خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-حمیدرضا میررکنی بنادکی: غنیمت شمردن فرصت های خدادادی عمر، مبنای هر توفیقی است. رفت و آمد این فرصت ها سریع است، و تنها انسان های فطن و دقیق النظر آن ها را تشخیص می دهند و به آن ها تن می دهند. «ان الفرصه تمر مر السحاب؛ فانتهزوا فرص الخیر.» این اصل در توفیقات معنوی نیز جاری است و از این رو مؤمن در مسیر تربیتی و معنوی خود همواره باید آمادگی خود را برای بهره گیری از فرصت های معنوی حفظ نماید.

در میان ایام سال، اوقاتی است که باب رحمت الهی گشاده می شود، و رشحات و نفحات قدسی حق، دل مؤمنین را نشانه می گیرد. مقدمه استفاده از این فرصت ها، پیش از دستورات عملی، اولا درک قدر و شأن و عظمت این فرصت ها و ایمان به باب رحمتی است که در آن گشوده شده است. قال رسول الله (ص): «ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات، فتعرضوا له لعله ان یصیبکم نفحه منها فلاتشقون بعدها ابدا».

گفت پیغمبر که: نفحت های حق / اندرین ایام می آرد سبق

گوش و هش دارید این اوقات را / در ربایید این چنین نفحات را

نفحه آمد مر شما را دید و رفت / هر که را می خواست جان بخشید و رفت

نفحه دیگر رسید، آگاه باش / تا از این هم وانمانی، خواجه تاش

اوقاتی که به هر دلیل منسوب به پروردگار و اولیا او است، موعد گشایش ابواب رحمت الهی است. بخصوص ماه های رجب و شعبان و رمضان که از دیرباز مورد توجه اولیاءخدا و اهل طریقت بوده است؛ و عموم اصحاب طریق و اساتید اخلاق، توصیه یشان این بوده است که مؤمن از نفحات الهی در این سه ماه بهره گیرد، و خود را از موائد این ایام غنی نماید، و در مابقی سال به مراقبت از این موائد بپردازد. چنانکه خواجه شیراز چنین سروده است:

نگویمت که همه سال می پرستی کن

سه ماه می خور و نه ماه پارسا می باش

اولین شرط بهره گیری از این ایام، فهم شأن و قدر این ایام است. تنها با دانستن این شأن و قدر است که اسرار اعمال و توصیه های حضرات معصومین در این ماه ها روشن می شود، و عمل کننده به این دستورات آن وجهی که می تواند و باید از آن سود و بهره ببرد را در می یابد. از این رو یکی از اهتمامات علما و اساتید اخلاق و سلوک، همواره توضیح و تبیین موقعیت و جایگاه این ایام و ماه ها بوده و هست. آثاری نظیر المراقبات مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی شاید یکی از بهترین این متون باشد؛ که در عین توضیح دستورات عملی، از خلاص سازی نیت سالک نیز دست نکشیده است. آثاری که در عین توصیه دستورات عملی، بتوانند نیت و حال سالک را هم خالص کنند، فراوان نیستند. مجموعه پنج جلدی ادب حضور که محصول قلم و بیان استاد عزیز محمدتقی فیاض بخش است، ادامه همین سنت معرفتی و علمی است. در این مجموعه، مؤمنین هم با اهم دستورات عملی و مراقبه ای ایام خاص سال آشنا می شوند، و هم مهم تر از دستورات، با کسب معرفت در خصوص اصل توحید و ولایت، و نیز درک شأن و قدر ایام الهی، مستعد اخلاص در نیات می شوند.

در میان ایام سال، ماه رمضان موقعیت ویژه ای دارد. رمضان گویی در انتهای سیر سالک است؛ و سالک با سیر در مراتب ولایت علوی در ماه رجب، و نیز درک محضر رسول خدا (ص) و ولایت محمدی در ماه شعبان، مستعد آن می شود تا به گفت وگوی پروردگار خویش بنشیند و لقاء او را تجربه نماید. در روایت است که رسول خدا با دیدن هلال ماه رجب می فرمودند: «اللهم بارک لنا فیر رجب و شعبان و بلغنا شهر رمضان» (اسرار ماه رمضان. محمدتقی فیاض بخش. ص ۹). پیدا است که توفیق درک ماه های رجب و شعبان نیز، عطیه ای است الهی که فقط به عنایت او بدست می آید، اما اینکه رسول خدا (ص) در این بیان، تعبیر «بلغنا» را خصوصا درباره رمضان استفاده می فرمایند، دلیل است بر اینکه ماه رمضان حساب دیگری دارد و سالک گویی در این ماه، به طور ویژه تحت عنایات پروردگار قرار می گیرد.

این مبنا همان چیزی است که در توصیف ماه رمضان به شهرالله نیز قابل رؤیت است؛ چنانکه رجب و شعبان به ترتیب منسوب به حضرت امیرالمومنین (ع) و رسول خدا (ص) هستند، و ماه رمضان، موصوف است به وصف «شهرالله». اگر رجب و شعبان ضیافت ویژه اولیا الهی است، رمضان ضیافت مستقیم پروردگار است، ضیافتی است که دیگر ضیافت ها همه از آن رونق و گرما می گیرند؛ «أیها الناس إن هذا الشهر قد خصکم الله به و حضرکم و هو سید الشهور لیلة فیه خیر من ألف شهر» (اسرار ماه رمضان. محمدتقی فیاض بخش. ص ۵۵).

پیدا است ورود به ماه ماهان و سیدالشهور، مستلزم تمهیدات ویژه و درک ویژه ای است. کتاب «اسرار ماه رمضان» از مجموعه پنج جلدی ادب حضور، مشتمل است بر هر آنچه می باید مدعوین این مهمانی بدانند و هر آنچه لازم است ایشان رعایت کنند. در یک کلام این اثر، حاوی ادب خاص مهمانی پروردگار است.

(جایگاه ماه رمضان و روزه ی آن در تهذیب نفس)، (راهبردهای عملی برای بهره گیری بهتر از ماه رمضان) دو بخش عمده این کتاب است که ذیل آن به موارد متعددی از اعمال و دستورات خاص سلوکی این ماه پرداخته شده است.

به عنوان نمونه بخشی از قسمت مربوط به شب های قدر را از این کتاب شری ف نقل می نمائیم؛ بخش اول در پی معنا نمودن شب قدر است، و بخش دوم در پی بیان توصیه هایی عملی برای بهره مندی بیشتر از آن شب ها؛

الف) «ما قدروا الله حق قدره ان الله قوی عزیز. خدا را آن گونه که باید بشناسند نشناختند، که خدا توانا و نیرومند است، یعنی هرگز حق عظمت الهی را به جا نیاورده اند. بر همین اساس، شب قدر یعنی شب تعیین کمیت و کیفیت امور عالم دنیا و مراد همان شب تقدیر امور عالم و وضعیت انسان ها تا سال آینده است.

البته صاحب مقاییس برای قدر معانی دیگری نیز بیان کرده. از قبیل کنه و نهایت از هر چیز. بر این اساس، شب قدر یعنی شب ظهور کنه اشیا که همانا حقیقت ولایت و توحید است و همه عالم بر مدار آن می گردد؛ چنان که آیات سوره مبارکه قدر به این معنا اشاره دارد.» (اسرار ماه رمضان. محمدتقی فیاض بخش. ص ۱۸۵)



ب) «قاعده کلی در عبادت، نشاط در آن است و این باید در شب قدر رعایت شود. از همین رو باید زمینه کسالت را از قبل از بین برد. گاه کسالت به واسطه کم خوابی است که لازم از روز قبل نسبت به آن برنامه ریزی نموده و استراحت کافی داشت. گاهی نیز کسالت به خاطر سنگینی معده است، که با کنترل کم و کیف غذا در این شب های عزیز می توان آن را مرتفع ساخت. گاهی نیز حجم زیاد اعمال عبادی موجب کسالت می شود که هر کس می باید بنا بر توان و رغبت خود رعایت نماید، آنچه را که مناسب حال خود می بیند انجام دهد. در عین حال، سالک نباید غافل از تلبیس شیطان باشد که با مختصر عملی، تلقین کسالت و خستگی به خود نماید و در نتیجه از برکات این شب های عزیز محروم بماند.» (اسرار ماه شعبان. محمدتقی فیاض بخش. صص ۱۸۹-۱۹۰)

إن لربکم فی أیام دهرکم نفحات، فتعرضوا له لعله أن یصیبکم نفحة منها فلا تشقون بعدها أبدا.