به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عصر هر یک از اهل بیت عصمت و طهارت علیهمالسلام دورانی پر تلاطم از جهات سیاسی، اجتماعی، علمی، فکری و فرهنگی بود. در ترسیم فضای آن دوران همین بس، شرایط در جهان اسلام به گونه ای بود که شرط بقای در مسند قدرت در گروی سرکوب مخالفان و یا تضعیف جایگاه آنان به هر بهایی بود. وجود دو سلسله خلافت امویان و عباسیان مهم ترین عامل این اختناق شمرده می شود.

از دیگر سو زایش فرقه های مختلف اعتقادی در سده های ابتدایی تاریخ اسلام و به وجود آمدن مکاتب متعدد فکری در درون اسلام، چالشی دیگر در این دوران شناخته می شود که فرقه هایی منسوب به مهدویت از جمله آنها و خطرناک ترین این فرقه ها شمرده می شوند. در این راستا معمولا فردی موجه و مشهور به علم و تقوا خود را مهدی معرفی کرده و پیروانی را دور خود جمع می کرد که این خود سبب بروز مشکلات فراوانی برای جامعه اسلامی به ویژه شیعیان می شد. هر از اهل بیت (ع) از آنجایی که به عنوان رهبران دینی جامعه شناخته می شدند، این فضا را به گونه ای مدیریت می کردند که تشیع از مسیر خود خارج نشود. دوران امام باقر علیه السلام نیز از جمله مقاطعی است که مدعیان دروغین مهدویت پا گرفته و شروع به فتنه آفرینی کردند.

در این باره با حجت الاسلام عبدالکریم پاک نیا از اساتید سطح عالی حوزه علمیه و مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام گفت وگویی ترتیب دادیم.

مؤلف کتاب «امام محمدباقر( ع) سرچشمه دانش» معتقد است دشمنان با سوء استفاده از اعتقادات شیعه درباره مهدویت و منجی، افرادی را اجیر می کردند تا تشیع را از مسیر حقیقی خود خارج کند، اما با مدیریت ائمه علیهمالسلام این فتنه ها خنثی می شد، هرچند جامعه اسلامی هزینه سختی را بابت این فتنه ها و فرقه ها متحمل می شد. از این جهت در این زمان باید هشیار بود تا در دام این فتنه های کور نیفتیم.

وی که مقاله ای با عنوان «مهدویت از منظر امام باقر(ع)» ارائه داده، می گوید: امام محمد باقر علیه السلام در چنین فضایی با صدور احادیث متعددی شیعیان را نسبت به مهدی حقیقی آگاه می کرد و از دیگر سو پیام هایی را برای شیعیان آخرالزمان به یادگار گذاشت که وظایف منتظران، حس و حال منتظران، بیان برخی بلایای آخرالزمانی و راهکار عبور از این بلایا بخشی از اقدامات ایشان در زمینه مهدویت است.

مشروح این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

* در دوران امام محمد باقر علیه السلام شاهد موجی از فرقه ها و مکاتب فکری و فرهنگی هستیم. از دیدگاه شما مهم ترین این فرقه ها و مکاتب چه گزاره هایی بودند؟

این فرقه ها در زمینه های سیاسی، فکری و فرهنگی فعالیت داشتند. امویان که خب خود یک جریان سیاسی بودند که سعی در سرکوب شیعیان داشتند.

یک جریان هم خوارج بودند که پس از نبرد صفین شکل گرفتند؛ هرچند در برهه ای به حاشیه رفتند، اما پس از مدتی هوادارانی یافتند و به میدان آمدند. امام باقر علیه السلام نیز با آنها به تقابل فکری پرداختند؛ مثلا امام به آنها طعنه می زدند و می فرمودند به این گروه مارقه (خوارج) باید گفت: چرا از علی علیه السلام جدا شدید؟ با اینکه شما مدتها سر در فرمان او داشتید و در رکابش جنگیدید و نصرت او زمینه تقرب شما را به خداوند فراهم می آورد.

تعریف غالیان از نگاه امام باقر

گروه دوم، غلات یا اهل غلو بودند که هفت نفر از سران اصلی آنها بود که سرکرده شان «مغیرة بن سعید» نام داشت. این جریان تا ائمه دیگر تداوم داشت. امام صادق علیه السلام اینها را به عنوان فرصت طلب و دروغ پرداز معرفی می کرد و می فرمود از غرض بر پدرم دروغ می بستند. طبق حدیثی از ایشان، مغیرة با کمک یاران خود در لابلای روایات امام محمد باقر، مطالب کفرآمیز و باطل می افزود و به ایشان نسبت می داد. امام باقر در واکنش به رفتارهای افراطی اهل غلو می فرمود «ای گروه شیعیان، میانهرو باشید تا تندروان از تندروی خویش نادم شوند و به شما اقتدا کنند و جویندگان راه و حقیقت به شما ملحق شوند.

یکی از یاران حضرت سؤال کرد: غالیان چه کسانی هستند؟ امام پاسخ داد: غالیان کسانی اند که به ما اوصاف و مقاماتی را نسبت می دهند که خودمان آن اوصاف را برای خویش قائل نشده ایم؛ آنان از ما نیستند و ما هم از ایشان نیستیم.»

* آیا در بین این گروه ها در زمینه مهدویت فرقه هایی حضور داشتند؟

اصلا نکته ای که بین غالیان است، اینچنین است که تلاش می کردند امام باقر علیه السلام را مهدی موعود معرفی کنند، اما امام باقر علیه السلام در رد آنان می فرمود «گمان می کنند که من مهدی موعودم، اما من به پایان عمر خویش نزدیک ترم تا به آنچه ایشان مدعی هستند و مردم را به آنان می خوانند.»

غالیان تلاش می کردند امام باقر علیه السلام را مهدی موعود معرفی کنند، اما امام باقر علیه السلام در رد آنان می فرمود «گمان می کنند که من مهدی موعودم، اما من به پایان عمر خویش نزدیک ترم تا به آنچه ایشان مدعی هستند و مردم را به آنان می خوانند.»

مغیریه، نفس زکیه را مهدی دانستند

از دیگر سو فرقه ای به نام «مغیریه» که جزو غالیان بودند. «مغیره» یکی از چهره های سرشناس در اصحاب امام باقر علیه السلام بود و از افراد عادی نبود، اما همان طور که قبلا اشاره شد کارش به جایی رسید که به سبب دروغ پردازی هایش ایمان از او سلب شد. امام باقر علیه السلام مثل او را مثل «بلعم باعورا» دانست.

او پس از امام سجاد علیه السلام، معتقد به امامت محمد بن عبدالله بن امام حسن مجتبی (ع) معروف به نفس زکیه شد. ادعا کرد که جبرئیل و میکائیل با محمد بن عبدالله در مکه، ما بین رکن و مقام بیعت کرده اند و این عقیده را داشت که ۱۷ نفر از مردگان برای کمک به او زنده می شوند که هر یک مقداری از اسم اعظم را می داند و به کمک آن لشکرهای دشمنان را شکست می دهند و مالک زمین می شوند. او عده ای از مردم را به این عقیده کشاند. سرانجام حاکم عراق، خالد بن عبدالله القسری او را به دار آویخت و جسدش را سوزاند.

جارودیه به مهدویت و رجعت نفس زکیه اعتقاد داشتند

گروه دیگر، جارودیه هستند. آنها به پیروی از فردی به نام «ابوالجارود زیاد بن منذر» که زیدی مذهب بود، پس از شهادت امام حسین، امامت را در فرزندان او و امام حسن می دانند و هر که از فرزندان آن دو امام به پا خیزد و قیام کند ، پیروی اش را در مقام امام، واجب می دانند . آنها همچنین از کسانی هستند که به مهدویت و رجعت محمدبن عبدالله مشهور به نفس زکیه اعتقاد داشتند. ابوالجارود در نگاه عترت فردی مطرود بود. امام باقر علیه السلام در دوران زندگانی خود ، هر گاه ابوالجارود را می دید او را ارشاد می کرد و شیعیان را از نزدیک شدن به او باز می داشت و می فرمود : «او شیطانی نابیناست. او کورچشم و کوردل است .»

بر این اساس، می توانیم این نکته را برداشت کنیم که عمده فتنه ها در دل امامیه یا تشیع شکل می گرفت. در واقع دشمنان با سوءاستفاده از اعتقادات شیعه درباره مهدویت و منجی، افرادی را اجیر می کردند تا تشیع را از مسیر حقیقی خود خارج کند، اما با مدیریت ائمه علیهمالسلام این فتنه ها خنثی می شد، هرچند جامعه اسلامی هزینه سختی را بابت این فتنه ها و فرقه ها متحمل می شد. از این جهت در این زمان باید هشیار بود تا در دام این فتنه های کور نیفتیم.

امام محمد باقر علیه السلام در چنین فضایی با صدور احادیث متعددی شیعیان را نسبت به مهدی حقیقی آگاه می کرد و از دیگر سو پیام هایی را برای شیعیان آخرالزمان به یادگار گذاشت که وظایف منتظران، حس و حال منتظران، بیان برخی بلایای آخرالزمانی و راهکار عبور از این بلایا بخشی از اقدامات امام محمد باقر در زمینه مهدویت است.

* اگر بخواهیم احادیث امام باقر علیه السلام در زمینه مهدویت را در یک دسته بندی کلی قرار دهیم، امام به چه مواردی اشاره داشتند؟

اولین مسئله، تبیین مسئله انتظار است. در دیدگاه امام، انتظار نوعی عبادت است؛ مثلا می فرمودند افضل العبادة انتظار الفرج؛ انتظار [پیروزی و] فرج [آل محمد صلی الله علیه و آله] از برترین عبادات محسوب می شود.»

مسئله بعد، تشویق به ثبات قدم در دوران غیبت بود که حاوی دو پیام است؛ پیامی به شیعیان آخرالزمان و پیام به کسانی که فریب مدعیان دروغین را خوردند؛ به این معنا که هنوز عصر غیبت فرانرسیده است. جابر جعفی از امام باقر علیه السلام روایت می کند که فرمود «زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند و خوشا بر کسانی که در آن زمان بر امر ما ثابت بمانند؛ یأتی علی الناس زمان یغیب عنهم إمامهم فیا طوبی للثابتین علی أمرنا فی ذلک الزمان».

در روایتی دیگر، امام به مسئله استقامت و استواری یاران امام عصر اشاره می فرمایند. امام ذیل آیه ۵ سوره اسراء که خداوند فرمود «بعثنا علیکم عبادا لنا أولی بأس شدید» یعنی بر شما بنی اسرائیل که فساد کردید، بندگانی از خودمان را بر شما می فرستیم که صاحب قوای سخت و شدید هستند، فرمود: هو القائم و أصحابه أولی بأس شدید؛ قائم و اصحاب ایشان صاحب قوای سخت هستند.

خروج امام عصر در دوران یأس و ناامیدی

در برخی روایات، به ظهور و نشانه های آن اشاره کردند؛ به بلاهایی پی در پی که بین مردم شکل میگیرد؛ از بیماری های واگیرداری مثل طاعون تا برخی بیماری های واگیردار دیگر. در این نشانه های آخرالزمان به بیماری های واگیردار اشاره شده است. امام در روایتی فرمود لا یقوم القائم ع إلا علی خوف شدید و زلازل و فتنة و بلاء یصیب الناس و طاعون قبل ذلک و سیف قاطع بین العرب و اختلاف شدید بین الناس و تشتت فی دینهم و تغیر من حالهم حتی یتمنی المتمنی الموت صباحا و مساء من عظم ما یری من کلب الناس و أکل بعضهم بعضا و خروجه إذا خرج عند الإیاس و القنوط؛ قائم قیام نمی کند مگر در دوره ترس و وحشت، و زمین لرزه ها و گرفتاری و بلائی که گریبانگیر مردم می شود و پیش از این وقایع، طاعون شیوع می یابد و دوره ای که در میان عرب شمشیری بران و بین مردم اختلافی سخت و پراکندگی و چنددستگی در دینشان پدیده آمده باشد و در حالشان دگرگونی پیدا شده تا جایی که آرزومند از شدت آنچه که از هاری مردم و خوردن (درندگی) بعضی پاره دیگر را، که مشاهده می کند شبانه روز آرزوی مرگ می کند و هنگامی که خروج می کند، خروجش در دوران یأس و ناامیدی (مردم) است. بعد ادامه می دهند: فیا طوبی لمن أدرکه و کان من أنصاره و الویل کل الویل لمن خالفه و خالف أمره و کان من أعدائه؛ خوشا به حال آنکه او را در می یابد و از یاران اوست، وای و تمامی وای کسی را که با او مخالفت ورزد و از فرمانش سر باز زند و از دشمنان او باش.»

در سایر روایات به عدالت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه و برکات ظهور اشاره کرد و می فرمایند چنان عدالت را برقرار می کنند که همه زنده ها آرزو می کنند که ای کاش تمام اموات ما می آمدند و طعم عدالت را می چشیدند. همچنین در دیگر بیانات، به سران کفر در آخرالزمان از سفیانی و دجال اشاره می کنند و شیعیان را از آنان بر حذر می دارند.

انتهای پیام/