به گزارش خبرنگار مهر، چندی پیش مجله اندیشه پویا یادداشتی در نقد نظریات رضا داوری اردکانی منتشر کرد که با واکنش تعدادی از روزنامه نگاران و شاگردان وی مواجه شد؛ پس از آن سردبیر این نشریه مجددا به این واکنش ها پاسخ داد و انتقادات و نظرات خود را بسط داد. در ادامه این واکنش ها و نظرات، محمد زارع شیرین کندی، فارغ التحصیل رشته فلسفه دانشگاه تهران و عضو هئیت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی یادداشتی در دفاع از مواضع و نظریات داوری اردکانی نوشته که این یادداشت در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفت؛ در ادامه این یادداشت را می خوانید.

آزادی فردی و دموکراسی و علم جدید همان اندازه از خودموضوعی بشر جدید ناشی می شوند که قهر و استیلا و استعمار و جنگ و زورگویی غرب. آزادی غربی و سلطه غربی پشت و روی یک سکه بوده اند: اثبات آزادی خویشتن از طریق غلبه بر دیگری (طبیعت و انسان های دیگر). پس اگر «داوری» اصل و منشأ غرب و تجدد را عین انسان مداری، موضوعیت نفسانی، خودبنیادی، اعراض از حقیقت معنوی و قهر و غلبه می داند، در واقع سخن خود فیلسوفان غرب جدید را تفسیر و گزارش می کند، اما مخالفان او این را درنیافته و درنمی یابند، زیرا باطن فلسفه جدید را درنمی یابند. رسوخ کردن و پی بردن به کنه و باطن فلسفه جدید کار سهل و آسانی نیست. در واقع دکتر داوری غرب ستیز نیست، غرب اندیش است. به همین سبب است که او مدام از مخالفان خود شکوه می کند که از فلسفه و تفکر به دورند و سخنان او را به گونه ایدئولوژیک و سیاسی می فهمند.

بحث مخالفان داوری، بحثی اخلاقی، سیاسی و ایدئولوژیک است. آنان ظواهری از عناصر تجدد غربی را با ظواهری از مؤلفه های سنت عرفانی درمی آمیزند و بدون آگاهی از عمق تاریخ تفکر فلسفی غرب، پاره ای از مظاهر تجدد مانند علم جدید، دموکراسی و حقوق بشر را با دین و شریعت قابل جمع می دانند و به نحو ایدئولوژیک از آن دفاع می کنند. روشنفکری دینی، بزرگ ترین مخالف داوری در این سال ها، بدون کمترین شک و دغدغه ای، تجدد انسان محور را با عرفان خدامحور در یکجا می نشاند و ملغمه عجیب روشنفکری دینی را شکل می دهد. غرب جدید و همه فرآورده های آن از جمله توسعه، لیبرالیسم و روشنفکری از فلسفه جدید غرب برمی آیند و فلسفه جدید غرب، همان طور که گفته شد، در چارچوب خودموضوعی بشر (سوبژکتیویته) شکل گرفته و قابل توصیف است. پس وقتی داوری ذات همه ایدئولوژی های جدید، علم، توسعه و تکنیک را قهر و سلطه ناشی از خودموضوعی بشر می داند، سخن غریبی نمی گوید بلکه تفسیری از آرای فلسفی فیلسوفان جدید غرب عرضه می کند. یکی دانستن ماهیت مارکسیسم، فاشیسم و لیبرالیسم و همه آنها را از منشأ و مبدا واحد تلقی کردن ساده انگاری فلسفی نیست، بلکه حقیقتی است که ظاهربینان و ایدئولوژیک اندیشان قادر به درک آن نیستند. پس وقتی داوری می گوید نظرش تغییر نکرده منظورش همین است.

اصل تعریف و توصیف او از غرب و تجدد در سالهای آغازین انقلاب و بعد از آن تا امروز یکسان است، اگرچه نمی توان انکار کرد که در سالهای آغازین انقلاب تعابیر و الفاظ ارزشگذارانه و اضطراب در آثارش فراوان است و نمی توان انکار کرد که در آثاری که در اوایل دهه شصت نوشته عبارات و جملات جدلی و پریشان فراوان است. اینکه داوری چند سالی است که به گونه ای متفاوت از وضع علم و توسعه در جامعه ایران می نویسد، مسأله اش توسعه نیافتگی است. این موضوع تازگی ندارد. او در کتاب وضع کنونی تفکر، شمه ای از تاریخ غربزدگی ما که اولین بار در اوایل ۱۳۵۷ چاپ شده است نیز به نوعی درگیر همین مسأله است. داوری به توسعه نیافتگی ایران می اندیشد و این منافاتی ندارد با اینکه او زمانی درباره غرب و تجدد و علم و تکنیک بحث فلسفی می کرده است. مگر داوری در سالهای آغازین انقلاب طرفدار توسعه نیافتگی و عقب ماندگی ایران بوده است؟ مگر او در اوایل انقلاب طرفدار فلاکت و بدبختی جامعه بوده است؟ او همواره طرفدار اصلاح و پیشرفت کشورش بوده است. لیکن قضیه این است که با وقوع انقلاب اسلامی، داوری فکر می کرده است که در برابر غرب و تجدد و توسعه غربی راهی گشوده شده و این راه عاری از خودبنیادی و خودموضوعی بشر و تبعات آن است.

او فکر می کرده که با انقلاب اسلامی عقل دیگری غیر از عقل غربی در شرف پدید آمدن است و فکر می کرده عالمی دیگر در شرف ساخته شدن است که در آن قهر و سلطه و کبر و کینه دایرمدار نیست، بلکه مهر و وفاق و صلح و سلم بر آن حاکم است. او، به تعبیر میشل فوکو، فکر می کرده که نوعی «معنویت سیاسی» رخ نموده است که همه چیز از جمله توسعه و پیشرفت را معنوی خواهد کرد؛ چیزی کاملا بومی و محلی که بدیل غرب خواهد بود. اما به هرحال واقعیت و تجربه سالیان در نظر او چیز دیگری را نشان داده است. اینک داوری با کوله باری از تجربه و دانش از راه دشوار تجدد و توسعه می گوید. اینک او دردمندانه وضع توسعه نیافتگی را وصف می کند و این را نباید حمل بر پیدایی گشت در تفکر او کرد. او در همان زمان نیز به وضع توسعه نیافتگی می اندیشیده، اما فضا و زمانه عوض شده است. فضا و زمانه ملتهب و تنش آلود دهه شصت کجا و فضا و زمانه نسبتا آرام دهه نود کجا!

اما یکی از عجیب ترین عناوینی که به داوری داده شده، «ایدئولوگ انقلاب اسلامی» و «ایدئولوگ اسلامی و انقلابی و تجدیدستیز» است. مردی که یک عمر کارش را فلسفه ورزی و دفاع از فلسفه و تفکر اصیل در برابر ایدئولوژیک اندیشان می داند و این معنا را در آثاری مانند فلسفه در دام ایدئولوژی، فلسفه در دادگاه ایدئولوژی و فلسفه، سیاست و خشونت نشان داده است، اکنون به «ایدئولوگ» بودن متهم شده است. تا آنجا که به یادم می آید دکتر داوری در دهه شصت نه در درون حاکمیت طرفداری داشته نه در بیرون از آن و آثارش نیز چندان خواننده ای نداشته است. معلم انقلاب مرحوم دکتر علی شریعتی بود و ایدئولوگ آن مرحوم مرتضی مطهری. تالی رسمی این دو عبدالکریم سروش بود. سروش همان کسی است که با مخالفان فکری و سیاسی انقلاب اسلامی به مجادله و مناظره می پرداخت و به پیشتیبانی قدرت سیاسی نوظهور همه را با خشونت از میدان به در می کرد، خطیبی توانا که با جدل ها و خطابه هایش همه را به سکوت می کشانید و هیچ منتقدی را برنمی تافت و با کبر و غرور خاص خود به کوچک ترین مخالفتی مجال بروز نمی داد. سروش همان کسی است که در دهه شصت صدایش پیوسته از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش می شد، نام و شهرتش در همه جا پیچیده بود، مجلات و روزنامه ها مقالاتش را بدون چون و چرا و با افتخار چاپ می کردند، آثارش خوانندگانی بسیار گسترده و شخصیت جذابش مریدانی دوآتشه داشت.

بعضی از این مریدان سروش را همچون بت می پرستیدند و کوچک ترین نقد و انتقاد را با تندی و به شدت رد می کردند. به پشتوانه آثار جدلی سروش بود که حامیان انقلاب اسلامی به جنگ حریفان می رفتند و چپ ها و دگراندیشان، علی الخصوص از قشر دانشجو و استاد دانشگاه، را با اتهاماتی نظیر ضدانقلاب، بی دین و بی خدا، طرفدار «ایدئولوژی شیطانی»، توطئه گر و خائن از زندگی ساقط می کردند. «ایدئولوگ»، عبدالکریم سروش بود نه رضا داوری که کتاب هایش بیست سال در انبارهای ناشران خاک می خورد. داوری نه گوشی شنوا برای سخنانش یافت و نه خواننده ای همدل و همفکر برای آثارش و نه مریدی برای خودش. خوانندگان آثار داوری معدودی دانشجو و تحصیل کرده فلسفه بودند. مخالفان داوری با برچسب «ایدئولوگ» می خواهند بگویند که تندروی ها ناشی از اندیشه های داوری است و او نباید این را انکار کند و باید اتهام «فاشیست» بودن و «نظریه پرداز خشونت» بودن را بپذیرد!! واقعا توقع و انتظار عجیبی است! لیبرال های تجددخواه وطنی عجب اعتقادی به مبانی لیبرالیسم دارند! این همه کینه و خصومت نسبت به یک متفکر واقعا شگفت انگیز است!!

هدف این مخالفان لیبرال نه شنیدن صدای داوری است و نه نقد و بررسی آثار او. هدف آنان فقط این است که بگویند حالا که فاشیست، ضدآزادی، ضد حقوق بشر، ضد دموکراسی و ضد لیبرالیسم هستی، پس این اتهامات را بپذیر و حرف نزن! این را کسانی می گویند که ادعای لیبرالی و روشنفکری و تجددخواه بودن شأن گوش فلک را کر کرده است. اما مگر آزادی اندیشه و آزادی عقیده و بیان و مدارا از مدعاها و مؤلفه های لیبرالیسم نیست! واقعیت این است که گروه های تندرو و افراطی ایدئولوگ، فیلسوف و فقیه خودشان را دارند و بعید است آثار داوری راهنمای خوبی برای اعمال آنها باشد. از آنجا که مخالفان سیاست زده داوری قادر نیستند فیلسوف، ایدئولوگ و فقیه و مفتی واقعی گروه ها و جریان های افراطی را معرفی کنند، دیواری کوتاه تر از دیوار داوری پیدا نمی کنند و لذا همه کاسه کوزه ها را سر او می شکنند. اما این آدرس غلط دادن و ردگم کردن است. ای کاش همه نظریه پردازان گروه های تندرو به اندازه دکتر داوری با شعر و فلسفه و تفکر مأنوس می بودند و مانند ایشان شخصیتی عزیز و نجیب می داشتند. دکتر داوری نه نظریه پرداز خشونت است نه ایدئولوگ گروه های تندرو. او آموزگار تفکر، صفا، دوستی و مدارا و مروت است.