به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، بسیاری از مردم به جای این که به دنبال رفع عیوب خود باشند، مدام در پی جست وجوی عیوب دیگران هستند. این گونه افراد رفتار دیگران را زیر ذره بین قرار می دهند تا به محض مشاهده کوچک ترین لغزش و یا اشتباهی، شروع به عیب جویی کنند.

عیب جویی یکی از رذایل اخلاقی است که قرآن با تعبیرهای مختلف از آن نهی کرده و عیب جو را مورد نکوهش قرار داده است.

عیب جویی نتیجه عداوت و حسد است به این معنا که اگر کسی کینه و دشمنی دیگری را در دل داشته باشد به دنبال عیوب او می افتد تا آن ها را پیدا و رسوایش کند.

عیب جویی مایۀ ریخته شدن آبروی دیگران، باعث تهییج کینه ها و عداوت باعث از بین رفتن محبت و از دست دادن دوستان و موجب از هم گسیختگی نظام و شیرازۀ اجتماع می شود.

عیب جویی حالتی است که از خودخواهی انسان سرچشمه می گیرد؛ یعنی چون انسان حب ذات دارد، نمی خواهد باور کند که دارای عیوب بسیاری است. با آن که همه انسان ها بر نقص ها و ضعف های خود آگاهند، اما برخی از آنان به دلیل داشتن حس خودپرستی و خودخواهی، چنین وانمود می کنند که هیچ گونه عیب و ایرادی ندارند.

این افراد برای سرپوش گذاشتن بر عیوب خود، خودشان را با افرادی که دارای عیوب بدتری هستند، مقایسه می کنند تا از این طریق هم خود را بهتر از دیگران جلوه دهند و هم دلشان را به این خوش کنند که آن قدرها هم آدم بدی نیستند.

امام علی(ع) در رابطه با عیب جویی سخنان گهرباری دارد از جمله این که فرموده است: «خوشا به حال آن کس که عیب خودش، او را از پرداختن به عیب های مردم باز دارد» و امام صادق(ع) نیز جمله ای هشدار دهنده دارد و می فرماید «من روی علی مؤمن روایة یرید بها شینه وهدم مروته لیسقط من اعین الناس، اخرجه الله عز و جل من ولایته الی ولایة الشیطان؛ هرکس علیه یک مؤمن مطلبی نقل کند که بخواهد با آن او را بدنام کند و شخصیتش را از بین ببرد، تا بدین سبب از چشم مردم بیافتد، خداوند عز و جل او را از ولایت خود به سوی ولایت شیطان اخراج کند.

هر کسی با مراجعۀ به نفس خویش متوجه می شود که خودش مانند دیگران خالی از عیوب نیست و خداوند از روی لطف، صفات بد و زشت و اشتباهات او را از دیگران مخفی کرده است. توجه به این نکته همچنین، توجه به آثار شوم عیب جویی بر خود فرد و دیگران، چه دنیوی و چه اخروی، از مهم ترین راهکارهای درمان این صفت زشت است.

نگاه قرآن در رابطه با عیب جویی

زندگی اجتماعی انسان ها در کنار یکدیگر نیازمند وضع قوانین و مقرراتی است که روابط بین آن ها را تنظیم کرده و از آفات آن جلوگیری کند. خداوند متعال برای سامان دادن به زندگی اجتماعی بشر، آن ها را به سوی اموری تشویق کرده و از اموری دیگر بازداشته است. یکی از این امور بازداشت شده عیب جویی است.

خداوند متعال در آیات یک و دو سوره همزه در رابطه با عیب جویی از دیگران فرموده است: «ویل لکل همزة لمزة﴿۱﴾الذی جمع مالا وعدده وای بر هر بدگوی عیب جویی، که مالی گرد آورد و برشمردش». خداوند متعال در این ایه با کلماتی مثل «همزه» و «لمزه»، مردم را از عیب جویی یکدیگر نهی کرده است. «همزه» از ریشه «همز» در اصل به معنای شکستن است؛ از آن جاکه عیب جویان شخصیت دیگران را در هم می شکنند به آن ها «همزه» اطلاق شده و «لمزه» نیز از ریشه «لمز» به معنای طعنه زدن و عیب جویی کردن است.

همچنین، در آیه ۷۹ سوره توبه در این رابطه می فرماید: «الذین یلمزون المطوعین من المؤمنین فی الصدقات والذین لا یجدون إلا جهدهم فیسخرون منهم سخر الله منهم ولهم عذاب ألیم؛ کسانی که بر مؤمنانی که [افزون بر صدقه واجب] از روی میل صدقات [مستحب نیز] میدهند عیب میگیرند و [همچنین] از کسانی که [در انفاق] جز به اندازه توانشان نمییابند [عیب جویی میکنند] و آنان را به ریشخند میگیرند [بدانند که] خدا آنان را به ریشخند میگیرد و برای ایشان عذابی پر درد خواهد بود».

در آیه یازده سوره حجرات آمده است: «یا أیها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم عسی أن یکونوا خیرا منهم ولا نساء من نساء عسی أن یکن خیرا منهن ولا تلمزوا أنفسکم ولا تنابزوا بالألقاب بئس الاسم الفسوق بعد الإیمان ومن لم یتب فأولئک هم الظالمون؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید نباید قومی قوم دیگر را ریشخند کند شاید آن ها از این ها بهتر باشند و نباید زنانی زنان [دیگر] را [ریشخند کنند] شاید آن ها از این ها بهتر باشند و از یکدیگر عیب مگیرید و به همدیگر لقب های زشت مدهید چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان و هرکه توبه نکرد آنان خود ستمکارند».

کلمه «انفسکم» همه کوتاهی اش حکمت الهی را بیان می کند و آن این است که مسلمانان به منزله جان یکدیگرند و افشای عیب یک نفر در حقیقت افشای عیب خود است. همان طور که انسان عیب خود را نمی گوید نباید عیب دیگران را هم بازگو کند.

خداوند متعال همچنین، در آیه ۱۲ سوره حجرات در این رابطه فرموده است: «یا أیها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن إن بعض الظن إثم ولا تجسسوا ولا یغتب بعضکم بعضا أیحب أحدکم أن یأکل لحم أخیه میتا فکرهتموه واتقوا الله إن الله تواب رحیم؛ ای کسانی که ایمان آورده ا ید از بسیاری از گمان ها بپرهیزید که پاره ای از گمان ها گناه است و جاسوسی مکنید و بعضی از شما غیبت بعضی نکند آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد از آن کراهت دارید [پس] از خدا بترسید که خدا توبهپذیر مهربان است».

علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این ایه گفته است: «تجسس به معنای پیگیری و تفحص از امور پنهانی مردم است اموری که مردم عنایت دارند پنهان بماند و تو آن ها را پیگیری کنی تا خبردار شوی».

آثار عیب جویی

از جمله اثاری که عیب جویی می تواند برای شخص به دنبال آورد تنهایی و انزوا است عموم مردم از معاشرت با افراد عیب جو دوری می کنند؛ زیرا همیشه نگرانند که مبادا تعرضی به شخصیت آن ها شود. همچنین، رسوایی و فاش شدن اسرار امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «کسی که در جست وجوی اسرار مردم باشد خداوند اسرارش را آشکار می کند. از دیگر آثار می توان به نداشتن آرامش روانی، شکل گیری عداوت علیه فرد و شریک بودن در گناهی که فاش شده است اشاره کرد.

حجت الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه خرم آباد در گفت وگو با خبرگزاری ایکنا در رابطه با عیب جویی از دیگران گفت: خداوند متعال برای سامان دادن به زندگی اجتماعی بشر، آن ها را به سوی اموری تشویق کرده و از اموری دیگر بازداشته است. یکی از این امور اصلاح عیوب خود، با منع از عیب جویی دیگران است.

وی افزود: عیب جویی نتایج و پیامدهای ناگواری برای فرد عیب جو دارد؛ از جمله تنهایی و منزوی شدن است؛ یعنی عموم مردم از معاشرت با افراد عیب جو دوری می کنند؛ زیرا همیشه نگرانند که مبادا تعرضی به شخصیت آن ها شود.

رسوایی و فاش شدن اسرار؛ از عواقب عیب جویی

حجت الاسلام میرعمادی ادامه داد: در روایات هم از معاشرت با افراد عیب جو نهی شده است چنان که امام علی(ع) فرموده است: «از معاشرت با عیب جویان بپرهیزید، زیرا هیچ کس از ضرر آن ها در امان نمی ماند» و در روایت دیگری فرموده است: «کسی که به دنبال عیوب پنهان مردم باشد، خداوند محبت و دوستی دل های مردم را بر او حرام می کند».

نماینده ولی فقیه در لرستان اضافه کرد: اثر دیگر عیب جویی رسوایی و فاش شدن اسرار است کسی که به دنبال بی آبرو کردن مؤمنین است خداوند هم اسرار نهانی او را فاش می کند. همچنین، نداشتن آرامش روانی، شکل گیری عداوت علیه فرد و شریک بودن در گناهی که فاش شده از آثار دیگر عیب جویی است.

توصیه اسلام به عیب پوشی دیگران

میرعمادی ادامه داد: در اسلام توصیه به عیب پوشی شده است، عیب پوشی در مقابل عیب جویی قرار دارد و یکی از صفات خداوند، ستارالعیوب بودن اوست این کار از اخلاق انسان های کریم و بزرگوار است که با وجود آگاهی نسبت به عیوب دیگران از آن چشم پوشی می کند چنان که امام علی(ع) در این باره فرموده است: «یکی از با ارزش ترین کارهای کریمان، «تغافل» از چیزهایی است که از آن آگاهند».

حجت الاسلام علی محمد لروند، امام جمعه پل دختر در گفت وگو با خبرنگار ایکنا با اشاره به آفت عیب جویی در زندگی گفت: عیب جویی و مذمت درباره عیوب دیگران چه در خانه و چه نسبت به همسایگان و چه در محل کار و هر جای دیگر مورد مذمت قرآن کریم و روایات است.

وی افزود: مولای متقیان حضرت علی(ع) می فرماید «طوبی لمن شغله خوف الله عن خوف الناس، طوبی لمن منعه عیبه عن عیوب المؤمنین من اخوانه؛ یعنی خوش به حال کسی که ترس از خدا او را از ترس از مردم بازدارد و خوش به حال کسی که عیب او او را از عیب جویی از مردم باز دارد یعنی عیب خودش را ببیند و عیوب برادران ایمانی خودش را عیان نکند».

امام جمعه پل دختر اضافه کرد: اگر کسی با صداقت و به صورت مخفیانه و به قصد اصلاح عیب برادر مؤمن خود را به او گوشزد کند خیلی هم خوب است و در این صورت باید کسی که عیب ما را برای اصلاح ما به خودمان گوشزد کند تشکر هم داشته باشیم.

https://lorestan.iqna.ir/fa/news/۲۶۷۵۴۷۵/عیب٪E۲٪۸۰٪۸Cجویی-از-نگاه-قرآن-عیب٪E۲٪۸۰٪۸Cجویی-نتیجه-عداوت-و-حسد-است