به گزارش خبرنگار مهر، اولین همایش مجازی روش شناسی علوم انسانی؛ چالش ها و راهکارها صبح امروز، سه شنبه سوم تیرماه در فضای مجازی به صورت وبینار برگزار شد.

محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در این همایش درباره موضوع «روش شناسی دانش تاریخ در ایران معاصر؛ چالشها و راهکارها» سخنرانی کرد. وی گفت: پرداختن به مباحث روش شناختی دانش تاریخ در ایران، عمری کوتاهتر از آغاز ترجمه و نگارش در باره روش شناسی عمومی دارد. شاید این سخن گزاف نباشد که بی مهری و حتی بدبینی به مباحث و مسائل مرتبط با روش شناسی در کشور ما، بیش از هر دانش دیگر در دانش تاریخ به چشم می خورد.

وی افزود: دانش تاریخ، افزون بر همراه داشتن چالشها و ابهامات و چندگانگی دیدگاهها در حوزه روش شناسی عمومی، با چالشهایی ویژه در باره تعریف تاریخ و نظریه تاریخ و به دنبال آن روش شناسی تاریخ روبروست. به باور بیشتر کسانی که در این باره قلم زده اند، این چالشها ریشه در مؤلفه ها و مسائلی دارد که تعدادی از این مولفه ها عبارتست از:

*مفهوم واقعیت تاریخی که پیش فرض آن در دسترس نبودن است (به دلیل تعلق داشتن به گذشته)

* ابزار شناخت در تاریخ که فراوانی آن تابع معکوس فاصله زمانی رویداد تاریخی با پژوهش تاریخی است (هر چه این فاصله بیشتر باشد ابزارهای شناخت کمتر است)

* گشوده شدن گریزناپذیر در به روی دسته ای دانشهای خواهرخوانده تاریخ همچون کتیبه شناسی و سکه شناسی و زیان شناسی تاریخی برای جبران کمبود منابع

* بهره گیری گسترده مورخان از مفاهیم و نظریه ها و حتی روشهای شاخه های مختلف علوم انسانی و علوم اجتماعی مانند جامعه شناسی و روانشناسی و اقتصاد و ارتباطات و فرهنگ شناسی در مراحل مختلف تاریخ پژوهی و تاریخ نگاری

* گسترش یافتن دانش تاریخ و پیدایش شاخه های جدید تاریخ نگاری همچون تاریخ اجتماعی و تاریخ فرهنگی و تاریخ اقتصادی و جز آن.

* قوت یافتن نسبی یک جریان دین گرا و باورمند به مرجعیت مطلق یا نسبی دین در دانشهای مختلف به ویژه علوم انسانی

به نظر می رسد باید دو محور هستی شناختی و معرفت شناختی زیر را هم به عنوان خاستگاه دیگری برای چالشهای روش شناختی تاریخ مورد توجه قرار داد:

* از نظر معرفت شناختی، واژه تاریخ در دو قلمروی جدا از هم به کار می رود: تاریخ به معنی رویداد و تاریخ به معنی گزارش رویداد. این دو نیز که هر یک دارای شاخه های فرعی است، بایسته های روش شناختی خود را دارد.

*از منظر هستی شناختی، هست تاریخی دارای سه لایه است: لایه فراتاریخ یا تاریخ به مثابه یک کل یکپارچه تاریخ بشریت، لایه مجموعه رویدادهای تاریخی یا تاریخ به مثابه رویدادهای یک واحد اجتماعی، و لایه رویداد تاریخی یا تاریخ به مثابه یک رویداد گزینش شده و جدا از دیگر رویدادها. در هم آمیختن این سه لایه و جدا نساختن مرز آنها از یکدیگر خاستگاه برخی چالشهای روش شناختی شده است.

این استاد تاریخ ادامه داد: روشن است که نمی توان انتظار داشت برای این چالشها پاسخ نهایی و یا مورد پذیرش همگان یافت، اما دست کم می توان با سامان دهی مجموعه ای از مطالعات و پژوهشها گامی برای صورت بندی چالشها، گونه شناسی آنها و راههای پرداختن به آنها برداشت. مدل پیشنهادی ارائه شده در این گفتار در این زمینه، افزون بر مطالعات و پژوهشهای زمینه ساز و اولیه و نیز تفکیک مسائل روش شناسی تاریخ به مثابه رویداد بر پایه لایه های سه گانه هست تاریخی، این است که بر اساس نقطه تلاقی پارادایمهای پژوهش در علوم انسانی با لایه های فهم تاریخی مطابق جدول زیر، به شناسائی دسته های مختلف مسائل روش شناختی دانش تاریخ (تاریخ به مثابه گزارش رویداد) پرداخته شود: