خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: بعد از قرآن کریم، حدیث دومین منبع و سند دین شناسی و تعیین کننده راه سعادت انسان ها است. تکیه بر این منبع حیات بخش در برخی حوزه های دین پژوهی همچون فقه و بخش هایی از اخلاق بیشتر و گسترده تر است؛ زیرا اصول این دانش ها در قرآن به اجمال و اشاره آمده و تفصیل آن را باید در حدیث یافت.

حضرت آیت الله خامنه ای همواره در ابتدای درس خارج فقه خود که تا پیش از کرونا، چندین سال منظم برگزار گردید به قرائت و تبیین و شرح یک حدیث می پرداختند.احادیثی که با مضامین اخلاقی و اجتماعی و قابل استفاده برای عموم جامعه است و شرح حضرت آیت الله خامنه ای بر احادیث نیز حاوی نکات نو و کاربردی در سبک زندگی اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای جلسه درس خارج فقه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳ با استناد به روایتی از امام علی (ع) به شرح حدیث اشتد علی الظالم و خذ علیه می پردازند که در ادامه صوت و متن این جلسه تقدیم مخاطبان می شود:

عن ابی جعفر محمد بن علی الباقر علیه السلام قال: سئل رسول الله صلی الله علیه و آله عن خیار العباد، فقال الذین اذا احسنوا استبشروا و اذا اساءوا استغفروا و اذا اعطوا شکروا و اذا ابتلوا صبروا و اذا غضبوا غفروا.

امام باقر علیه السلام فرمود: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدند بهترین بندگان چه کسانی هستند؟ فرمود: کسانی که وقتی کار نیک می کنند خرسند می شوند و چنانچه کار بدی کردند، استغفار و عذرخواهی می کنند و وقتی چیزی به او می دهند یا اعطایی به او می شود، سپاسگزاری می کنند و وقتی که مشکل و گرفتاری برایشان پیش آمد، صبر می کنند و وقتی خشمگین می شوند، درمیگذرند. (صفحه ی ۱۰)

سئل رسول الله صلی الله علیه و آله عن خیار العباد

کسی از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سوال کرد که بهترین بندگان چه کسانی هستند؟

فقال: الذین اذا احسنوا استبشروا

«استبشار »(۱) یعنی خرسند شدن یا آثار خرسندی در چهره پدیدار شدن، که درباره ی مؤمن دارد «بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه»؛ یعنی [آنها که] وقتی کار نیک می کنند، خوشحالند که کار خوب کردند. این خوشحالی ارتباطی ندارد به اینکه انسان غرور پیدا کند و عجب به کار خیر پیدا کند؛ اینها دو چیز است، اینها را از هم تفکیک کنید. یک وقت انسان دو رکعت نماز می خواند، خیال می کند که در یک مرتبه ی عالی] است] و عجب -یعنی خودشیفتگی، خودفریفتگی، خودشگفتی-به انسان دست می دهد؛ این مذموم است؛ یک وقت هست نه، بحث خودشیفتگی و خودفریفتگی نیست؛ کار خوبی کرده و خوشحال است که الحمدلله خدا توفیق داد این کار خوب را انجام داده. این خیلی خوب است که وقتی عمل نیک انجام می دهد، خرسند باشد به این کار نیکی که انجام داده.

و اذا اساءوا استغفروا

در مورد «اسائه» -کار بد انجام دادن- به این اکتفا نشده است که بگوییم وقتی کار بد انجام داد، ناراحت باشد؛ نه، ناراحتی کافی نیست، عملی هم دنبالش لازم است و آن عمل عبارت است از استغفار؛ از خدای متعال عذرخواهی کند. استغفار یعنی عذرخواهی کردن؛ وقتی کار بدی کرد، از خدا عذرخواهی کند، معذرت خواهی کند.

و اذا اعطوا شکروا

وقتی خدای متعال به او چیزی می دهد، سپاسگزار باشد. البته ظاهر «اعطوا» اعم است از عطای الهی و عطای بشری -از مردم هم اگر محبتی کردند، چیزی به انسان دادند، آدم باید سپاسگزار باشد؛ این معلوم است- لکن ظاهرا اینجا مراد عطای الهی است. یعنی وقتی نعمت های الهی را متذکر می شود، می بیند نعمت های الهی را یا نعمت جدیدی به او داده می شود، شکرگزار باشد؛ غافل نباشد از اینکه خدای متعال این نعمت را به او داده است. غفلت از نعمت، خیلی درد بزرگی است، انسان را به لئامت می کشاند، به ناسپاسی می کشاند.

و اذا ابتلوا صبروا

وقتی هم که یک ابتلایی در زندگی اینها پیش آمد، مشکلی برایشان پیش آمد، در آن هم صبر کنند؛ که این صبر و شکر با همدیگر ارتباط نزدیکی هم دارند. یکی از آثار شکر این است که انسان صبر می کند؛ یعنی وقتی شما توجه داشتید که خدای متعال چقدر نعمت به شما داده، اگر یک ابتلائی هم به شما داد، بیماری ای، گرفتاری ای پیدا کردید، صبر می کنید؛ میگویید خب، اینکه در مقابل آن همه لطف الهی چیزی نیست. لذا در دعای روزهای رجب می خوانید: «اللهم انی اسئلک یصبر الشاکرین لک »(۲) صبر افراد شکرگزار [را طلب می کنیم]، که حالا ان شاءالله همه ی ما ایام رجب را که در پیش است، مغتنم بشماریم.

و اذا غضبوا غفروا

وقتی از کسی خشمگین شدند، از او بگذرند و او را بیامرزند. البته طبیعی است این غضب لله نیست، این غضب مشخص است؛ والا غضب لله را ما حق نداریم به خاطر اهواء خودمان یا به خاطر چیزی [ببخشیم و بگذریم]؛ وقتی یک جایی لله غضب کردیم، اینجا آن غضب را باید ادامه بدهیم، باید حفظ کنیم. [در اینجا منظور] غضب های شخصی است؛ یک جمله ای بنده به شما عرض می کنم، شما عصبانی می شوید؛ یک چیزی شما به بنده می فرمایید، بنده عصبانی میشوم؛ یک کاری که ناخوشایند ما است، از کسی برایمان پیش می آید، عصبانی می شویم؛ وقتی این غضبی را که در مسائل شخصی عارض انسان می شود، پیدا شد، «غفروا».

۱) کافی، ج ۲، ص ۲۲۶

۲) مصباح المتهجد، ص ۸۰۲