ایسنا/خراسان رضوی سیمای طبیعی و منابع خدادادی به دلیل عوامل تأثیرگذار منفی و تخریب های ناشی از فعالیت های انسانی مانند چرای دام، تأمین سوخت و فعالیت های مربوط به ساخت و ساز جاده ای و البته عوامل طبیعی مانند خشکسالی، افزایش دما و تغییرات اقلیمی دستخوش تغییرات شدید بوده و بسیاری از گونه های علفی و چندساله در معرض خطر انقراض هستند.

انقراض یک پدیده طبیعی بوده که در قالب نظریه تکامل داروین تدوین شده است. اما انسان به انقراض گونه ها در جهان سرعت بیشتری بخشیده است و با اینکار گونه ها در معرض خطر بیشتری قرار گرفته اند. این گونه های در حال انقراض، مزایای زیادی دارند که از جمله می توان به منبع ژن های حیاتی، اهمیت اکولوژیکی و خواص ارزشمند دارویی آن ها اشاره کرد.

گاو زبان خوزستانی در دنیا تنها از استان خوزستان گزارش شده و انحصاری ایران و خوزستان است

گاوزبان خوزستانی با نام علمی Echium khuzistanicum Mozaffarian برای نخستین بار در جهان در سال ۱۳۷۳ گیاهی از خوزستان شرح داده شد. جنس گل گاوزبان با نام علمی Echium در ایران دارای چهار گونه با نام های,E. amoenum E,russicum, E. itali و cum, E. khuzistanicum است. گاوزبان خوزستانی فقط در استان خوزستان وجود دارد. گونه خوزستانی، گیاهی علفی از تیره گل گاوزبان است. با داشتن جام گل استکانی، پرچم های بیرون زده از گل و شکل خامه و کلاله از سایر گونه ها قابل تشخیص است.

ارتفاع گاو زبان خوزستانی کمتر از ۵۰ سانتیمتر بوده، ساقه ها از قاعده منشعب شده و دارای کرک های زبر گزنده اند. برگ ها بیضوی و بدون دمبرگ یا دمبرگی کوتاه هستند. گل آذین پرشاخه و در انتهای ساقه ها دیده می شود. گل ها به رنگ آبی مایل به بنفش با جامی استکانی شکل هستند. پرچم ها از جام گل بیرون زده و میوه از نوع فندقه است. گیاه گاوزبان خوزستانی جزو رویش های بهاره منطقه است. این گونه در یک محدوده تراکم داشته و در نقاط پیرامونی به صورت تک پایه دیده می شود . این گونه به استناد منابع فلوری انحصاری ایران بوده و فقط در خوزستان حضور دارد.

از گل های گاوزبان علاوه بر ارزش دارویی می توان به عنوان گونه زینتی نیز استفاده کرد

این گونه در دنیا تنها از استان خوزستان گزارش شده و به همین دلیل انحصاری ایران و خوزستان محسوب می شود. این گونه علاوه بر ارزش دارویی به خاکزایی منطقه هم کمک می کند. گل های آن با جام استکانی و گلبرگ های پیوسته، مکان امنی برای حشرات گرده افشان و تهیه شهد محسوب می شوند. گاوزبان جزو گیاهان دارویی و دارای ترکیبات مؤثر برای درمان بیماری های قلبی و سرماخوردگی بوده و آرامبخش است. مشاهدات نشان می دهد با توجه به گل های زیبایی که این گیاه دارد علاوه بر ارزش دارویی می توان از آن به عنوان گونه زینتی نیز استفاده کرد.

گل گاو زبان خوزستانی دارای اثرات آنتی اکسیدانی، ضدباکتریایی و ضدقارچی است

اثرات آنتی اکسیدانی، ضدباکتریایی و ضدقارچی برای گاو زبان خوزستانی گزارش شده است. در ریشه حداقل ١٥٠ گونه از تیره گاوزبانیان رنگدانه های نفتوکوئینون مانند مشتقات آلکانین و شیکونین وجود دارد. شیکونین رنگدانه قرمز رنگی است که نقش موثر آن در درمان چاقی پوستی بیماری های روده زخم سرطان انواع و ایدز تأیید شده است.

رویشگاه گاوزبان خوزستانی تحت تأثیر عوامل تخریبی انسانی است

رویشگاه این گونه در شمال اهواز حوضه دز و در منطقه نیمه استپی گرم قرار دارد. این منطقه در بخش دشتی استان و ناحیه صحارا-سندی واقع شده است. جمعیت این گونه در مساحتی حدود ۱۰۰ متر مربع به صورت متراکم و در اطراف تک پایه هایی از آن به صورت پراکنده دیده می شود. بر اساس معیارهای IUCN (سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت) این گیاه به عنوان گونه ای در معرض خطر انقراض محسوب می شود. رویشگاه گاوزبان خوزستانی تحت تأثیر عوامل تخریبی انسانی است.

رویشگاه این گونه متاسفانه توسط زمین های کشاورزی با مالکیت خصوصی و محصولاتی مانند گندم، صیفی و سبزی، برنج و ذرت احاطه شده است. بنابراین نفوذ سموم و کودهای کشاورزی توسط باد یا آب به مناطق همجوار و رویشگاه این گونه، موجب نابودی آن خواهد شد. لازم به ذکر است که در فصول بارندگی به دلیل بافت سنگین خاک، منطقه به طور موقتی به حالت غرقابی درآمده و در نتیجه مواد شیمیایی با سهولت بیشتری نفوذ می یابند. از سوی دیگر این رویشگاه در حریم راه آهن خرمشهر به تهران قرار گرفته و در صورت هر گونه تغییر در ساخت و ساز و توسعه این خط ارتباطی گونه با تهدید جدی مواجه خواهد شد.

سیمای طبیعی و منابع خدادادی به دلیل عوامل تأثیرگذار منفی و تخریب ‍ های ناشی از فعالیت های انسانی مانند چرای دام، تأمین سوخت و فعالیت های مربوط به ساخت و ساز جاده ای و البته عوامل طبیعی مانند خشکسالی، افزایش دما و تغییرات اقلیمی دستخوش تغییرات شدید بوده و بسیاری از گونه های علفی و چندساله در معرض خطر انقراض هستند. به یقین این مشکل با عدم آگاهی از نام گونه ها، پراکنش آن ها و نحوه سازگاری با شرایط محیطی سیر صعودی می یابد. اعمال مدیریت صحیح و کارآمد در عرصه منابع طبیعی، مستلزم داشتن اطلاعات کافی از فهرست گونه ها، عوامل محیطی و میزان تأثیر آن ها بر گونه ها و تعیین حدود عرصه است.

باید رویشگاه گاو زبان به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی طبیعی مورد توجه خاص قرار گیرد

با توجه به وجود عوامل تهدیدکننده این گونه مانند کشاورزی و راه سازی ضرورت دارد که رویشگاه آن به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی طبیعی مورد توجه خاص قرار گیرد تا مانع از بین رفتن این گیاه شده و از انقراض آن جلوگیری شود. این گیاه با بذر به راحتی تکثیر می یابد پس درصورت قرق می توان به سرعت به توسعه این گونه در منطقه کمک کرد. همچنین با استفاده از روش های حفاظت در خارج از رویشگاه اصلی شامل جمع آوری و نگهداری بذر در بانک ژن و ایجاد ژرم پلاسم در باغ های گیاه شناسی می توان ازگونه های در معرض خطر حفاظت کرد.

منابع :

*محمدی، س و دیگران.(۱۳۹۹). «القای ریشه های مویین به کمک Agrobacterium rhizogenes در گیاه دارویی گل گاوزبان خوزستانی (Echium khuzistanicum) ». مجله بیوتکنولوژی کشاورزی. شماره ۱.صص: ۸۰-۶۴.

*دیناروند، م و حمزه. ب. (۱۳۹۶). «جایگاه حفاظتی گاوزبان خوزستانی». نشریه طبیعت ایران. شماره ۲.صص:۱۰۳-۱۰۰.

*توحید فر،م و دیگران. (۱۳۹۵). «نجات گونه های گیاهی در حال انقراض با استفاده از تراریخته». مجله ایمنی زیستی. شماره ۴- صص: ۳۱-۲۳.

انتهای پیام