دلمان را به خدا بسپاریم و دلداده او شویم / نشانه ایمان واقعی چیست؟
به گزارش خبرنگارمهر، هر کاری که قرار است در اطاعت از فرمان الهی صورت پذیرد باید بدون استکبار و خودبزرگ بینی انجام شود. یعنی قلب انسان نیز حالت افتادگی و تواضع داشته باشد. قرآن کریم، نماز و صبر را به عنوان دو عامل کمک کننده انسان معرفی کرده و یادآور می شود که انجام این کار، تنها بر کسانی آسان است که قلبی فروتن و خاشع داشته باشند. می فرماید: «و استعینوا بالصبر و الصلاة و إنها لکبیرة إلا علی الخاشعین؛ [۱] از صبر و نماز یاری بخواهید، و یقینا این کار جز بر فروتنان، گران و دشوار است.» تفاوت خشوع و خضوع با اینکه معنای تذلل و انکسار در هر دو هست، این است که خضوع، مختص به جوارح و اعضای بدنی آدمی است، ولی خشوع، مختص به قلب است. [۲] مطیع کردن اعضاء بدن، بسیار آسان تر از رام کردن قلب است؛ چنانکه قرآن کریم در بیان استکبار درونی قوم بنی اسرائیل، پس از ماجرای گاو بنی اسرائیل می فرماید: «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجارة أو أشد قسوة و إن من الحجارة لما یتفجر منه الأنهار و إن منها لما یشقق فیخرج منه الماء و إن منها لما یهبط من خشیة الله و ما الله بغافل عما تعملون؛ [۳] سپس دل های شما بعد از آن [معجزه شگفت انگیز] سخت شد، مانند سنگ یا سخت تر؛ زیرا برخی از سنگ ها، از آنها نهرها می جوشد، و برخی از آنها می شکافد و آب از آن بیرون می آید، و برخی از آنها از ترس خدا سقوط می کند و خدا از آنچه انجام می دهید بی خبر نیست.»
انسان به آسانی می تواند ظاهر نماز خود را فروتنانه انجام دهد ولی آنچه نشانه ایمان واقعی است اینکه، قلب خود را در محضر خدای متعال متواضع و تسلیم کنیم. امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل می کند که فرمودند: «ما زاد خشوع الجسد علی ما فی القلب فهو عندنا نفاق؛ [۴] در نزد ما، زیادتر بودن خشوع بدن بر خشوع قلب، نفاق شمرده می شود.» اولین ویژگی مؤمنان حقیقی که در ابتدای سوره مؤمنون بیان شده، خشوع در نماز است. می فرماید: «قد أفلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون؛ [۵] به راستی که مؤمنان رستگار شدند، همانان که در نمازشان خاشعند.» خوش به سعادت کسانی که چنین خشوعی در نماز و عبادت هایشان به پاس ایمان حقیقی، روزی شان شده است. چنین عبادتی نه تنها دیگر دلزدگی نمی آورد بلکه شیرین و نشاط آور است. ما نیز چنین رزقی را از خدای خود درخواست کرده و می گوییم: «اللهم ارزقنی فیه طاعة الخاشعین؛ [۶] ای خدا در این روز طاعت بندگان خاشع خود را نصیب من گردان.»
دل دریایی، مرا آرزوست
در راه بندگی و تعالی انسان، معارف و هدایت های فراوانی وجود دارد که هر کسی به اندازه ظرفیت روحی خود از آن بهره مند می شود. مؤمنان با ظرفیت کم، توان دریافت معرفت کم تر و مؤمنان با ظرفیت روحی بیشتر مستعد دریافت معرفت بیشتری هستند. یکی از موهبت های خاص الهی به بندگان مؤمن خویش آن است که ظرفیت روحی آنها را ارتقاء می دهد و به اصطلاح، ظرفیت روحی جدیدی به ظرفیت قبلی آنها می افزاید. به این موهبت، شرح صدر می گویند. هر چه ظرف، بزرگ تر باشد زلال بیشتری از هدایت و رحمت الهی را پذیرا می شود تا جایی که خداوند متعال در توصیف آخرین رسول خود می فرماید: «و ما أرسلناک إلا رحمة للعالمین؛ [۷] و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.» شرح صدر، نیرویی شگفت انگیز است که قابلیت هضم بزرگ ترین و سنگین ترین حوادث را به روح می بخشد. از این رو پیامبران الهی نیز این موهبت ویژه را از خداوند درخواست کرده اند. مثلا حضرت موسی (علیه السلام)، پس از دریافت فرمان دعوت فرعون به سوی حق، از خدا چنین می خواهد: «قال رب اشرح لی صدری و یسر لی أمری؛ [۸] گفت: «پروردگارا، سینه ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز.» برای کسب چنین موهبت الهی، با دلی آکنده از خضوع، به درگاه تنها بی نیاز رو کرده و می گوییم: «و اشرح فیه صدری بإنابة المخبتین؛ [۹] و بگشا سینه ام در آن به بازگشت دلدادگان.» برای اینکه دل دریایی و وسیع بیابیم باید دلمان را به خدا بسپاریم و دلداده او شویم.
ترسیده از او، در پناه او!
تجسم حضور در پیشگاه الهی، ناخودآگاه ترسی سازنده را بر انسان مسلط می کند که موجب دقت او در انجام وظایف و نهایتا سعادتش می شود. امام علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «من عرضت له فاحشة أو شهوة فاجتنبها من مخافة الله عز و جل حرم الله علیه النار و آمنه من الفزع الأکبر؛ [۱۰] هر که هرزگی یا شهوت رانی برایش آماده شود و از ترس خدا از آن دوری کند خدایش بر دوزخ حرام کند و او را از هراس بزرگ آسوده کند.» ترس از مقام پروردگار موجب ترک خواهش های نفسانی و کنترل مرکب چموش نفس می شود بهشت موعود را نصیب انسان خواهد کرد. چنانکه قرآن کریم می فرماید: «و أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فإن الجنة هی المأوی؛ [۱۱] و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس [خود] را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است.» کافی است با تجسم اینکه همه عالم محضر خداست، ترسان شده و به او پناه بریم. آنگاه خواهیم دید که رحمت الهی، کهف حصینی است که هر کس به آن پناهنده شود از هیچ چیز هراسی نخواهد داشت. پس، او را صدا زده و می گوییم: «بأمانک یا أمان الخائفین؛ [۱۲] به حق ایمنی بخشی ات، ای ایمنی دل های ترسان.»
پی نوشت
[۱]. سوره بقره، آیه ۴۵.
[۲]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج ۱, ۲۲۹.
[۳]. سوره بقره، آیه ۷۴.
[۴]. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج ۲, ۳۹۶، حدیث ۶.
[۵]. سوره مؤمنون، آیه ۱ و ۲.
[۶]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
[۷]. سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
[۸]. سوره طه، آیه ۲۵ و ۲۶.
[۹]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
[۱۰]. محمد بن علی ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ج ۴, ۱۴.
[۱۱]. سوره نازعات، آیه ۴۰ و ۴۱.
[۱۲]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
انسان به آسانی می تواند ظاهر نماز خود را فروتنانه انجام دهد ولی آنچه نشانه ایمان واقعی است اینکه، قلب خود را در محضر خدای متعال متواضع و تسلیم کنیم. امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل می کند که فرمودند: «ما زاد خشوع الجسد علی ما فی القلب فهو عندنا نفاق؛ [۴] در نزد ما، زیادتر بودن خشوع بدن بر خشوع قلب، نفاق شمرده می شود.» اولین ویژگی مؤمنان حقیقی که در ابتدای سوره مؤمنون بیان شده، خشوع در نماز است. می فرماید: «قد أفلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون؛ [۵] به راستی که مؤمنان رستگار شدند، همانان که در نمازشان خاشعند.» خوش به سعادت کسانی که چنین خشوعی در نماز و عبادت هایشان به پاس ایمان حقیقی، روزی شان شده است. چنین عبادتی نه تنها دیگر دلزدگی نمی آورد بلکه شیرین و نشاط آور است. ما نیز چنین رزقی را از خدای خود درخواست کرده و می گوییم: «اللهم ارزقنی فیه طاعة الخاشعین؛ [۶] ای خدا در این روز طاعت بندگان خاشع خود را نصیب من گردان.»
دل دریایی، مرا آرزوست
در راه بندگی و تعالی انسان، معارف و هدایت های فراوانی وجود دارد که هر کسی به اندازه ظرفیت روحی خود از آن بهره مند می شود. مؤمنان با ظرفیت کم، توان دریافت معرفت کم تر و مؤمنان با ظرفیت روحی بیشتر مستعد دریافت معرفت بیشتری هستند. یکی از موهبت های خاص الهی به بندگان مؤمن خویش آن است که ظرفیت روحی آنها را ارتقاء می دهد و به اصطلاح، ظرفیت روحی جدیدی به ظرفیت قبلی آنها می افزاید. به این موهبت، شرح صدر می گویند. هر چه ظرف، بزرگ تر باشد زلال بیشتری از هدایت و رحمت الهی را پذیرا می شود تا جایی که خداوند متعال در توصیف آخرین رسول خود می فرماید: «و ما أرسلناک إلا رحمة للعالمین؛ [۷] و ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.» شرح صدر، نیرویی شگفت انگیز است که قابلیت هضم بزرگ ترین و سنگین ترین حوادث را به روح می بخشد. از این رو پیامبران الهی نیز این موهبت ویژه را از خداوند درخواست کرده اند. مثلا حضرت موسی (علیه السلام)، پس از دریافت فرمان دعوت فرعون به سوی حق، از خدا چنین می خواهد: «قال رب اشرح لی صدری و یسر لی أمری؛ [۸] گفت: «پروردگارا، سینه ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز.» برای کسب چنین موهبت الهی، با دلی آکنده از خضوع، به درگاه تنها بی نیاز رو کرده و می گوییم: «و اشرح فیه صدری بإنابة المخبتین؛ [۹] و بگشا سینه ام در آن به بازگشت دلدادگان.» برای اینکه دل دریایی و وسیع بیابیم باید دلمان را به خدا بسپاریم و دلداده او شویم.
ترسیده از او، در پناه او!
تجسم حضور در پیشگاه الهی، ناخودآگاه ترسی سازنده را بر انسان مسلط می کند که موجب دقت او در انجام وظایف و نهایتا سعادتش می شود. امام علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «من عرضت له فاحشة أو شهوة فاجتنبها من مخافة الله عز و جل حرم الله علیه النار و آمنه من الفزع الأکبر؛ [۱۰] هر که هرزگی یا شهوت رانی برایش آماده شود و از ترس خدا از آن دوری کند خدایش بر دوزخ حرام کند و او را از هراس بزرگ آسوده کند.» ترس از مقام پروردگار موجب ترک خواهش های نفسانی و کنترل مرکب چموش نفس می شود بهشت موعود را نصیب انسان خواهد کرد. چنانکه قرآن کریم می فرماید: «و أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فإن الجنة هی المأوی؛ [۱۱] و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس [خود] را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است.» کافی است با تجسم اینکه همه عالم محضر خداست، ترسان شده و به او پناه بریم. آنگاه خواهیم دید که رحمت الهی، کهف حصینی است که هر کس به آن پناهنده شود از هیچ چیز هراسی نخواهد داشت. پس، او را صدا زده و می گوییم: «بأمانک یا أمان الخائفین؛ [۱۲] به حق ایمنی بخشی ات، ای ایمنی دل های ترسان.»
پی نوشت
[۱]. سوره بقره، آیه ۴۵.
[۲]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج ۱, ۲۲۹.
[۳]. سوره بقره، آیه ۷۴.
[۴]. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (اسلامیه) (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۳)، ج ۲, ۳۹۶، حدیث ۶.
[۵]. سوره مؤمنون، آیه ۱ و ۲.
[۶]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
[۷]. سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
[۸]. سوره طه، آیه ۲۵ و ۲۶.
[۹]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
[۱۰]. محمد بن علی ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ج ۴, ۱۴.
[۱۱]. سوره نازعات، آیه ۴۰ و ۴۱.
[۱۲]. مفاتیح الجنان، دعای روز پانزدهم ماه رمضان.
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «دلمان را به خدا بسپاریم و دلداده او شویم / نشانه ایمان واقعی چیست؟» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.