گرد فراموشی بر بازی های بومی و محلی قومس / آموزشگاهی که تعطیل شد
خبرگزاری مهر، گروه استان ها – محمد حسین عابدی: بازی های بومی محلی استان سمنان به واسطه قرار گیری در نوار بین البرز و مازندران و همچنین شمال دشت کویر دارای تنوع خاص است، ویژگی های بازی های بومی محلی شمال کشور با بازی های کویر نشینان که عموما در دشت های مسطح و باز و با آواها و نواهای بلند برگزار می شود، در دیار قومس با هم ترکیب شده و ملغمه ای از شادی و بازی و نشاط را پدید آورده است اما امروز حال و روز بازی های محلی استان سمنان این روز ها چندان خوش نیست؟
بازی های بومی محلی استان سمنان آنقدر فراوان هستند که معرفی آن ها نیازمند کتابی مجلد است اما با وجود تلاش های صورت گرفته از سوی ورزش و جوانان و میراث فرهنگی و شهرداری ها و … امروز در بین نونهالان و نوجوانان قومسی رنگ و بوی اصلی آن ها را از دست داده اند.
بازی ها و روزگاری قدیم
روزگاری صدای شادی و بازی بچه ها نمی گذاشت کسی در ظهر تابستان بخوابد اما امروز اگر صدای یکی دو خودروی عبوری از کوچه هم نیاید گویا ظهرهای تابستان با شب هایش یکی شده است روزگاری در کوچه پس کوچه های شاهرود و دامغان و سمنان و … کودکان با سرهای تراشیده، دمپایی به پا در تیر آفتاب و بی توجه به خستگی و گرما در صف ایستادن برای بازی هایی چون چو توپ، تبارک، حراج، خرجستنک، گاری که، شالی نو مالی نو، تیر تیر و چاچاری و… بودند امروز اما کمتر کودکی یافت می شود که دل از رایانه و باد خنک اسپیلت های پرتوان امروز بکند و در دل کوچه بازی کند.
امروز هر خانه اغلب یک فرزند دارد و اگر روزگاری دو تیم حراج بازی در هفت دقیقه از دو کوچه جمع آوری، با یک تکه کچ خطی بر روی زمین کشیده می شد و دو تیم به جان هم می افتادند تا تیغ آفتاب را شکست دهند، امروز شاید در یک خیابان عریض و طویل هم نتوان دو تیم حراج بازی یافت. روزگاری فقط از خانه عباس آقا، خانه آجرنمای ته کوچه ای یک تیم فوتبال بیرون آمد در سایزها، ابعاد و سنین مختلف اما امروز …
روزگاری صدای شادی و بازی بچه ها نمی گذاشت کسی در ظهر تابستان بخوابد اما امروز اگر صدای یکی دو خودرو ماشین عبوری از کوچه هم نیاید گویا ظهرهای تابستان با شب هایش یکی شده است. انگار نه انگار که خواب ظهر و استراحت و ماندن در خانه برای بچه های همین یکی دو نسل پیش گویی حرام بود! نسلی که گویی بازی را مثل یک پروژه عمرانی، کنترات می کردند و تا تمام نمی شد به خانه باز نمی گشتند.
تابستان وقت بازی بود
روزگاری بچه ای نبود که از دوسنگه، چو توپ و حراج و تبارک و هفت سنگ و گل کوچک سر زانوهایش پاره نباشد و دوران کفش های میخی و دایره های چرمی و پلاستیکی دوخته سر زانوهای شلوارهای گرم کن سه خط، چه زود گذشتند. آن زمان ها که تابستان وقت بازی بود فقط بازی و در دل همین بازی ها چه نکاتی بچه ها می آموختند که امروز در هیچ کلاس تابستانی نمی آموزند… کمک به هم برای رسیدن به هدف در مقابل فرد گرایی، جمع گرایی برای پیش بردن بازی، مهارت های بدنی، آمادگی بدنی و ذهنی و همه و همه آثار بازی ها بودند که امروز رخت بر بسته اند.
در این گزارش نمی خواهیم به معرفی بازی های بومی و محلی بپردازیم تنها قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آیا استقبال از بازی های بومی محلی کاهش یافته و اگر بله؛ دلیل آن چیست و راهکارهای تغییر وضعیت چه هستند؟ اما مگر می شود از لذت های تابستانی حرف زد و درباره بازی ها نگفت، در ادامه گزارش سعی می شود حداقل چند بازی بومی محلی پرهیجان استان را نیز معرفی کنیم.
دیگر کسی چو توپ بازی و دال پلان نمی کند
شبیه بیس بال است… روزگاری در میغان و بسطام و قلعه نو هر روز ظهر تا غروب عده ای از جوانان در زمینی مسطح گرد هم می آمدند و چو توپ بازی می کردند بازی که در آن دو تیم حضور دارند و تمام ابزارش یک توپ کوچک، یک چوب به اندازه عصای دستی و یک چوب کوچک تر به اندازه یک کف دست است و خطی که بر روی زمین محدوده اوت و یا خارج را مشخص کند این بازی سراسر مهارت، هماهنگی چشم و دست و مغز، سرعت عمل و چابکی است.
خرجستنک اما دیگر بازی بود که بعدها با دیدن رقابت های ژیمناستیک در تلویزیون فهمیدیم این همان حرکاتی است که کودکان شهر و روستاهای استان سمنان انجامش می دادند فقط آن زمان از یاران و همبازی ها به جای خرک استفاده می کردند و پس از پرش، خرک جان می گرفت و خودش از روی دوست دیگر می پرید فرقش با ژیمناستیک امروزی این است که خرجستنک با شعری همراه بود که می گفت خرجستنگ چند منه؟ یک منه دو منه و کسی که در هنگام تند شدن شمارش و پرش ها اعداد را اشتباه می گفت مورد تنبیه قرار می گرفت.
دال پلان هم روزگاری برای خودش در سمنان و گرمسار ابهتی داشت بازی سراسر هیجان که از دسته بازی های پرتابی بود و به صورت انفرادی و یا سه به سه نیز بازی می شد در این بازی دو تیم برای خودشان سه پلان که شبیه سنگ یا چوب است بر روی زمین قرار می دهند و در دو سمت زمین روبروی هم قرار می گیرند و سپس باید با دار پلان های همدیگر را بزنند بازی سراسر هیجان و البته نیازمند به دقت و پرتاب که هماهنگی دست و مغز و ذهن را می طلبد. اما امروز این بازی هم کمرنگ شده است.
گانیه نیز کم کم فراموش شده است اعضای یک تیم در سراسر زمین بازی مستطیلی پراکنده می شوند. اعضای تیم دیگر به صورت تک نفری و با حالت لی لی وارد زمین بازی شده و سعی در زدن (رساندن دست به بدن بازیکن تیم مقابل) بازیکنان تیم مقابل می کنند. در صورتی که از حالت لی لی خارج شوند سوخته و از بازی حذف می شوند. در صورتی که پای هر کدام از بازیکنان دو تیم از زمین بازی خارج شود آنها خواهند سوخت. بازی تا زدن آخرین نفر باقیمانده در زمین ادامه خواهد داشت. در این هنگام جای دو تیم با هم عوض می شود بازی پر از برخورد و تنش و البته خنده و شادی که این روزها گویا مرده است.
هفت سنگ و خاطره ای از پیک نیک ها
ورزش و جوانان توانسته با شعار بازی های بومی محلی جایگزین ورزش های گران قیمت، اقداماتی خوبی را هم صورت دهد امروز متأسفانه بازی های بومی محلی در سطح گسترده آن فقط به پیک نیک ها منتهی شده است هرچند ورزش و جوانان توانسته با سرمایه گذاری وسیع بر روی این بازی ها و با شعار بازی های بومی محلی جایگزین ورزش های گران قیمت، اقداماتی خوبی را هم صورت دهد اما باید بپذیریم که در زمینه همه گیر شدن و اصطلاحا فراگیری آنها هنوز مشکلاتی وجود دارد.
دیگر این روزها حراج و توتوله (وسط بازی یا داژبال) و هفت سنگ به خاطره ای در پیک نیک ها بدل شده و جوانان امروزی حتی قوانینش را هم نمی دانند در حالی که یکی از هیجان انگیز ترین بازی های بومی محلی همین حراج (زوبازی) داژبال و هفت سنگ هستند.
در بازی قلعه یا نجات نیز ابتدا یارکشی می شود و سپس با شیر یا خط یکی از گروه ها به گرفتن یاران گروه دیگر می پردازد، هر کسی که دستگیر می شود به کنج دیواری برده می شود که به آن قلعه گفته می شود. اگر در این حال یکی دیگر از اعضای گروه بتواند به قلعه نزدیک شده و دستش را به یکی از افراد دستگیر شده بزند آنها آزاد می شوند. بازی تا هنگامی که تمام افراد گروه دستگیر شوند ادامه می یابد و سپس دو گروه تعویض می شوند. در نقاط مختلف استان این بازی به اشکال مختلف برگزار می شود یک از جمله آن ها تفاوت در نام تیم ها شامل سگ ها و بزها، گرگ ها و بره ها و… می شود اما ماهیت تمامی بازی ها یکی است.
ویژگی های بازی های بومی و محلی
کارشناس تکنولوژی آموزشی درباره فواید این بازی ها می گوید: کارشناسان معتقد هستند برای طراحی بازی باید سه فاکتور اصلی را در نظر بگیرید، تقویت مهارت های انسان، یاد گیری و یا آموختن و سه نشاط یا تفریح لذا مهمترین و شاید بارزترین ویژگی بازی های بومی و محلی استان سمنان به واسطه تنوعش این است که دقیقا هر سه را دارد. بعضا دیده می شود ورزش های امروزی نشاط و تفریح را دارند اما چیزی یاد نمی دهند و یا برعکس.
فاطمه مستوفیان با بیان اینکه امروز ترویج بازی های بومی محلی می تواند فواید بسیاری داشته باشد، ابراز کرد: بازی های بومی محلی شهرهای کویر نشین را اگر بررسی کنیم به این نتیجه می رسیم که اولا غالب این ورزش ها بر خلاف ورزش های پرتابی که مثلا در شمال کشور برگزار می شود، همگی تیمی و در وسعتی زیاد برگزار می شوند یعنی دایره ها و یا زمین هایی بزرگ، وسیع و مسطح نیاز دارند و همچنین با تعداد نفرات زیاد برگزار می شوند این امر ریشه از فرهنگ مردم کویر دارد و در نتیجه این امر همیشه نشاط جمعی، مفهوم همکاری، دوستی، آشنایی و حتی بعضا رفع کدورت، آشتی کنان و در برخی موارد حتی خواستگاری و انتخاب عروس و داماد و… را در بر داشته است که ویژگی اجتماعی این بازی ها محسوب می شود.
وی می گوید: به واسطه اقلیم کویری غالبا بازی های بومی محلی با نواها و آواهایی فریاد گونه و بلند یا آوازگونه برگزار می شود در نتیجه همسرایی، هم نوایی و همخوانی سومین ویژگی بازی های بومی محلی است که در کنار حفظ اشعار و سنن به صورت سینه به سینه، سبب انتقال آن ها به نسل های بعدی و حتی تقویت مهارت های آوازی و دستگاه تولید صدا یا همان هنجره می شود لذا برای ریزترین وجوه بازی های بومی و محلی شما می توانید فواید علمی بیابید.
برگزاری المپیاد ورزش های بومی محلی
قاسمی کارشناس ورزش روستایی و بازی های بومی محلی شهرستان گرمسار در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه اقدامات خوبی برای احیای بازی های بومی محلی شده است، می گوید: خوشبختانه در پایان سال ۹۷ توانستیم اولین المپیاد بازی های بومی و محلی استان سمنان بین روستاییان و عشایر این استان در بخش ها و شهرهای مختلف برگزار کنیم، این المپیاد با هدف اشاعه ورزش های بومی و محلی و شناساندن آنها به نسل جوان دیماه و بهمن ماه ۹۷ به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد که می توان از آن به مثابه نقطه عطف ورزش های بومی و محلی استان نام برد.
وی افزود: پیش از آن نیز جشنواره اقوام ایرانی و بازی های بومی محلی آنها به میزبانی گرمسار برگزار شد که این رقابت کشوری با حضور لرستان، مازندران، اصفهان و… رنگ و بویی ویژه به خود گرفته بود و توانست در پیشبرد اهداف ما در راستای ترویج بازی های بومی محلی برای بانوان و آقایان بسیار مؤثر باشد همچنین این همایش بزرگ فرهنگی و ورزشی سبب ترویج ورزش ها و بازی های بومی و محلی استان سمنان نیز شد.
این کارشناس همچنین می گوید: بازی های بومی محلی همچنین چند سالی است که به صورت هیئت زیر نظر فدراسیون فعالیت جدی داشته و هر ساله برگزاری چندین مسابقه را در سطح استان سمنان در این راستا شاهد هستیم لذا تلاش های خوبی در حال شکل گیری است که امیدواریم شاهد افزایش ان ها باشیم.
راه حل اشاعه بازی های بومی محلی چیست
بازی های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی دارند که غالبا حاوی نکات آموزنده هستند رضوانی کارشناس بازی های بومی محلی که تالیفاتی هم در این زمینه دارد درباره راهکار اشاعه ورزش ها و بازی های بومی محلی، می گوید: ابتدا باید گفت برگزاری جشنواره های بومی و محلی حتی در سطح شهری و محله ای می تواند نخستین راه کار باشد بعد با حمایت ورزش و جوانان و حتی میراث فرهنگی می توان آن ها را اشاعه داد و به سطح شهرستان، استان و حتی کشور بسط و گسترش داد مانند آنچه امروز در کاشان دیده می شود.
رضوانی می گوید: موضوع دوم در مقوله راهکار برای ترویج بازی های بومی و محلی فرهنگ سازی است در این راه می بایست از مساجد، رسانه ها، پارک ها، شهرداری ها و… شروع کرد فراموش نکنیم که بازی های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی هم دارند که غالبا حاوی نکات آموزنده هستند پس ورود به این حوزه و همچنین شناساندن ویژگی های آن می تواند در جذب افراد مؤثر عمل کند.
وی می افزاید: موضوع سوم بحث اوقات فراغت است، کانون فرهنگی مساجد، ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، آموزش و پرورش و… در ایام تابستان در کنار کلاس های قرآن، هنر و… می توانند بازی های بومی محلی را ترویج دهند، اما مهمترین راهکار در سطح کشور به عقیده من ورود بازی های بومی محلی به مثابه فرهنگ ماندگار ایرانی اسلامی در کتب درسی دوره ابتدایی است چرا که بیشترین اثرگذاری را در بین جوانان خواهد داشت.
آموزش و پرورش نقشی حیاتی دارد
این نویسنده کتاب بازی های بومی و محلی معتقد است: در صورتی که آموزش و پرورش بازی های بومی محلی را وارد برنامه تحصیلی کند می تواند در زنگ ورزش بهترین فرصت را برای ترویج بازی های بومی محلی ایجاد کند.
رضوانی در پایان به این سوال که موانع ترویج بازی های بومی محلی چیستند، ابراز داشت: نخست اینکه امروز جامعه ما به اشتباه به سمت فرزند کمتر روی آورده و معمولا زندگی آپارتمانی داشتن تک فرزند یا نهایتا دو نفرند را می طلبد در صورتی که در گذشته کوچه های ما مملو از جمعیت نونهالان و نوجوانانی بود که به معنای واقعی بازی می کردند اما امروز چنین چیزی رخ نمی دهد که البته برای رفع این امر نیز راهکارهایی وجود دارد برای مثال ما دسته بازی های کلامی از سری بازی های بومی و محلی مانند «هوب» (جایگذاری کلمه هوب بجای مضرب اعداد) را داریم که حتی سه کودک در یک اتاق هم می توانند آن را بازی کنند که این امر نیز نیازمند آموزش همگانی نیست.
وی می گوید: دومین مانع اما تکنولوژی، موبایل، بازی های رایانه ای و همچنین بدبینی خانواده ها به بازی ها است که امروز سبب شده نسل ما فرد گرا و تنها باشد از سویی بدبینی خانواده ها که تا اندازه ای هم بحق است، سبب شده تا بچه ها برای گردهم آمدن و بازی کردن مجالی پیدا نکنند که البته پارک ها و زمین های بازی می تواند این دغدغه را رفع کند موضوعی که در گذشته نبود و امروز وجود دارد. این بدبینی غالبا سبب شده تا والدین ترجیه دهند کودکان شان در خانه با رایانه بازی کنند چرا که نگران تربیت بچه ها هستند.
رضوانی می گوید: این نگرانی ها البته تا حدی هم بی مورد است چرا که امروز والدین بچه های نونهال غالبا از دهه ۵۰ و شصتی ها هستند که خودشان بازی در کوچه و آسیب های آن را دیده و نمی خواهند آن امر برای بچه خودشان به وجود آید در حالی که چنین نیست و این امر ریشه روانی در افکارشان دارد امروز بچه با حضور در زمین بازی محلی با همسایه ها و کودکان هم سن و سالان خودش می تواند بیشترین لذت را برده و درس زندگی بگیرد برای رفع این نگرانی هم اما راهکاری وجود دارد و آن هم حضور یک بزرگسال در پارک یا زمین بازی به تناوب است، اهالی یک محله می توانند با هم برنامه ریزی کرده و هر روز یک فرد بالغ در همان دو ساعتی که کودکان در زمین بازی مشغول بازی هستند، کنارشان باشد و فردا نوبت دیگر خانه به همین ترتیب می توان دغدغه ها را هم کاهش داد.
آینده بازی های بومی محلی
نباید این نکته را فراموش کرد که بازی در روند آموزش مفاهیم زندگی چون همکاری، همنوع دوستی، کار تیمی و… مؤثر است امروز حال و روز بازی های بومی و محلی مان خوش نیست و باید ابتدا این امر را بپذیریم، هیچکس امروز کوچه روی مفرط را برای بچه ها نمی پسندد اما حبس شدن در آپارتمان هم ظلمی به کودک است نباید این نکته را فراموش کرد که بازی در روند آموزش مفاهیم زندگی چون همکاری، همنوع دوستی، کار تیمی و… مؤثر است و نباید کودک را از آن محروم کرد مضافا بر اینکه والدین خود از نسلی هستند که تمام لذت بازی در کوچه ها را درک کرده اند و نباید فرزندشان را از آن محروم کنند.
از سوی دیگر ترویج بازی های بومی محلی، در اختیار قرار دادن زمین بازی از سوی شهرداری ها و همچنین پارک ها و فضاهای سبز در کنار شناساندن بازی های بومی محلی توسط ورزش و جوانان، میراث فرهنی، آموزش و پرورش و حتی ورود باشگاه های خصوصی به این موضوع می تواند در زمره راه کارها باشد تا بتوانیم آینده روشن تری را در حوزه بازی های بومی محلی شاهد باشیم.
هنوز در روستاهای استان سمنان بازی های بومی و محلی از یاد نرفته اند اما در شهرها این امر کم کم به تاریخ می پیوندد لذا باید برای احیای بازی های بومی و محلی با توجه به مزیت های فراوانشان بکوشیم. بازی مانند لباس، موسیقی، گویش و… در زمره فرهنگ ما مردم دیار قومس است که هر کدام برای ترویجش مسئولیتی داریم.
بازی های بومی محلی استان سمنان آنقدر فراوان هستند که معرفی آن ها نیازمند کتابی مجلد است اما با وجود تلاش های صورت گرفته از سوی ورزش و جوانان و میراث فرهنگی و شهرداری ها و … امروز در بین نونهالان و نوجوانان قومسی رنگ و بوی اصلی آن ها را از دست داده اند.
بازی ها و روزگاری قدیم
روزگاری صدای شادی و بازی بچه ها نمی گذاشت کسی در ظهر تابستان بخوابد اما امروز اگر صدای یکی دو خودروی عبوری از کوچه هم نیاید گویا ظهرهای تابستان با شب هایش یکی شده است روزگاری در کوچه پس کوچه های شاهرود و دامغان و سمنان و … کودکان با سرهای تراشیده، دمپایی به پا در تیر آفتاب و بی توجه به خستگی و گرما در صف ایستادن برای بازی هایی چون چو توپ، تبارک، حراج، خرجستنک، گاری که، شالی نو مالی نو، تیر تیر و چاچاری و… بودند امروز اما کمتر کودکی یافت می شود که دل از رایانه و باد خنک اسپیلت های پرتوان امروز بکند و در دل کوچه بازی کند.
امروز هر خانه اغلب یک فرزند دارد و اگر روزگاری دو تیم حراج بازی در هفت دقیقه از دو کوچه جمع آوری، با یک تکه کچ خطی بر روی زمین کشیده می شد و دو تیم به جان هم می افتادند تا تیغ آفتاب را شکست دهند، امروز شاید در یک خیابان عریض و طویل هم نتوان دو تیم حراج بازی یافت. روزگاری فقط از خانه عباس آقا، خانه آجرنمای ته کوچه ای یک تیم فوتبال بیرون آمد در سایزها، ابعاد و سنین مختلف اما امروز …
روزگاری صدای شادی و بازی بچه ها نمی گذاشت کسی در ظهر تابستان بخوابد اما امروز اگر صدای یکی دو خودرو ماشین عبوری از کوچه هم نیاید گویا ظهرهای تابستان با شب هایش یکی شده است. انگار نه انگار که خواب ظهر و استراحت و ماندن در خانه برای بچه های همین یکی دو نسل پیش گویی حرام بود! نسلی که گویی بازی را مثل یک پروژه عمرانی، کنترات می کردند و تا تمام نمی شد به خانه باز نمی گشتند.
تابستان وقت بازی بود
روزگاری بچه ای نبود که از دوسنگه، چو توپ و حراج و تبارک و هفت سنگ و گل کوچک سر زانوهایش پاره نباشد و دوران کفش های میخی و دایره های چرمی و پلاستیکی دوخته سر زانوهای شلوارهای گرم کن سه خط، چه زود گذشتند. آن زمان ها که تابستان وقت بازی بود فقط بازی و در دل همین بازی ها چه نکاتی بچه ها می آموختند که امروز در هیچ کلاس تابستانی نمی آموزند… کمک به هم برای رسیدن به هدف در مقابل فرد گرایی، جمع گرایی برای پیش بردن بازی، مهارت های بدنی، آمادگی بدنی و ذهنی و همه و همه آثار بازی ها بودند که امروز رخت بر بسته اند.
در این گزارش نمی خواهیم به معرفی بازی های بومی و محلی بپردازیم تنها قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آیا استقبال از بازی های بومی محلی کاهش یافته و اگر بله؛ دلیل آن چیست و راهکارهای تغییر وضعیت چه هستند؟ اما مگر می شود از لذت های تابستانی حرف زد و درباره بازی ها نگفت، در ادامه گزارش سعی می شود حداقل چند بازی بومی محلی پرهیجان استان را نیز معرفی کنیم.
دیگر کسی چو توپ بازی و دال پلان نمی کند
شبیه بیس بال است… روزگاری در میغان و بسطام و قلعه نو هر روز ظهر تا غروب عده ای از جوانان در زمینی مسطح گرد هم می آمدند و چو توپ بازی می کردند بازی که در آن دو تیم حضور دارند و تمام ابزارش یک توپ کوچک، یک چوب به اندازه عصای دستی و یک چوب کوچک تر به اندازه یک کف دست است و خطی که بر روی زمین محدوده اوت و یا خارج را مشخص کند این بازی سراسر مهارت، هماهنگی چشم و دست و مغز، سرعت عمل و چابکی است.
خرجستنک اما دیگر بازی بود که بعدها با دیدن رقابت های ژیمناستیک در تلویزیون فهمیدیم این همان حرکاتی است که کودکان شهر و روستاهای استان سمنان انجامش می دادند فقط آن زمان از یاران و همبازی ها به جای خرک استفاده می کردند و پس از پرش، خرک جان می گرفت و خودش از روی دوست دیگر می پرید فرقش با ژیمناستیک امروزی این است که خرجستنک با شعری همراه بود که می گفت خرجستنگ چند منه؟ یک منه دو منه و کسی که در هنگام تند شدن شمارش و پرش ها اعداد را اشتباه می گفت مورد تنبیه قرار می گرفت.
دال پلان هم روزگاری برای خودش در سمنان و گرمسار ابهتی داشت بازی سراسر هیجان که از دسته بازی های پرتابی بود و به صورت انفرادی و یا سه به سه نیز بازی می شد در این بازی دو تیم برای خودشان سه پلان که شبیه سنگ یا چوب است بر روی زمین قرار می دهند و در دو سمت زمین روبروی هم قرار می گیرند و سپس باید با دار پلان های همدیگر را بزنند بازی سراسر هیجان و البته نیازمند به دقت و پرتاب که هماهنگی دست و مغز و ذهن را می طلبد. اما امروز این بازی هم کمرنگ شده است.
گانیه نیز کم کم فراموش شده است اعضای یک تیم در سراسر زمین بازی مستطیلی پراکنده می شوند. اعضای تیم دیگر به صورت تک نفری و با حالت لی لی وارد زمین بازی شده و سعی در زدن (رساندن دست به بدن بازیکن تیم مقابل) بازیکنان تیم مقابل می کنند. در صورتی که از حالت لی لی خارج شوند سوخته و از بازی حذف می شوند. در صورتی که پای هر کدام از بازیکنان دو تیم از زمین بازی خارج شود آنها خواهند سوخت. بازی تا زدن آخرین نفر باقیمانده در زمین ادامه خواهد داشت. در این هنگام جای دو تیم با هم عوض می شود بازی پر از برخورد و تنش و البته خنده و شادی که این روزها گویا مرده است.
هفت سنگ و خاطره ای از پیک نیک ها
ورزش و جوانان توانسته با شعار بازی های بومی محلی جایگزین ورزش های گران قیمت، اقداماتی خوبی را هم صورت دهد امروز متأسفانه بازی های بومی محلی در سطح گسترده آن فقط به پیک نیک ها منتهی شده است هرچند ورزش و جوانان توانسته با سرمایه گذاری وسیع بر روی این بازی ها و با شعار بازی های بومی محلی جایگزین ورزش های گران قیمت، اقداماتی خوبی را هم صورت دهد اما باید بپذیریم که در زمینه همه گیر شدن و اصطلاحا فراگیری آنها هنوز مشکلاتی وجود دارد.
دیگر این روزها حراج و توتوله (وسط بازی یا داژبال) و هفت سنگ به خاطره ای در پیک نیک ها بدل شده و جوانان امروزی حتی قوانینش را هم نمی دانند در حالی که یکی از هیجان انگیز ترین بازی های بومی محلی همین حراج (زوبازی) داژبال و هفت سنگ هستند.
در بازی قلعه یا نجات نیز ابتدا یارکشی می شود و سپس با شیر یا خط یکی از گروه ها به گرفتن یاران گروه دیگر می پردازد، هر کسی که دستگیر می شود به کنج دیواری برده می شود که به آن قلعه گفته می شود. اگر در این حال یکی دیگر از اعضای گروه بتواند به قلعه نزدیک شده و دستش را به یکی از افراد دستگیر شده بزند آنها آزاد می شوند. بازی تا هنگامی که تمام افراد گروه دستگیر شوند ادامه می یابد و سپس دو گروه تعویض می شوند. در نقاط مختلف استان این بازی به اشکال مختلف برگزار می شود یک از جمله آن ها تفاوت در نام تیم ها شامل سگ ها و بزها، گرگ ها و بره ها و… می شود اما ماهیت تمامی بازی ها یکی است.
ویژگی های بازی های بومی و محلی
کارشناس تکنولوژی آموزشی درباره فواید این بازی ها می گوید: کارشناسان معتقد هستند برای طراحی بازی باید سه فاکتور اصلی را در نظر بگیرید، تقویت مهارت های انسان، یاد گیری و یا آموختن و سه نشاط یا تفریح لذا مهمترین و شاید بارزترین ویژگی بازی های بومی و محلی استان سمنان به واسطه تنوعش این است که دقیقا هر سه را دارد. بعضا دیده می شود ورزش های امروزی نشاط و تفریح را دارند اما چیزی یاد نمی دهند و یا برعکس.
فاطمه مستوفیان با بیان اینکه امروز ترویج بازی های بومی محلی می تواند فواید بسیاری داشته باشد، ابراز کرد: بازی های بومی محلی شهرهای کویر نشین را اگر بررسی کنیم به این نتیجه می رسیم که اولا غالب این ورزش ها بر خلاف ورزش های پرتابی که مثلا در شمال کشور برگزار می شود، همگی تیمی و در وسعتی زیاد برگزار می شوند یعنی دایره ها و یا زمین هایی بزرگ، وسیع و مسطح نیاز دارند و همچنین با تعداد نفرات زیاد برگزار می شوند این امر ریشه از فرهنگ مردم کویر دارد و در نتیجه این امر همیشه نشاط جمعی، مفهوم همکاری، دوستی، آشنایی و حتی بعضا رفع کدورت، آشتی کنان و در برخی موارد حتی خواستگاری و انتخاب عروس و داماد و… را در بر داشته است که ویژگی اجتماعی این بازی ها محسوب می شود.
وی می گوید: به واسطه اقلیم کویری غالبا بازی های بومی محلی با نواها و آواهایی فریاد گونه و بلند یا آوازگونه برگزار می شود در نتیجه همسرایی، هم نوایی و همخوانی سومین ویژگی بازی های بومی محلی است که در کنار حفظ اشعار و سنن به صورت سینه به سینه، سبب انتقال آن ها به نسل های بعدی و حتی تقویت مهارت های آوازی و دستگاه تولید صدا یا همان هنجره می شود لذا برای ریزترین وجوه بازی های بومی و محلی شما می توانید فواید علمی بیابید.
برگزاری المپیاد ورزش های بومی محلی
قاسمی کارشناس ورزش روستایی و بازی های بومی محلی شهرستان گرمسار در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه اقدامات خوبی برای احیای بازی های بومی محلی شده است، می گوید: خوشبختانه در پایان سال ۹۷ توانستیم اولین المپیاد بازی های بومی و محلی استان سمنان بین روستاییان و عشایر این استان در بخش ها و شهرهای مختلف برگزار کنیم، این المپیاد با هدف اشاعه ورزش های بومی و محلی و شناساندن آنها به نسل جوان دیماه و بهمن ماه ۹۷ به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد که می توان از آن به مثابه نقطه عطف ورزش های بومی و محلی استان نام برد.
وی افزود: پیش از آن نیز جشنواره اقوام ایرانی و بازی های بومی محلی آنها به میزبانی گرمسار برگزار شد که این رقابت کشوری با حضور لرستان، مازندران، اصفهان و… رنگ و بویی ویژه به خود گرفته بود و توانست در پیشبرد اهداف ما در راستای ترویج بازی های بومی محلی برای بانوان و آقایان بسیار مؤثر باشد همچنین این همایش بزرگ فرهنگی و ورزشی سبب ترویج ورزش ها و بازی های بومی و محلی استان سمنان نیز شد.
این کارشناس همچنین می گوید: بازی های بومی محلی همچنین چند سالی است که به صورت هیئت زیر نظر فدراسیون فعالیت جدی داشته و هر ساله برگزاری چندین مسابقه را در سطح استان سمنان در این راستا شاهد هستیم لذا تلاش های خوبی در حال شکل گیری است که امیدواریم شاهد افزایش ان ها باشیم.
راه حل اشاعه بازی های بومی محلی چیست
بازی های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی دارند که غالبا حاوی نکات آموزنده هستند رضوانی کارشناس بازی های بومی محلی که تالیفاتی هم در این زمینه دارد درباره راهکار اشاعه ورزش ها و بازی های بومی محلی، می گوید: ابتدا باید گفت برگزاری جشنواره های بومی و محلی حتی در سطح شهری و محله ای می تواند نخستین راه کار باشد بعد با حمایت ورزش و جوانان و حتی میراث فرهنگی می توان آن ها را اشاعه داد و به سطح شهرستان، استان و حتی کشور بسط و گسترش داد مانند آنچه امروز در کاشان دیده می شود.
رضوانی می گوید: موضوع دوم در مقوله راهکار برای ترویج بازی های بومی و محلی فرهنگ سازی است در این راه می بایست از مساجد، رسانه ها، پارک ها، شهرداری ها و… شروع کرد فراموش نکنیم که بازی های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی هم دارند که غالبا حاوی نکات آموزنده هستند پس ورود به این حوزه و همچنین شناساندن ویژگی های آن می تواند در جذب افراد مؤثر عمل کند.
وی می افزاید: موضوع سوم بحث اوقات فراغت است، کانون فرهنگی مساجد، ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، آموزش و پرورش و… در ایام تابستان در کنار کلاس های قرآن، هنر و… می توانند بازی های بومی محلی را ترویج دهند، اما مهمترین راهکار در سطح کشور به عقیده من ورود بازی های بومی محلی به مثابه فرهنگ ماندگار ایرانی اسلامی در کتب درسی دوره ابتدایی است چرا که بیشترین اثرگذاری را در بین جوانان خواهد داشت.
آموزش و پرورش نقشی حیاتی دارد
این نویسنده کتاب بازی های بومی و محلی معتقد است: در صورتی که آموزش و پرورش بازی های بومی محلی را وارد برنامه تحصیلی کند می تواند در زنگ ورزش بهترین فرصت را برای ترویج بازی های بومی محلی ایجاد کند.
رضوانی در پایان به این سوال که موانع ترویج بازی های بومی محلی چیستند، ابراز داشت: نخست اینکه امروز جامعه ما به اشتباه به سمت فرزند کمتر روی آورده و معمولا زندگی آپارتمانی داشتن تک فرزند یا نهایتا دو نفرند را می طلبد در صورتی که در گذشته کوچه های ما مملو از جمعیت نونهالان و نوجوانانی بود که به معنای واقعی بازی می کردند اما امروز چنین چیزی رخ نمی دهد که البته برای رفع این امر نیز راهکارهایی وجود دارد برای مثال ما دسته بازی های کلامی از سری بازی های بومی و محلی مانند «هوب» (جایگذاری کلمه هوب بجای مضرب اعداد) را داریم که حتی سه کودک در یک اتاق هم می توانند آن را بازی کنند که این امر نیز نیازمند آموزش همگانی نیست.
وی می گوید: دومین مانع اما تکنولوژی، موبایل، بازی های رایانه ای و همچنین بدبینی خانواده ها به بازی ها است که امروز سبب شده نسل ما فرد گرا و تنها باشد از سویی بدبینی خانواده ها که تا اندازه ای هم بحق است، سبب شده تا بچه ها برای گردهم آمدن و بازی کردن مجالی پیدا نکنند که البته پارک ها و زمین های بازی می تواند این دغدغه را رفع کند موضوعی که در گذشته نبود و امروز وجود دارد. این بدبینی غالبا سبب شده تا والدین ترجیه دهند کودکان شان در خانه با رایانه بازی کنند چرا که نگران تربیت بچه ها هستند.
رضوانی می گوید: این نگرانی ها البته تا حدی هم بی مورد است چرا که امروز والدین بچه های نونهال غالبا از دهه ۵۰ و شصتی ها هستند که خودشان بازی در کوچه و آسیب های آن را دیده و نمی خواهند آن امر برای بچه خودشان به وجود آید در حالی که چنین نیست و این امر ریشه روانی در افکارشان دارد امروز بچه با حضور در زمین بازی محلی با همسایه ها و کودکان هم سن و سالان خودش می تواند بیشترین لذت را برده و درس زندگی بگیرد برای رفع این نگرانی هم اما راهکاری وجود دارد و آن هم حضور یک بزرگسال در پارک یا زمین بازی به تناوب است، اهالی یک محله می توانند با هم برنامه ریزی کرده و هر روز یک فرد بالغ در همان دو ساعتی که کودکان در زمین بازی مشغول بازی هستند، کنارشان باشد و فردا نوبت دیگر خانه به همین ترتیب می توان دغدغه ها را هم کاهش داد.
آینده بازی های بومی محلی
نباید این نکته را فراموش کرد که بازی در روند آموزش مفاهیم زندگی چون همکاری، همنوع دوستی، کار تیمی و… مؤثر است امروز حال و روز بازی های بومی و محلی مان خوش نیست و باید ابتدا این امر را بپذیریم، هیچکس امروز کوچه روی مفرط را برای بچه ها نمی پسندد اما حبس شدن در آپارتمان هم ظلمی به کودک است نباید این نکته را فراموش کرد که بازی در روند آموزش مفاهیم زندگی چون همکاری، همنوع دوستی، کار تیمی و… مؤثر است و نباید کودک را از آن محروم کرد مضافا بر اینکه والدین خود از نسلی هستند که تمام لذت بازی در کوچه ها را درک کرده اند و نباید فرزندشان را از آن محروم کنند.
از سوی دیگر ترویج بازی های بومی محلی، در اختیار قرار دادن زمین بازی از سوی شهرداری ها و همچنین پارک ها و فضاهای سبز در کنار شناساندن بازی های بومی محلی توسط ورزش و جوانان، میراث فرهنی، آموزش و پرورش و حتی ورود باشگاه های خصوصی به این موضوع می تواند در زمره راه کارها باشد تا بتوانیم آینده روشن تری را در حوزه بازی های بومی محلی شاهد باشیم.
هنوز در روستاهای استان سمنان بازی های بومی و محلی از یاد نرفته اند اما در شهرها این امر کم کم به تاریخ می پیوندد لذا باید برای احیای بازی های بومی و محلی با توجه به مزیت های فراوانشان بکوشیم. بازی مانند لباس، موسیقی، گویش و… در زمره فرهنگ ما مردم دیار قومس است که هر کدام برای ترویجش مسئولیتی داریم.
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «گرد فراموشی بر بازی های بومی و محلی قومس / آموزشگاهی که تعطیل شد» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.