در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران جوان مطرح شد؛

بر اساس منابع معتبر اسلامی، واقعه مهم مباهله در ۲۴ ذی الحجه سال نهم هجری رخ داد و آیه ۶۱ سوره آل عمران معروف به آیه مباهله به این موضوع اشاره دارد که شیعیان بر این عقیده هستند که طبق آیه مباهله، حضرت علی (ع) به منزلۀ نفس و جان پیامبر (ص) هستند.

مباهله پیامبر اکرم(ص) با مسیحیان نجران به عنوان یکی از رویدادهای مهم صدر اسلام بیانگر حقانیت دعوت پیامبر اکرم(ص) و فضیلت بسیار زیاد همراهان ایشان یعنی حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، و حسنین (ع) است. از اینرو، گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین سید محمد حسین میرلوحی، کارشناس مذهبی و پژوهشگر معارف اسلامی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.

در رابطه با روز مباهله توضیح دهید.

ظاهرا، یکی از سنن پیشینیان این بوده است که چنانچه در مساله ای مهم مباحثه ای در بگیرد و آن مسئله به قدری حیاتی باشد که لزوم شکست خصم و ابراز آن در ملاء عام نیاز بوده باشد، مباهله می کردند. بدین تفصیل که اگر چنانچه فضای منطقی بحث شکست بخورد و طرفین یا یکی از اطراف بدون منطق وارد جدال غیراحسن شود، ممکن است طرفین بگویند حالا که مساله با دودوتا چارتای منطقی حل نمی شود بیاییم و دعا کنیم تا خدا دروغگو را نفرین کند و بنظر می رسد این مساله توسط اسلام هم امضا شده است که رسول اکرم چنانچه به تفصیل خواهد آمد به این مساله دست زدند. اما در رابطه با آداب این عمل امام صادق (ع) به ابن عباس چنین آموزش می دهند: تشبک أصابعک فی أصابعه ثم تقول: «اللهم إن کان فلان جحد حقا و أقر بباطل فأصبه بحسبان من السماء أو بعذاب من عندک» و تلاعنه سبعین مرة.

پنجه ات را در پنجه او می گذاری، آن گاه می گویی: «خدایا! اگر فلانی حقی را انکار یا به باطلی اقرار کرده او را به بلایی آسمانی، یا عذابی از جانب خودت گرفتار کن» و هفتاد بار او را نفرین کن.

واقعه مباهله در چه زمانی رخ داده است؟

به نقل از شیخ مفید، واقعه مباهله در سال هشتم هجری و در واقع پس از فتح مکه رخ داده است و نظر مشهور را شیخ اعظم، شیخ انصاری ۲۴ ذی الحجه می داند و بزرگان، این روز را یکی از اعیاد می دانند. فلذا از اعمال امروز غسل مستحبی ذکر شده است و به نظر اینجانب، علاوه بر روشن شدن حقانیت نبوت پیغمبر آن چه فضیلت این روز را مضاعف کرده است این است که بزرگترین فضیلت امیرالمومنین در این روز برای مردم بیان شده و تفصیل ماجرا آن است که، همه می دانیم پیامبراکرم به سرتاسر اقطار زمین و مخصوصا حکومت های مهم نامه نوشت و با قاطعیت آن ها را به اسلام دعوت نمود و یکی از بزرگترین پایگاه های مسیحیت نجران بود و حضرت به بزرگ عالم آن ها نیز نامه نوشت و آن ها را دعوت به اسلام کرد.

در این میان فردی به نام حارثة بن اثال یادآوری کرد که عیسای مسیح نیز از نبوت پیامبر خاتم و حقانیت وی خبر داده و گفته است که بر اساس وعده خداوند «احمد بارقلیط» در فاران و مقام ابراهیم علیه السلام به نبوت مبعوث خواهد شد. اما جاه طلبی عده ای از بزرگان مانع از تسلیم ایشان در برابر حق شد تا آن جا که پیام حضرت عیسی علیه السلام را تحریف و تأویل کرده و اظهار داشتند موعودی که عیسی علیه السلام بشارتش را داده محمد (ص) نیست و حارثة بن اثال، ایشان را به سبب تسلیم نشدن در برابر حقیقت سرزنش کرد و عاقبت ذلت بار کارشان را بازگفت؛ ایشان را به تقوی و هدایت دعوت کرد و به رستگاری حاصل از آن متذکر ساخت و در صدق رسول اکرم ص حجت اقامه کرد. مخالفان که چاره ای جز پذیرش نبوت پیامبر اکرم (ص) نمی دیدند، این بار در خاتمیت و فراگیری دعوت ایشان تردید کردند. استدلال های محکم و براهین روشن حارثه موجب اضطراب منکران و شکست آنان در گفتگو شد؛ با این حال همچنان بر موضع خود پافشاری می کردند.

این مباحثه تا چند روز و به چه صورت ادامه یافت؟

این مباحثه و مجادله سه روز به طول انجامید و کار به جایی رسید که حارثه به متون دینی موجود نزد مسیحیان استناد کرد و مردم از حارثه خواستند که شاهدی از کتاب جامعه بیاورد. جامعه، دربردارنده نشانه ها و ویژگی های پیامبر خاتم بود و از خاندان، همسران و فرزندان، جانشینان او و نیز از رخداد ها و حوادثی که پس از او تا پایان دنیا، در میان امت و اصحابش پیش می آمد، سخن به میان آورده بود. در صحیفه آدم از کتاب جامعه به خاتمیت رسول اکرم (ص) تصریح شده بود؛ همچنین امامان پس از آن حضرت تا دوازدهمین و آخرین امام معرفی شده بودند. در صحیفه شیث، صحیفه ابراهیم و در تورات و انجیل نیز پیامبر خاتم و جانشینانش معرفی شده بودند.

پس از قرائت این متون شبهه افکنان و منکران مغلوب شدند اما باز هم تسلیم نشدند و برای تحقیق و بررسی بیشتر مهلت خواستند. آن گاه به مدینه آمدند تا خود از نزدیک پیامبر خاتم را ببینند و رفتار و گفتار او را با اوصافی که از او در کتاب هایشان یافته بودند بسنجند، اما تا سه روز نه رسول خدا ص با آنان سخنی گفت و نه آنان با رسول خدا ص گفت وگویی کردند و چیزی پرسیدند. در روز سوم رسول خدا ص ایشان را به اسلام دعوت کرد، اما آن ها ضمن اعتراف به تطبیق خصوصیات آن حضرت با ویژگی های مذکور در انجیل، انکار الوهیت عیسی را بهانه اسلام نیاوردن خود کردند. پیامبر در این باره با ایشان مناظره کرد، اما منکران باز هم براهین روشن رسول خدا را نپذیرفتند و پیشنهاد مباهله را مطرح ساختند و در این لحظه، آیه ای بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد:«فمن حاجة فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءکم و نساءنا و نساءکم و أنفسنا و أنفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین» «هر کس بعد از این دلایل روشن با تو پافشاری بر باطل کرد، پس بگو برویم فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان و جانهایمان و جانهایتان را بیاوریم و سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»

فردای آن روز رسول خدا با حسنین (فرزندان)، حضرت زهرا سلام الله علی ها (زن) و امیرالمومنین علیه السلام (جان) به سمت محل مباهله حرکت کرد. بزرگ مسیحیان نجران تا این صحنه را دید گفت چهره هایی را می بینم که اگر این ها دست به آسمان دراز کنند خدای متعال کوه ها را به دعای آن ها جابجا می کند؛ لذا نتیجه آن شد که این ها به دستور رسول خدا تن داده و حالا که مسلمان نمی شوند مبلغ سنگینی جزیه پرداخت کنند.

آقای میرلوحی، در خصوص اهمیت مباهله بفرمایید.

این ماجرا در چند بعد قابل وصف است:

اول. قدرت معنوی و روحی رسول خدا و ذوی القربای ایشان؛ که افراد صرفا با دیدن معنویات و روحیات این بزرگان دست از مباهله برداشتند.

دوم. اهمیت جایگاه اثبات اهل بیت پیامبر در اثبات حقانیت رسول اکرم.

سوم. همان طور که اشاره شد، بزرگان اهل فضیلت با استناد به بیانات مستنبط از معصومین اینجا استفاده کردند که در روز مباهله بزرگترین فضیلت امیرالمومنین که همانا در مقام نفسیت رسول خدا قرار گرفته است را اعلام کردند. بر اساس آیه قرآن اثبات می شود علی که این همه مظلوم تاریخ و مخصوصا خط سقیفه است، دقیقا معادل نفس نفیس رسول اکرم در نزد او جایگاه دارد؛ لذا دیده می شود در مواضع متعددی تعداد قابل توجهی از ائمه علیهم السلام برای اثبات حقانیت علی (ع) به این آیه استناد می کنند. خود حضرت در محاجه ای با خلیفه دوم، امام حسن در خطبه ای بعد از صلح با معاویه، امام حسین در خطبه منا، امام موسی بن جعفر در گفتگو با هارون الرشید از همین فضیلت بهره جستند.

جالب اینجاست منابع متعددی از اهل سنت این مساله را یادآوری می کنند. یکی از مهمترین صحاح اهل تسنن، صحیح مسلم این ماجرا را نقل می کند، مسند احمد بن حنبل یکی دیگر از صحاح سته اهل تسنن این حدیث را نقل می کند. حاکم نیشابوری، سیوطی، زمخشری و ابن اثیر از بزرگترین محدثان تاریخ اهل تسنن نیز به این ماجرا اشاره می کنند.

لعن در این واقعه چه نقش و درس مهمی دارد؟

یکی از درس های مهم این داستان، استفاده از نقش لعن در مناظرات و گفتگوهاست. گاهی اوقات مثل همین مورد، در مقام دفاع از حق، اگر اهالی حق برای تکان دادن جبهه باطل و ایجاد شوک یا روشنای دل برای آن ها می توانند از این سنت اسلامی بهره ببرند.

در رابطه با اعمال امروز مایلم به همه عزیزان سفارش کنم، غسل و روزه امروز را فراموش نکرده و آن طور که می توانند مثلا با زیارت کوتاه امین الله یاد امیرالمومنین را در خانه های خودشان زنده کنند.