به گزارش خبرنگار مهر، بخش «خدمات اهل قلم» سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در طبقه دوم سالن شبستان مصلای امام خمینی (ره) میزبان اهالی قلم است. با توجه به رویکرد تازه «خانه کتاب» در شناسایی اهالی قلم، با سیدسعید میرمحمد صادق، معاون فرهنگی و پژوهشی خانه کتاب گفت وگویی داشته ایم که در ادامه می خوانید.

بخش خدمات اهل قلم در سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران چه خدماتی ارائه می کند؟

این خدمات یکی از وظایف کاری است که در نمایشگاه کتاب تهران بر عهده خانه کتاب گذاشته شده است. بر این اساس بن های اهدایی معاونت فرهنگی را بر پایه آیین نامه هایی که برای آن تعریف شده است، در اختیار اهل قلم قرار می دهد.

چرا بن کتاب بر اساس همان آئین نامه سال های گذشته شامل حال تمامی اهالی قلم نمی شود؟

طبق آئین نامه سال های گذشته یک نویسنده در هر پنج سال باید ۲ کتاب تألیفی می داشت تا بتواند از این خدمات بهره مند شود اما این آئین نامه مشکلاتی را پدید آورده بود که ناشی از نگاه کمینگری به حوزه اهل قلم بود. بر این اساس زمینه ای برای کتاب سازی فراهم کرده بود. ما شاهد پیامک های تبلیغاتی بودیم که مخاطبانشان را ترغیب می کردند تا به راحتی نویسنده شوند، بن بگیرند، وام بگیرند و عضو اهل قلم شوند!

این رویکرد شایسته اهل قلم نبود. چراکه نویسندگی، مترجمی یا تصحیح آثار کهن به این سادگی نیست که یک فرد عادی بتواند از طریق یک پیامک به این عرصه وارد شود زیرا تمام فرایندهای انجام یک پژوهش مانند آمدن ایده به ذهن، زمینه سازی، پژوهش اولیه و آغاز به نوشتن کار دشواری است و به همین آسانی امکان پذیر نیست. قطعا در ۷۴ رشته موضوعی که ما احصاء کردیم، یک نویسنده به راحتی نمی تواند در هر پنج سال ۲ کتاب منتشر کند!

چه تغییراتی در آئین نامه تازه رخ داد و در واقع آئین نامه جدید چه کسانی را به عنوان اهالی قلم می شناسد؟

در شیوه جدیدی که در نظر گرفته ایم، همچنان آن نگاه کمی وجود دارد و اهل قلم بودن افراد قابل احراز نیست. بر اساس آمارهای خانه کتاب رشد اهل قلم در گروه های مختلف نویسندگی مشخص شد. آمار دیگری که از فاصله سال های ۹۲ تا ۹۷ استخراج شد، نشان داد که در همین ۵ سال بیش از ۱۱ هزار نویسنده، بیش از ۴ هزار مترجم و بیش از ۲ هزار و ۶۰۰ ویراستار ثبت شده است! اگر قرار بود طبق آئین نامه قبلی برای تمامی این افراد یارانه خرید کتاب در نظر بگیریم، باید به حدود ۱۶ هزار اهل قلم بن کتاب تعلق می گرفت.

البته این تعداد غیر از نقش های دیگری است که برخی افراد با عنوان هایی چون اهتمام، تصحیح، تهیه کننده، تدوین کننده، گردآورنده، پدیدآورنده، تصویرگر و… در تولید کتاب دارند. با احتساب این افراد، باید به حدود ۲۲ هزار نفر بن اهل قلم تعلق می گرفت که رقم سرسام آوری است.

ما تعریف جدید از اهل قلم مبتنی بر اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و کتاب ارائه دادیم. بر این اساس، از دید این آئین نامه نویسنده کسی است که فکری را دارد و اثری را خلق می کند. مترجم کسی است که فکر خلق شده را از زبانی به زبان دیگر ترجمه می کند (از مبدا به مقصد که فارسی است) و احیاگر متون کهن، کسی است که متن های کهن را تصحیح و بازنویسی و احیا می کند.

با آن که خدمات اهل قلم در افزایش بودجه هر سال پیش بینی شده است، اما رقم اهل قلم به صورت تصاعدی رشد داشت. اگر بخواهیم میانگینی بگیریم، با مشورتی که از نهادهای فرهنگی معتبر داشتیم، می توانیم بگوییم اهل قلم در ۱۰ سال می تواند ۳ تا ۵ کتاب داشته باشد. بر این اساس ریزشی در تعداد اهالی قلم به وجود آمد اما در کنار این افراد، اهالی قلمی هستند که دارای افتخاراتی در عرصه های داخلی و خارجی هستند. گروه نخست از این دسته افراد، شامل برندگان جایزه کتاب سال، جایزه فارابی، جایزه رازی، جایزه خوارزمی است. گروه دوم، مشاهیر بزرگ و جریان سازند که تحت عنوان «مشاهیر و نامداران» دسته بندی شده اند. گروه سوم، افرادی هستند که شهرت ملی و جهانی (بر اساس معیار فرهنگستان های زبان و ادب فارسی، هنر، علوم، علوم پزشکی) دارند. گروه چهارم بر اساس معیار کمی باید بتوانند طی ۱۰ سال ۵ عنوان کتاب در رده سنی بزرگسال داشته باشد و دیگر معیارهایی که برای این دسته در آئین نامه وجود دارد.

بخش کیفی محوری در ارائه بن های اهل قلم مورد توجه قرار گرفته است. خیلی از استادان در سال های گذشته به بخش خدمات اهل قلم مراجعه می کردند که طبق آئین نامه نمی توانستیم به آن ها بن اهدا کنیم اما امسال بر اساس آئین نامه به همه آن استادان خدمات می دهیم.

ما تعریف جدید از اهل قلم مبتنی بر اسناد بالادستی حوزه فرهنگ و کتاب ارائه دادیم. بر این اساس، از دید این آئین نامه نویسنده کسی است که فکری را دارد و اثری را خلق می کند. مترجم کسی است که فکر خلق شده را از زبانی به زبان دیگر ترجمه می کند (از مبدا به مقصد که فارسی است) و احیاگر متون کهن، کسی است که متن های کهن را تصحیح و بازنویسی و احیا می کند. این سه شخصیت از دید آئین نامه جدید «اهل قلم» محسوب می شود.

البته افراد دیگری چون ویراستارهای فنی و علمی (محتوایی)، صفحه آرا، صفحه بند، حروف چین، تصویرگر، کارتونیست، عکاس، طراح جلد و … کسانی هستند که در روند تولید کتاب نقش دارند. در عین حال دو گروه در مرحله محتوا موثرند و ما آن ها را اهل قلم محسوب می کنیم. نخست ویراستارانی که ۵۰ درصد در محتوا نقش داشته باشند. مثل کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت که حدود ۱۱ مترجم بزرگ این کتاب را ترجمه و ۱۱ ویراستار بزرگ آن را ویرایش کرده اند یا در حوزه کودک داستانی که مثلا تعلیق خوبی ندارد از سوی ناشر به ویراستاری سپرده می شود تا به اثری قابل چاپ و جذاب تبدیل شود. در انتها هم نام ویراستاران و مترجمان در کنار نام نویسنده درج می شود.

دومین گروه تصویرگران هستند که گاه نیمی از محتوای کتاب را آثار آنان شکل داده است.

گاهی از یک اثر خارجی ترجمه های متفاوت و متنوعی در بازار کتاب وجود دارد. آیا به تمام مترجمان آن اثر بن کتاب تعلق می گیرد؟

در حال حاضر چنین نگاهی وجود دارد اما در حال اجرای طرحی با عنوان «باشگاه اهل قلم» هستیم که در آن خدمات گسترده تری به اهالی قلم ارائه می شود. بخشی از این طرح نگاهی به این ترجمه ها دارد. در این آئین نامه ارزیابی آثار پیش بینی شده است. اگر مترجمی می خواهد عضو باشگاه اهل قلم شود، آثارش توسط انجمن مترجمان بررسی می شود. به آثاری مجوز ورود به این باشگاه داده می شود که تاییدیه انجمن های صنفی و ۷۴ گروه انجمن های علمی را با خود داشته باشد.

اگر اثری حداقل های الزامات محتوایی یک کتاب خوب را رعایت کند، می تواند وارد این باشگاه شود. در این باشگاه بر اساس تداوم فعالیت نویسنده، جوایز ملی و بین المللی امتیازهایی به نویسنده اعطا می شود. امیدواریم بتوانیم نحوه امتیازبندی ها را با توجه به دیدگاه ۳۰ مؤسسه و انجمن های علمی و صنفی و نگاهی که به اصول حقوقی در این باره داریم، تا پایان امسال به انجام برسانیم و سال آینده به همین ترتیب نسبت به ارائه خدمات به اهالی قلم در نمایشگاه کتاب عمل کنیم. البته این آئین نامه داخلی است و در ادامه مصوبه هیأت مدیره و هیأت امنا را می گیرد.

ریزشی که در نتیجه نحوه شناسایی اهل قلم صورت گرفت، شما را با چه چالش هایی مواجه کرد؟

برخی گلایه هایی مطرح می کردند از جمله این که چرا اطلاع رسانی در این باره صورت نگرفت. در صورتی که ما از هر طریقی که ممکن بود، اطلاع رسانی داشتیم. برخی اهالی قلم هم با آن که بن های خرید کتاب شامل حال آن ها نشده بود، از چنین طرحی استقبال کردند.

رویکرد مدیرعامل جدید خانه کتاب نیز شفاف سازی است و تمامی رخدادهایی که در خانه کتاب هزینه کرد مالی دارد، بر سایت دسترسی آزاد به اطلاعات قرار می گیرد. همچنین بخش شفافیت در سایت خانه کتاب نیز ایجاد کرده ایم که این هزینه ها در این بخش نیز قرار خواهد گرفت.

در عین حال در برخی موارد آثار اهالی قلم گلایه مند را بررسی کردیم و مثلا در موردی که یکی از نویسندگان ۴ کتاب تألیفی و سه کتاب ترجمه شده داشت، با برگزاری کمیسیون، با معیارهای ترکیبی آن ها را هم عضو اهالی قلم قرار دادیم. موردی هم پیش آمد که نویسنده گلایه شدیدی داشت اما آثاری که ارائه کرده بود، در دو زمینه بسیار متفاوت منتشر شده بود. این موارد از نظر ما کتاب سازی محسوب می شود. ما رباتی هم برای بررسی واژه های کتاب ها و جلوگیری از کتاب سازی طراحی کرده ایم و بر این اساس پیش می رویم. برخی اهالی قلم نیز در حوزه تصحیح اسناد مهم بودند. با وجود سعی و تلاشی که در این زمینه صورت می گیرد، نام آن ها به عنوان «به اهتمام» یا «به کوشش» ثبت شده بود. ما آن موارد را به عنوان نویسنده نگاه می کردیم و این افراد به عنوان اهل قلم مورد تأیید بودند.

پیش از نمایشگاه نیز ما به بسیاری از موسسه ها نامه نوشتیم و خواستیم مشاهیر حوزه خودشان را به ما معرفی کنند. تا این لحظه اعتراض خیلی شدیدی به این رویکرد ما نشد و با توجه به خلوتی سرای اهل قلم و روزهای بدون تنشی که می گذرانیم، می توان گفت که این طرح با استقبال مواجه شده است. در عین حال معتقدم که این آئین نامه نیز همانند تمامی آئین نامه ها خالی از ایراد نیست و ما همواره منتظر نقد صاحب نظران و اصلاح هستیم. کوشیدیم وظیفه خود را به خوبی انجام دهیم زیرا مر قانون را باید درست اجرا کنیم اما در عین حال اگر در این روزها اهالی قلم کمی معطل شدند، از همین فرصت استفاده و از آن ها عذرخواهی می کنم.

با توجه به رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شفاف سازی عملکرد سازمان ها و نهادها، آیا فهرست اعطای بن کتاب اهل قلم در این سایت قرار می گیرد؟

رویکرد مدیرعامل جدید خانه کتاب نیز شفاف سازی است و تمامی رخدادهایی که در خانه کتاب هزینه کرد مالی دارد، بر سایت دسترسی آزاد به اطلاعات قرار می گیرد. همچنین بخش شفافیت در سایت خانه کتاب نیز ایجاد کرده ایم که این هزینه ها در این بخش نیز قرار خواهد گرفت. به هر حال نواقصی ممکن است پیش بیاید و ما بررسی هایی انجام دادیم و تاکنون درصد خطا صفر است.

و سخن پایانی…

دوست دارم اهالی خبر و رسانه ها کارهای ما را نقد کنند و فقط به ایراد گرفتن بسنده نکنند. باید مشکل را بیابند راهکار و مصداق برای آن ارائه دهند. می توانیم درباره جزئیات این آئین نامه جدید نقدها را بشنویم و پاسخ گو باشیم.