به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کعبه نمادی مکعب شکل است که در دل مسجد الحرام قرار دارد. این مکان مقدس از ابتدا مکانی برای عبادت موحدان شناخته می شد و در برهه های مختلف زمان توسط رسولان الهی بازسازی شده و ارتقاء می یافت. خداوند کعبه را در عصر رسالت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله به عنوان قبله برگزید و زیارت آن را برای هر مسلمانی به شرط استطاعت و احراز شرایط، یک بار در تمامی عمر واجب کرد. کعبه در قرآن با عبارت هایی مثل البیت، البیت الحرام، البیت العتیق و البیت المحرم شناخته می شود. بنابراین مهم ترین شاخصه های کعبه عبارتند از: قدیمی ترین عبادتگاه، قبله گاه مسلمانان و مهم ترین عمل حج.

اما باید پرسید حقیقت ماجرای کعبه چیست؟ چرا خداوند این مکان را قبله گاه قرار داد و چرا زیارت آن را بر هر مسلمانی (به شرط استطاعت) واجب کرد؟ با دقت در احادیث اهل بیت علیهم السلام درباره «کعبه» به حقایق خاصی درباره این خانه مکعب شکل مقدس دست می یابیم.

کعبه ما به ازای عرش

اولین موردی که در احادیث درباره اسرار کعبه وجود دارد، کعبه به ازای عرش الهی در دنیاست. از امام صادق علیه السلام درباره شکل کعبه پرسیده شد. امام فرمود «زیرا به محازات بیت المعمور (مکانی غیر مادی) است و آن، مربع شکل است. و بیت المعمور به دلیل اینکه به محازات عرش است، مربع است؛ یعنی عرش هم مربع شکل است؛ لأنها بحذاء البیت المعمور و هو مربع فقیل له و لم صار البیت المعمور مربعا قال لأنه بحذاء العرش و هو مربع.» (من لا یحضره الفقیه، ج۲ ، ص۱۹۰) امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر فرمود اگر سنگی را از عرش رها کنید، به پشت بیت المعمور می افتد و اگر سنگ را از آنجا رها کنی، به پشت بیت الحرام می افتد. لو ألقی حجر من العرش لوقع علی ظهر بیت المعمور و لو ألقی من البیت المعمور لسقط علی ظهر البیت الحرام. (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۵۵، ص۸)



پنج تن آل عبا معلم خلایق در عرش

اما ماجرای عرش چیست؟ طبق آیات قرآن و احادیث عترت، عرش خداوند مافوق آسمان های هفتگانه و ملکوت قرار دارد و طبق قرآن، تدبیر امور در آنجا صورت می گیرد. از منظری دیگر، عرش، تخت پادشاهی خداوند است و اداره عالم از این مکان توسط خلفای الهی شکل می گیرد. قال الرضا ع: … و عرش الرحمن فوق السماء السابعة و هو قوله سبع سماوات و من الأرض مثلهن یتنزل الأمر بینهن و إنما صاحب الأمر النبی»؛ یعنی عرش خداوند فوق آسمان های هفتگانه است و آن، قول خداوند است که فرمود هفت آسمان؛ هفت آسمان و همانند آنها هفت زمین آفرید. امر [خدا] در میان آنها فرود می آید. پیامبر، صاحب امر است.» (تفسیر عیاشی، ج۲، ص۳۹)

همچنین آموزه های روایی گویای آن است که عرش، قبل از خلقت حضرت آدم علیه السلام احتمالا به صورت آسمانی نورانی و پهناور در معرض مخلوقات از جمله ملائک قرار داشت و خداوند پنج نور مقدس را که به نام عالین شناخته می شدند، محیط و مسلط بر آن قرار داده بود. ملائک توسط این انوار تعلیم و تربیت می شدند و توحید و تسبیح و تحمید خداوند را به وسیله آنها آموختند. ابوسعید خدری می گوید شخصی خدمت رسول الله صلی الله علیه و آله رسید و از خطاب خداوند به ابلیس درباره علت عدم سجده اش به آدم (ع) در آیه «أستکبرت أم کنت من العالین» (آیا تکبر کردی یا از عالین بودی) پرسید. حضرت فرمود عالین برتر از ملائک هستند؛ أعلی من الملائکة. من، علی، فاطمه، حسن و حسین در سرادق عرش بودیم؛ خدا را تسبیح می کردیم و با تسبیح ما، ملائک تسبیح می کردند دو هزار قبل از اینکه خداوند آدم را بیافریند؛ أنا و علی و فاطمة و الحسن و الحسین کنا فی سرادق العرش نسبح الله و تسبح الملائکة بتسبیحنا قبل أن یخلق الله عز و جل آدم بألفی عام. سپس ادامه دادند «پس هنگامی که آدم خلق شد، ملائک را امر به سجده نکرد نه ما را. جز ابلیس که ابا کرد و سجده نکرد. خداوند فرمود «أستکبرت أم کنت من العالین» یعنی آیا تصور کردی از این پنج نفر هستی که اسمای آنها در سرادق عرش مکتوب شده است؟ پس ما باب خداوند هستیم که از طریق آن عطا می شود و به وسیله ما اهل هدایت ، هدایت می یابند؛ پس هرکه ما را دوست داشته باشد، خداوند او را دوست خواهد داشت و او را ساکن بهشت می کند و هرکه به ما بغض بورزد، خداوند او را مغضوب خویش قرار می دهد و ساکن آتش می کند. محبان ما ولادتشان پاک است. فلما خلق الله عز و جل آدم أمر الملائکة أن یسجدوا له و لم یأمرنا بالسجود فسجد الملائکة کلهم إلا إبلیس فإنه أبی و لم یسجد فقال الله تبارک و تعالی أستکبرت أم کنت من العالین عنی من هؤلاء الخمسة المکتوبة أسماؤهم فی سرادق العرش فنحن باب الله الذی یؤتی منه بنا یهتدی المهتدی فمن أحبنا أحبه الله و أسکنه جنته و من أبغضنا أبغضه الله و أسکنه ناره و لا یحبنا إلا من طاب مولده.» (فضائل الشیعة شیخ صدوق، ص۸)

طواف انوار شیعیان و محبان عترت در عرش

بر این اساس در می یابیم که خداوند اهل بیت علیهم السلام را حداقل قبل از خلقت آدم علیه السلام بر عرش حاکم کرد. مخلوقات، ایشان را به نام عالین یعنی برترین ها می شناختند و به واسطه ی این انوار مقدس تعلیم می شدند. جالب است که در روایتی دیگر از رسول خدا صلی الله علیه و آله می خوانیم زمانی که ابراهیم نبی علیه السلام خلق شد، خداوند حجاب را از پیش چشم ایشان برداشت و این رسول بزرگوار با انواری مواجه شد. وقتی در این باره از خداوند پرسید، خداوند اهل بیت علیهم السلام را به ایشان معرفی کرد. لما خلق الله إبراهیم الخلیل کشف له عن بصره فنظر فی جانب العرش نورا فقال إلهی و سیدی ما هذا النور … إنی أری تسعة أنوار قد أحدقوا بالخمسة الأنوار قال یا إبراهیم هؤلاء الأئمة من ولدهم.» تا اینکه حتی با نور امام عصر عجل الله تعالی فرجه با عنوان قائم مهدی مواجه شد. و محمد ولد الحسن القائم المهدی. سپس انوار بسیاری دید که حول این انوار طواف می کنند؛ وقتی از آنها پرسید، خداوند فرمود آنها شیعیان و محبان آن انوار هستند. قال إلهی و سیدی و أری عدة أنوار حولهم لا یحصی عدتهم إلا أنت قال یا إبراهیم هؤلاء شیعتهم و محبوهم. (الفضائل (لابن شاذان القمی) ص۱۵۸؛ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، ص ۴۸۵؛ مستدرک الوسائل ج۴، ص۱۸۷)

در جمع بندی این معارف می توان نتیجه گرفت که خداوند کعبه را در بستر دنیا قرار داد تا یادآور عرش خداوند و رفتار شیعیان و محبان عترت در قبال ایشان باشد؛ با این تصویر، طواف به دور کعبه یادآور طواف شیعیان حول انوار عترت در عرش است و این درس را به ما یادآور می شود که همواره باید حول انوار مقدس اهل بیت باید طواف کرد و محوریت زندگی در دنیا را امام قرار داد. پس یکی اسرار کعبه در این جمله است «همه به دور امام، با محوریت امام و به سوی امام.» گروه خوردن ماجرای کعبه و حج را به عترت در احادیث متعددی می بینیم؛ ابی حمزه ثمالی نقل می کند خدمت امام باقر علیه السلام رسیدم. آن حضرت بر دری که به طرف مسجد نصب شده بود نشسته و به مردمی که طواف می کردند، نگاه می کردند. حضرت به من فرمود: ای ابو حمزه این مردم به چه امر شده اند؟ من ندانستم چه جواب بگویم، لذا از جواب فرو ماندم. حضرت خودشان فرمودند: ایشان مأمورند که این سنگ ها را طواف کرده سپس نزد ما آیند و دوستی خود را به ما نشان دهند؛ إنما أمروا أن یطوفوا بهذه الأحجار ثم یأتونا فیعلمونا ولایتهم. یا در حدیث دیگری می خوانیم «تمام الحج لقاء الإمام»؛ یعنی حج با لقای امام کامل می شود.

حجر الأسود و پیمان اهل بیت در عالم ذر

جالب است که یکی از مستحبات اعمال حج، استلام حجر الأسود است و این سنگ هم ارتباط مستقیمی با میثاق اهل بیت دارد. طبق برخی احادیث، خداوند میثاق روز ألست را که درباره اقرار شیعیان به ربوبیت خدا و امامت عترت بود، در حجر الأسود نهفته است. عمر بن خطاب طی ماجرایی از امیرالمؤمنین درباره حجر الأسود پرسید. امام قسمتی از آیه ۷ سوره ی اعراف را قرائت فرمود: «و إذ أخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و أشهدهم علی أنفسهم أ لست بربکم قالوا بلی شهدنا …» و چون پروردگار تو از پسران آدم از پشت های شان نژادشان را درآورد و آنها را بر خودشان گواه گرفت که مگر من پروردگار شما نیستم؟ گفتند چرا، گواهی می دهیم … هنگامی که آنها به اطاعت خدا و بندگی خود اقرار کردند، خداوند از آنها برای حج بیت الحرام پیمان گرفت و سپس صحیفه ای آفرید و به قلم ها فرمان داد که پیمان بنی آدم را بنویس و به سنگ فرمود، به یاد بسپار و گواهی بده به وفاداری بندگانم. پس از آن، این سنگ مطیع خدا، (به زمین) فرود آمد. ای عمر، آیا چنین نیست که وقتی حجر الاسود را استلام می کنی می گویی امانتم را ادا کردم و پیمانم را نگه داشتم تا به وفاداری من شهادت دهی. عمر گفت: به خدا سوگند بله. امام فرمود: پس این را بپذیر. روایات فراوانی نیز درباره سایر مفاد میثاق خداوند با خلایق درباره اقرار به نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی وجود دارد.

با توجه به این سری که خداوند در فرآیند حج و کعبه قرار داده است، باید از خود بپرسیم چقدر متولیان جامعه شیعی ما در امر حج سعی در انتقال این مفهوم به زائران بیت الله الحرام داشتند و چه میزان از زائران حج خدا حق معرفت حج را ادا می کنند؟ چرخیدن به دور خانه ای سنگی بدون معرفت به حقیقت آن که همان طواف به دور امام حی و تجدید میثاق با اوست، چه تأثیر معرفتی می تواند در زائران داشته باشد و خط تفاوت شیعه با سایر مذاهب اسلامی در مناسک حج در چیست؟

انتهای پیام/