک شده و طبع شده است. در روز یازدهم دسامبر ۱۹۵۶ مسیحی در بروکسل ابتیاع گردید بمبلغ ۵۴۰۰ فرانک که واقع باید گفت: جمادی چند دادم جان خریدم ختم کتاب در سیم آوریل ۱۴۷۳ مسیحی مطابق جمعه چهارم ذیقعده ۸۷۷ قمری از هجرت بوده است. محمد الحسینی سید جلال الدین طهران».

معاون امور کتابخانه های رضوی علاوه بر قاموس کتاب مقدس، به دیگر کتاب های چاپی قدیمی و نفیس موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی اشاره می کند و می افزاید: کتابهای نفیس دیگری به زبانهای ایتالیایی، لاتین و غیره موجود است که تاریخ چاپ آنها سالهای ۱۵۸۱، ۱۵۸۲ ، ۱۵۸۶و ۱۵۹۵ میلادی است.

وی در این زمینه به کتابی به زبان فرانسه موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی اشاره می کند که با موضوع افکار و عقاید مذهبی در سال ۱۶۱۴ میلادی به چاپ رسیده است.

انتهای پیام/۲۸۱/ی