خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه- محمدمهدی جهان پرور: ظهور ادبی هر ملتی نشان از عمق فرهنگ، خلق زیستی و سبک حیات آنها دارد. این جلوه گری با گرایش انسان ها به دین و امور معنوی که امری است فطری و در باورهای ناخودآگاه آنها نهفته است، پیوندی ناگسستنی دارد. این گروش در فرهنگ ایرانیان نیز گسترده، عمیق و ریشه دار است و ادبیات فارسی یکی از گنجینه های پرمایه مفاهیم مذهبی و ارزشی است که ادبیات آئینی و اشعار عاشورایی بخش وسیعی از این فرهنگ گران سنگ به شمار می آید.

در واقع شعر و ادبیات آئینی یکی از مهمترین عوامل اشاعه دهنده و تأثیرگذار مفاهیم ارزشی و اخلاقی در عرصه معرفت بشری است که مدیحه سرایان و مرثیه سرایان این سرزمین با خلق آن سعی در شکوفا نمودن اندیشه ها و بیان اعتقادات برای به انجام رسانیدن رسالت خویش داشته اند.

در این میان اشعار عاشورایی که برآمده از ادبیات دینی است، غنی ترین مفاهیم مذهبی و معرفتی را داراست، چرا که برگرفته از مکتب انسان ساز عاشور بوده و شعرای آئینی با شناخت و درک صحیح از فلسفه قیام عاشورا و مصائب وارده بر حضرت سیدالشهدا (ع) و یاران با وفایش با طبع لطیف و شور مذهبی خویش آن را سروده و ارزشها را آفریده اند.

با این وجود اگر بخواهیم با توجه به منابع و مستندات موجود، سرآغاز پیدایی ادبیات و قصاید مذهبی را بررسی کنیم، می توانیم اوج شکوفایی آن را در عصر صفوی بدانیم، زیرا با روی کار آمدن این نظام تازه تأسیس شیعی، فرصت و مجالی برای حمایت از فرهنگ، اصول و عقاید مذهب تشیع و ترویج آن در پهنه ادبیات این مرز و بوم علیرغم برخی کاستی ها، ایجاد شد و این نوع از ادبیات به ویژه سروده های عاشورایی تحولی عمیق و شگرف یافت.

این تصریف که معطوف به توجه حاکمان آن زمان به اهل بیت علیهم السلام و زمینه ساز رشد و پرورش ذوق و استعداد سخن سرایان و رویکرد آنها به سرایش سروده های آئینی بود، باعث شد تا چکامه سرایان به ذکر اوصاف، مناقب و کرامات امامان معصوم علیهم السلام و بیان اصول و اعتقاداتشان نسبت به آن بزرگواران بپردازند.

این حد از توجه به مفاهیم دینی و معنوی و اشتیاق شدید نسبت به ادبیات آئینی و مدح و منقبت ائمه اطهار، نقش شایانی در پرورش شاعران و نغمه سرایان بزرگی همچون حیرتی تونی، محتشم کاشانی، وحشی بافقی، عبدالله هاتفی، عرفی شیرازی، صائب تبریزی و طالب آملی و غیره و تمایل آنان به سرایش سروده های آئینی و اشعار عاشورایی و ایجاد تنوع ادبی مانند تاریخ نویسی، تذکره نویسی، نثر فارسی و نیز نگارش متون و منظومه های داستانی و حماسی با مضمون دینی و شیعی داشته که به تدریج این سروده های غنی در میان توده مردم گسترش و قوام یافته است.

شاید بتوان به جرأت دوره صفویه را استثنایی ترین دوران حیات آئین های مذهبی برشمرد، زیرا در سطح گسترده ای موجب رسمیت و تداوم یافتن مراسم و مجالس عزاداری و دیگر آئین های مذهبی و همچنین ثبات بخشی، انسجام، اشاعه و ترویج ارزش های اخلاقی و فرهنگ غنی شیعی و اسلامی شد. اگرچه در این عصر، آئین ها و مراسم مذهبی به مانند دوره های بعدی رشد نیافته بود، اما می توان آن را مقدمه تحولی ژرف در برپایی تجمعات و مراسم مذهبی جامعه ایرانی دانست.