به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش پیشین انگیزه ها و محرکه های حضور قدرت های بین المللی تاثیرگذار نظیر چین، روسیه و ایالات متحده آمریکا در قزاقستان مورد بررسی قرار گرفت. در یادداشت پیش رو به دنبال تحلیل روابط قدرت های منطقه ای، نظیر جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در قزاقستان هستیم.

ترکیه؛ پیشتاز در بین رقبای منطقه ای

ترکیه با ابزار پان ترکیسم در قزاقستان و منطقه آسیای مرکزی وارد شده است. آنکارا در همگرایی کشورهای ترک براساس همکاری اقتصادی و فرهنگی و با حذف سیاسی وحدت قومی متمرکز است. در سال ۲۰۰۶، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه با ابتکار ایجاد منطقه مشترک المنافع کشورهای ترک زبان، تلاش نمود که ضمن ایجاد وحدت و ورود موثر در عرصه بین الملل در مسیر توسعه همگرایی اقتصادی و کمک به کشورهای منطقه اقدام نماید. براین اساس، ترکیه در جریان هشتمین نشست اجلاس ترک زبانان از ابتکار نظربایف، رئیس جمهور وقت قزاقستان مبنی بر ایجاد مجمع نمایندگان پارلمانی و شورای ریش سفیدان دولت های ترک زبان حمایت کرد. در واقع، آستانه پیشنهاد برای رهبری در دنیای کشورهای ترک را ارائه داد و ترکیه به طور ضمنی با این پیشنهاد موافقت نمود. ترکیه در راه تحقق الگو اتحادیه کامل ترک زبانان در چند جبهه فعالیت دارد. برخی از این جوانب عبارت هستند از:

الف) سیاست ایجاد حوزه واحد انرژی، مکانی که آن کشور در نقش اساسی کریدور حمل و نقل برای انتقال حامل های انرژی از آسیای مرکزی و قفقاز به بازارهای اروپایی عمل خواهد کرد؛

ب) فعال کردن توسعه روابط کاری و ایجاد سیستم واحد ارتباطات در منطقه که اجازه می دهد افزایش مبادله کالا را در پیداشته باشد،

ج) تقویت همکاری ها در زمینه فرهنگ برای تشکیل اصول ایدئولوژی،

د) در صورت امکان تشدید همگرایی سیاسی برای کمک به ایجاد موسسات فعال در بخش تسهیل همگرایی

ایران؛ فرصت سوزی با چاشنی تحریم

جمهوری اسلامی از سال ۱۹۹۱ تلاش کرده است تا روابط را با قزاقستان و کشورهای آسیای مرکزی، هم از طریق دو طرفه و هم از طریق گروه های مختلف منطقه ای توسعه دهد. در مورد قزاقستان اطلاعات منتشر شده توسط سازمان های دولتی و غیر دولتی ایران نشان می دهد که تجارت جمهوری اسلامی ایران با قزاقستان بی تاثیر از تحریم های جهانی نبوده است. صادرات قزاقستان به ایران در سال اول پس از لغو تحریم ها در سال ۲۰۱۶ افزایش پیدا کرد و صادرات این کشور به ایران با ۱۴۳ درصد رشد نسبت به سال قبل به ۲۱۱ میلیون دلار افزایش یافت و در واردات نیز با ۲۵ درصد رشد نسبت به سال قبل از آن به ۱۷۳ میلیون دلار رسید.

به دنبال حذف برخی تحریم های بین المللی علیه ایران در سال ۲۰۱۶، ایران یک گزینه عالی برای تجارت در منطقه به شمار می آمد، به ویژه به دلیل در اختیار قرار دادن فرصت اتصال به آب های آزاد از طریق خلیج فارس از طریق اضافه شدن کشورهای آسیای میانه به کریدور شمال و جنوب و مسیرهای مشابه دیگر.

با این حال اما جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۷ با وجود لغو برخی تحریم ها تنها ۱٫۷درصد از کل تجارت غیرنفتی در پنج کشور آسیای مرکزی را به خود اختصاص داد و در حالی در رتبه هفتم قرار گرفت که ترکیه با وجود عدم دسترسی مستقیم به بازار آسیای میانه، ۵٫۶ درصد تجارت را به خود اختصاص داد.

گردش مالی بین تهران با بزرگترین شریک اقتصادی خود در آسیای مرکزی، قزاقستان، در سال ۲۰۱۷، بر اساس آمار کمیته مالیات دولتی MF RK، ۵۵۲٫۶ میلیون دلار بود و این یعنی بدترین عملکرد در شش سال گذشته. در تاجیکستان - حدود ۸۰ میلیون (در مقایسه با رقم ۲۹۲ دلار در سال ۲۰۱۳)، با قرقیزستان حدود ۱۵ میلیون دلار است. ترکمنستان اما استثناست و حجم مبادلات با افزایش به حدود یک میلیارد دلار رسید. اما نکته نگران کننده این است که اگر صادرات گاز را کنار بگذاریم، کل مبلغ آن ۱۲۰ میلیون دلار خواهد بود که رقم پایینی است.

در هر حال، علیرغم پتانسیل کشورهای ایران و آسیای مرکزی، داده های موجود نشان می دهد که میزان گردش مالی بین آنها کم است که می توان دو دلیل عمده برای آن ذکر کرد :

کم توجهی دیپلماتیک ایران به کشورهای آسیای میانه تحریم های ایالت متحده آمریکا علیه تهران

ایران در حال حاضر به عنوان شریک تجاری شانزدهم قزاقستان، هشتم ترکمنستان، و هفتم تاجیکستان قرار دارد، که به هیج وجه جایگاه مناسبی نیست اما همکاری میان ایران و آسیای میانه به نظر می رسد که با توجه به علاقه طرفین در آینده رو به رشد باشد. البته در شرایطی که با توجه به تحریم های بانکی، ایران بتواند مسیر مالی جایگزین برای تجارت با آسیای مرکزی را ایجاد کند. با این حال، زمینه های جدیدی از همکاری که می تواند رابطه تجاری ایران با این کشورها را در بر بگیرد، عبارتند از: نفت، انرژی، مواد معدنی، فرآوری صنعتی صنعتی و صنایع نساجی و خودرو.

موقعیت جغرافیایی ایران، نقش این کشور را در چشم انداز توسعه حمل ونقل تجاری کشورهای آسیای مرکزی افزایش می دهد که در جستجوی کوتاه ترین مسیرهای دسترسی به آب های آزاد و اروپا و حوزه دریای مدیترانه هستند. انتظار می رود تغییر جهت ایران در جهت هویت بیشتر آسیایی و همراهی با سیاست های چین در منطقه آسیای مرکزی، وضعیت موجود را تغییر دهد و چشم انداز های جدیدی را برای همکاری ایران با آسیای مرکزی باز کند.

برای ایران در دوره تحریم ها، روابط با قزاقستان و کشورهای آسیای مرکزی عمدتا فرصتی برای تضعیف انزوای سیاسی تحمیل شده به تهران است. ایران در آسیای مرکزی برای رهبری اقتصادی مبارزه نمی کند و خود را به عنوان یک رقیب برای روسیه، چین و اتحادیه اروپا قرار نمی دهد. پروژه های حمل و نقل، تکنولوژی و سرمایه گذاری هایی که ایران می تواند ارائه دهد بعید است که توازن قدرت موجود در منطقه را تغییر دهد.

به دلیل اینکه ایران در آسیای میانه بیشتر سعی دارد چهره خود را به عنوان یک شریک عملگرا معرفی می کند، که به منظور ترویج همکاری های منطقه ای مایل به کنار آمدن اختلافات ایدئولوژیکی با همسایگان آسیای مرکزی - به عنوان مثال در مورد سکولاریسم دولت ها – است، احتمال اینکه از طرف ایالات متحده مشکلی جدی فراتر از اختلافات کلی ایران را تهدید کند پایین است، اما مشکل اصلی اینجاست که حتی در سال ۲۰۱۷ و پس از حذف برخی تحریم ها، در شرایطی که ایران شرایط مناسبی را برای تجارت در این منطقه را داشت، اما در کشورهای آسیای مرکزی تقریبا هیچ پروژه جدی و بزرگی را اجرا نکرد و به این ذهنیت که ایران برنامه مشخصی برای آسیای مرکزی ندارد قوت بخشید. واقعیت این است که در چند سال گذشته ایران بیشتر توجه خود را برای حفظ نفوذ ژئوپلیتیکی خود در خاورمیانه معطوف کرده است و از ظرفیت تجارت با آسیای مرکزی غافل شده است.

نویسنده: احمد قاسم زاده، کارشناس مسائل قزاقستان

انتهای پیام/