خبرگزاری تسنیم، استیبل کوینها ارزهای دیجیتالی هستند که از یک طرف مانند ارزهای فیات رایج دنیا، ثبات قیمتی داشته و دچار نوسان نمیشوند و از طرف دیگر امنیت، سرعت بالا و هزینه اندک تراکنش های دارایی های مجازی را حفظ کرده اند. این ویژگیها باعث شده است که طی دو سال گذشته، استفاده از انواع و اقسام این نوع رمزارز در سرتاسر جهان رشد و گسترش یابد. این موضوع بهخصوص وقتی برای ما اهمیت بیشتری پیدا میکند که در این مدت، استفاده از استیبل کوین ها در جمهوری اسلامی ایران نیز گسترش یافته و وجهۀ قانونی پیدا کرده است. به عنوان مثال، علی صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی، در بیست و نهمین همایش سالانه سیاست های پولی و ارزی، از اجرای «رمز ریال» به عنوان یک استیبل کوین در آیندۀ نزدیک خبر داد. با این تفسیر، این سؤالها به ذهن متبادر میشوند که «آیا حکم شرعی خریدوفروش استیبل کوین ها با سایر رمزارزها متفاوت است؟» و «آیا خریدوفروش استیبل کوین ها به لحاظ فقهی بلامانع است؟».



در گزارش پیشرو خریدوفروش استیبل کوین ها به لحاظ فقهی بررسی شده و تفاوت حکم شرعی آنها با سایر رمزارزها بیان شدهاست.

معرفی استیبل کوین ها

استیبل کوین ها (Stablecoins) یا ارزهای دیجیتال باثبات، یکی از نوآوری های جالب دنیای ارزهای دیجیتال هستند که ویژگی بارز این رمزارزها، ثبات قیمت آنهاست. قیمت این رمزارزها در شرایط مختلف ثابت است و مانند سایر انواع ارزهای دیجیتال دچار نوسان نمی شود.

استیبل کوین ها با این هدف طراحی شده اند که از طرفی ثبات قیمتی شبیه به آن چیزی که در ارزهای فیات قوی مشاهده می کنیم را برای ارزهای دیجیتال به ارمغان بیاورند و از طرف دیگر، امنیت، سرعت بالا و هزینه اندک تراکنش های دارایی های مجازی را حفظ کنند.

یک سوءتفاهم رایج درباره استیبل کوین ها، ثابت بودن ارزش آنها نسبت به تمامی پول های فیات است. درواقع وقتی از «استیبل کوین» یا «ارز دیجیتال باثبات» صحبت می کنیم، باید بدانیم که مفهوم ثبات قیمت، امری کاملا نسبی است. به عنوان مثال، استیبل کوین های دلاری، فقط نسبت به دلار ارزش ثابتی دارند اما اگر قیمت دلار در برابر سایر ارزهای ملی دستخوش تغییر شود، قیمت استیبل کوین ها هم به همان نسبت تغییر خواهد کرد. همچنین استیبل کوین های با پشتوانه دارایی (مانند طلا) و یا استیبل کوین های جفت شده با ارزهای دیجیتال مثل WBTC، ارزشی معادل با واحد های پشتوانه خود دارند که لزوما به معنای ارزش دلاری ثابت نیست.

به طورکلی، ارزش استیبل کوین ها فقط نسبت به ارز یا دارایی خاصی ثابت است. درحالی که ارزها یا دارایی های پشتوانۀ استیبل کوین ها خود می توانند ارزش متغیری نسبت به سایر واحد های سنجش ارزش داشته باشند.

انواع استیبل کوین بر اساس نحوه عملکرد

توضیح انواع استیبل کوین ها ازاین جهت برای ما حائز اهمیت است که حکم شرعی برای هریک از آنها، متناسب با سازوکار و عملکردشان، متفاوت است. استیبل کوین ها به طورکلی به پنج دسته تقسیم میشوند: استیبل کوین با پشتوانه پول ملی، دارایی، رمزارز، استیبل کوین الگوریتمی و رپد توکن ها. در ادامه هریک از این دستهها به صورت مختصر معرفی میشوند؛ هدف از این معرفی، شناخت هردسته جهت بررسی حکم شرعی آنها به صورت مجزا میباشد.

استیبل کوین با پشتوانه پول ملی

استیبل کوین های با پشتوانه فیات، همیشه ارزشی معادل واحد های فیات پشتوانه خود دارند؛ به این صورت که در ازای عرضۀ هر کوین جدید به بازار، یک واحد از ارز فیات به خزانه این استیبل کوین افزوده خواهد شد. این نوع استیبل کوین ها ماهیتی غیرمتمرکز دارند زیرا مدیریت و عرضۀ آنها توسط یک نهاد مرکزی انجام میشود.

شاید مشهورترین استیبل کوین از این دسته، دلار تتر یا USDT باشد. قیمت دلار تتر همیشه معادل یک دلار است و بنیاد تتر به عنوان نهاد پشتیبان این استیبل کوین، متعهد شده است که به ازای هر واحد از این استیبل کوین که منتشر میشود، یک دلار در بانک ذخیره کند.

استیبل کوین با پشتوانه دارایی

استیبل کوینی که با دارایی پشتیبانی می شود، شبیه به نوع با پشتوانۀ فیات است؛ با این تفاوت که دارایی های فیزیکی نظیر طلا را به عنوان پشتوانه نگهداری می کند. استیبل کوین های با پشتوانه دارایی، ارزهای فیات را با طیف متنوعی از وثیقه های ملموس جایگزین می کنند که دراین بین طلا که یک ذخیره ارزش سنتی به شمار می آید، یکی از رایج ترین این وثیقه هاست.

استیبل کوین های با پشتوانۀ دارایی نیز همانند دستۀ قبل، ماهیتی متمرکز دارند زیرا مدیریت و عرضۀ آنها توسط یک نهاد مرکزی انجام میشود. یک مثال از این دسته از استیبل کوین ها، رمزارز پیمان یا PMN است که قیمت هر واحد از آن بدون اینکه نسبت به قیمت طلا تغییر کند، همیشه معادل یک سوت طلا میباشد. رمزارز پیمان بر بستر بلاک چین ققنوس فعالیت میکند که یک بلاک چین ایرانی محسوب شده و با مشارکت چهار بانک ملت، ملی ایران، پاسارگاد و پارسیان ایجاد شده است.

استیبل کوین با پشتوانه رمزارز

استیبل کوین های با پشتوانه ارز دیجیتال از وام هایی با وثیقه مازاد استفاده می کنند تا ارزششان را ثابت نگه دارند. استیبل کوین های مبتنی بر ارز دیجیتال با سبدی از یک یا چند ارز دیجیتال پشتیبانی می شوند. ازآنجایی که ارزهای دیجیتال خود بسیار بی ثبات هستند، این استیبل کوین ها وام هایی با وثیقه مازاد بسیار زیاد ارائه می دهند و از وام گیرندگان می خواهند توکن های خود را در قراردادهای هوشمند قفل کنند. درصورتی که ارزش وثیقه بیش از حد کاهش یابد، توکن های وثیقه نقد می شوند تا از ضررهای بیشتر جلوگیری شود.

دای یکی از بهترین مثالها برای استیبل کوین های با پشتوانه رمزارز است. رمزارز دای یا DAI یک توکن روی بلاک چین اتریوم است که ارزشی ثابت معادل یک دلار آمریکا دارد. قیمت ارز دیجیتال دای به کمک قراردادهای هوشمند همواره در یک محدوده ثابت حفظ می شود؛ به همین خاطر، دای به عنوان یک استیبل کوین غیرمتمرکز شناخته می شود.

همان طور که گفته شد، استیبل کوین های با پشتوانه رمزارز مانند دای، غیرمتمرکز هستند زیرا هیچ نهادی به عنوان یک مرکز کنترل وجود ندارد که بتواند قیمت دای را کنترل یا تغییر دهد بلکه در تمام امور توسط قراردادهای هوشمند که از قبل طراحی شدهاند، انجام میشود.

استیبل کوین الگوریتمی

استیبل کوین های الگوریتمی همان طور که از نامشان پیداست، از الگوریتم ها و قراردادهای هوشمند برای محافظت از ثبات قیمتی بهره می برند. این استیبل کوین ها با سیاست افزایش یا کاهش عرضه (در زمان های موردنیاز) و با استفاده از نیروهای بازار، سطح قیمت خود را ثابت نگه می دارند.

آنچه که استیبل کوین های الگوریتمی را از سایر انواع استیبل کوین ها، خصوصا استیبل کوین های با پشتوانه رمزارز مانند دای، متمایز می کند، بی پشتوانه بودن آنهاست. در واقع استیبل کوین های الگوریتمی، پیچیده ترین نوع استیبل کوین های غیرمتمرکز هستند که ارزش آنها به وسیله الگوریتم های ویژه و قرارداد های هوشمند کنترل می شود. این الگوریتم ها به طور خودکار عرضه توکن را در بازار افزایش یا کاهش می دهند تا از این طریق، قیمت توکن را با ارز فیاتی که مدنظر آن است برابر نگه دارند.

ترا یواسدی یا UST، یکی از مشهورترین استیبل کوین ها و استیبل کوین مطرح الگوریتمی بود که تا یکی دو ماه قبل (اردیبهشت ۱۴۰۱)، از لحاظ ارزش بازار، سومین استیبل کوین بزرگ بازار بود اما با کاهش ارزش بیتکوین و وقوع یکسری اتفاقات در بلاک چین این استیبل کوین غیرمتمرکز، UST نتوانست به واسطه الگوریتمها قیمت خود را در سطح یک دلار حفظ کند و با قرارگرفتن در یک سیکل ویرانگر، ارزش آن تا نزدیک صفر سقوط کرد.

رپد توکن ها

یک توکن رپد (Wrapped Token) ارز دیجیتالی است که پشتوانه آن یک ارز دیجیتال دیگر است. خیلی از کارشناسان این نوع ارز دیجیتال را استیبل کوین نمی دانند چراکه کاربردهای گسترده ندارد و چندان مستقل نیست.

اصطلاح رپد به معنای «پوششی» است و از این نام می توان توکنی را تصور کرد که در پوشش یک توکن یا کوین دیگر قرار گرفته است. به عبارت دیگر، واحدهای یک ارز دیجیتال در یک آدرس مخصوص ریخته می شود و به ازای آن به طور خودکار در شبکه دیگر، توکن رپد ایجاد می شود.

رپد بیت کوین یا WBTC ، یک مثال از رپدتوکنها است که در واقع نماینده از بیتکوینهایی است که در بلاک چین اتریوم معامله میشوند.

بررسی فقهی استیبل کوین ها

در ابتدا برای بررسی نظر شریعت در مورد استیبل کوین ها باید به این نکته توجه داشت که به صورت کلی علما در مواجهه با رمزارزها دودسته نظر دارند: دسته اول استفاده از رمزارزها را دارای اشکال شرعی دانسته و دستۀ دوم معتقدند که رمزارزها در اصل مشکل شرعی ندارند؛ بنابراین برای افرادی که مقلد و پیرو دسته دوم فقها هستند، به طریق اولی استفاده از استیبل کوین ها هم بلامانع خواهد بود. اما در مورد افرادی که مقلد دسته اول فقها هستند، باید بررسی کنیم که آیا استیبل کوین ها هم شامل این حکم میشوند یا اینکه حکم شرعی استیبل کوین ها متفاوت است.

در ماه آوریل سال ۲۰۱۸ مقالهای از بنیاد اندونزیایی Blossom Finance منتشر شد که در آن به بررسی کامل ارزهای دیجیتال و بلاک چین از نظر شرع پرداخته شده است. پس از انتشار این مقالۀ فوقالعاده، قیمت بیتکوین یکباره هزار دلار رشد کرد زیرا محمد ابوبکر، نویسندۀ مقاله، محتوا و نتیجهگیری امیدوارکنندهای دررابطه با ارزهای دیجیتال بیان کرده بود.

در مقاله محمد ابوبکر آورده شده است که فقهایی که استفاده از رمزارزها را دارای اشکال شرعی میدانند، برای این حکم خود، دلایلی آوردهاند که به صورت کلی دلایل فقها با یکدیگر مشترک هستند و در پنج دسته طبقهبندی میشوند. در این قسمت از گزارش، ما به بررسی این نکته میپردازیم که آیا این پنج علت در مورد استیبل کوین ها نیز صدق میکند یا خیر؛ بنابراین درصورتی که این دلایل برای یک یا چند دسته از استیبل کوین ها صدق نکنند، این دسته یا دستهها دارای اشکال شرعی نخواهند بود. در ادامه به بررسی صدق یا عدم صدق کردن این علتها در مورد استیبل کوین ها میپردازیم:

بیت کوین و سایر رمزارزها پول رایج قانونی نیستند

در مورد گروه اول و دوم استیبل کوین ها این نکته وجود دارد که این استیبل کوین ها نمایندۀ یک پول یا دارائی رایج قانونی هستند و فقط نمودی از آن دارائی بر بستر بلاک چین هستند؛ بنابراین این دلیل در مورد دسته اول و دوم استیبل کوین ها صدق نمیکند.

صادرکننده بیت‍کوین و بسیاری از رمزارزها ناشناس است

در بررسی این علت، باید به این نکته توجه کنیم که صادرکنندۀ اکثر استیبل کوین ها شناخته شده هستند و در حال حاضر استیبل کوین مطرحی در بازار وجود ندارد که صادرکنندۀ آن ناشناخته باشد؛ بنابراین این علت برای هیچکدام از دستههای استیبل کوین ها صدق نمیکند.

رمزارزها زیر نظر قدرت مرکزی یا پشتوانه دولت نیستند

دسته اول و دوم استیبل کوین ها (استیبل کوین های دارای پشتوانۀ فیات یا دارائی)، از طرفی فقط نمایندۀ یک ارز یا دارائی هستند که پشتوانه دولت ها را دارد و از طرف دیگر سرعت، امنیت، سهولت استفاده و بقیه ویژگی های سایر رمزارزها را دارند.

رمزارزها نوسانات زیادی دارند

برای اینکه این دلیل حرمت رمزارزها را دررابطه با استیبل کوین ها بررسی کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که اساسا استیبل کوین ها رمزارزهای دارای ثبات قیمت هستند و از ابتدا این اشکال بر استیبل کوین ها وارد نیست.

استفاده رمزارزها برای پول شویی

باید توجه داشت که این دلیل یک عامل خارجی است که مستقیما ارتباطی با معیار قانونی اسلامی یک پول ندارد. به طورکلی، استفاده از یک چیز مشروع برای هدف نامشروع، آن را نامشروع نمی سازد. برای مثال می توان به یک روایت از پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، اشاره کرد که او فروش انگور به یک تاجر شراب را ممنوع اعلام کرده بود اما ایشان هرگز استفاده از خود انگور را ممنوع اعلام نکردند.

به طور خلاصه از موارد فوق میتوان به این نتیجه رسید که اولا برای مقلدین مراجعی که استفاده از رمزارزها را بلامانع می دانند، به صورت اولی استفاده از استیبل کوین ها هم بلامانع خواهد بود و ثانیا برای مقلدین مراجعی که استفاده از رمزارزها را حرام اعلام کرده اند، تنها استفاده از استیبل کوین های نوع اول و دوم (استیبل کوین با پشتوانه پول ملی و استیبل کوین با پشتوانه دارایی) بلامانع خواهد بود زیرا هیچ یک از علل حرمت رمزارزها دررابطه با این دودسته صدق نمیکند. اما در مورد دستههای سوم تا پنجم از استیبل کوین ها (استیبل کوین با پشتوانه رمزارز، استیبل کوین الگوریتمی و رپد توکنها)، مقلدین باید به نظر مرجع خود دررابطه با رمزارزها رجوع کنند.

حمیدرضا علی اکبرزاده آرانی، دبیر کمیته تأمین مالی دفتر مطالعات رونق تولید دانشگاه امام صادق (ع)

انتهای پیام//