به گزارش مشرق، آقازادگی اصطلاحی است برای افرادی که با سوءاستفاده از موقعیت های نسبی یعنی نفوذ پدر و مادر و اقوام در دستگاه های حکومتی برای کسب ثروت های هنگفت دست به رانت و اقدامات اقتصادی می زنند؛ این در حالی است که برای رسیدن به این جایگاه از زحمت نسبی کمتری نسبت به افراد همنوع خود بهره می گیرند.

در مقاله ای در تعریف آقازادگی آمده است: «از اوایل روی کار آمدن دولت سازندگی در سال ۶۸ شاهد ظهور طبقه ای خاص در کشور بودیم؛ طبقه ای که با توجه به نفوذ در بدنه قدرت، توانسته اند شریک ثروت طبقه اشراف نیز شوند. دو عنصری که تکمیل کننده دست نیافتگی این طبقه محدود اجتماع می شود.» از نظر این نویسنده با جمع دو پدیده ثروت مندی و نسب مندی سیاسی، فرد آقازاده می شود. البته این مقاله گستره آقازادگی را بیش از رابطه خویشاوندی درجه یک معرفی می کند و می افزاید: «نیازی نیست که فرد برای آقازادگی حتما به عنوان اقوام درجه یک مدیران و مقامات ارشد محسوب شود، بلکه داشتن یک رابطه نزدیک با این مدیران و مقامات که منجر به متمایز شدن فرد در امور از سایر اجتماع شود نیز می تواند افراد را در دایره آقازادگی قرار دهد.»

این شرایط تبعیض آمیز، نوعی اشرافیت اقتصادی بر پایه اشرافیت خانوادگی ایجاد کرد که پیامد آن، ناهمگونی اقتصادی و بیکاری در سطح وسیع، و همچنین، از بین رفتن عدالت در عرصه تولید و انباشت سرمایه در دست گروهی خاص شد. تبعیض، انگیزه کار را تضعیف و خلاقیت ها و نیروهای آقازاده ها را به سوی کجی و ناراستی می کشاند.

نکته جالب توجه اینجاست که این مسئله مورد توجه امام علی (ع) در دوران حکومت شان قرار گرفته بود. ایشان در بخشی از نامه مشهورشان به مالک اشتر که بنا بود والی مصر شود، می فرمایند: «برای زمامدار، خاصان و صاحبان اسرار (و نزدیکان و اطرافیانی) است که خودخواه و برتری طلبند و در داد و ستد با مردم عدالت و انصاف را رعایت نمی کنند؛ ثم إن للوالی خاصة وبطانة، فیهم استئثار وتطاول، وقلة إنصاف فی معاملة».

از این کلام امیرالمؤمنین (ع) بر می آید پدیده آقازادگی واقعیتی تلخ است که در گسترده تاریخ مطرح بوده است. در این فرآیند همواره دنیاپرستان و فرصت طلبان خود را به مراکز قدرت نزدیک می کنند و با اظهار اخلاص و فداکاری کامل به آنها تقرب می جویند تا به وسیله آنها بخش هایی از بیت المال در اختیار آنان و منسوبانشان قرار گیرد و بر دوش مردم مظلوم سوار شوند و اموال و منافع آنها را غارت کنند. امام به مالک اشتر هشدار می دهد که مراقب این گروه باشد.

دستور قاطعی که امام علی (ع) در این زمینه خطاب به مالک صادر کرد اینچنین است: «ریشه ستمشان را با قطع وسائل آن بر کن و هرگز به هیچیک از اطرافیان و هواداران خود زمینی از اراضی مسلمانان را وا مگذار و نباید آنها طمع کنند که قراردادی به سود آنها منعقد سازی که موجب ضرر بر همجواران آن زمین باشد; خواه در آبیاری یا عمل مشترک دیگر. به گونه ای که هزینه های آن را بر دیگران تحمیل کنند و در نتیجه سودش فقط برای آنها باشد و عیب و ننگش در دنیا و آخرت نصیب تو شود؛ فاحسم مادة أولئک بقطع أسباب تلک الاحوال. ولا تقطعن لاحد من حاشیتک وحامتک قطیعة، ولا یطمعن منک فی اعتقاد عقدة، تضر بمن یلیها من الناس، فی شرب أو عمل مشترک، یحملون مؤونته علی غیرهم، فیکون مهنأ ذلک لهم دونک، وعیبه علیک فی الدنیا والآخرة.»

امام علی (ع) در ادامه این بخش از نامه خویش با تأکید بر اجرای حق و عدالت در برخورد با چنین پدیده ای اشاره کردند: «اجرای حق را در باره هر که باشد، چه خویشاوند و چه بیگانه، لازم بدار و در این کار شکیبایی به خرج ده که خداوند پاداش شکیبایی تو را خواهد داد. هر چند، در اجرای عدالت، خویشاوندان و نزدیکان تو را زیان رسد. پس چشم به عاقبت دار، هر چند تحمل آن بر تو سنگین آید که عاقبتی نیک و پسندیده است؛ و ألزم الحق من لزمه من القریب والبعید، وکن فی ذلک صابرا محتسبا، واقعا ذلک من قرابتک وخاصتک حیث وقع، وابتغ عاقبته بما یثقل علیک منه، فإن مغبة ذلک محمودة.»

این تعبیرات با صراحت بیانگر این حقیقت است که شخص والی و زمامدار باید دست رد بر سینه گروه فرصت طلب سودجوی حاشیه نشین بزند و هرگز تسلیم خواسته های آنها نشود و زمین هایی را که به مسلمانان تعلق دارد در اختیار آنان نگذارد، زیرا آنها به سبب نفوذی که در مرکز اصلی قدرت دارند سعی می کنند تمام هزینه های این املاک را که قاعدتا باید در میان همه کسانی که ملک مشترک دارند تقسیم شود، به زور بر عهده دیگران بیندازند و منفعت خالص از آن آنها باشد; کاری که ظلم فاحش و خیانت آشکار است.

منابع:

نهج البلاغه

شرح پیام امام امیرالمؤمنین، آیت الله مکارم شیرازی

سرمقاله دکتر حامد حاجی حیدری