خبرگزاری مهر - گروه استان ها: خوشنویسی در ایران سابقه دیرینه دارد، قبل از اسلام خطوط مختلفی از جمله میخی و پهلوی و اوستائی در ایران رواج داشته است، ایرانیان خود آفریننده خط بوده اند و از این رو دستی در آتش خوشنویسی از دیرباز در این دیار کهن وجود داشته است، هر چند این روزها آنطور که باید از میراث دیرینه مان در عرصه نسخ خطی آنطور که باید حراست نمی شود اما باید توجه داشت در کشور ده ها هزار نسخ خطی وجود داشته که گویا غربی ها ارزش آن را بیش از ما درک می کنند.

هنرمندان این روزهای خوشنویسی نیز از این شرایط گلایه دارند، استاد شهاب شهیدانی از جمله افرادی است که از عدم دسترسی به آثار خطی گذشتگان رنجور است، او در این باره به خبرنگار مهر می گوید: عزم جدی برای دسترسی به آثار گرانبها می تواند بسیاری از آسیب های حوزه خوشنویسی و احیای خط را هموارتر کند.

او اصالتا اهل اصفهان و عضو هیأت علمی گروه آموزشی تاریخ و باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان است که راهکار مصون ماندن احیای خوشنویسی را تبدیل شدن به یک رشته دانشگاهی و قابل بحث در نظام آموزشی عنوان می کند.

شهیدانی در ادامه صحبت هایش می گوید: ارتباط مؤثر جامعه خوشنویسان با خاورمیانه و جهان اسلام نیز برای احیای خوشنویسی اسلامی تأثیرگذار است. در حالی که در گذشته خوشنویسی یک امر رایج به شمار می آمد که ناخودآگاه ارتباط و پیوستگی هنرمندان حتی علی رغم مسائل و مشکلات سیاسی وجود داشت، اما امروزه از آن غفلت و تنها به برگزاری یکی دو جشنواره بین المللی در دهه هشتاد بسنده شده است. با این وجود همچنان امکان ارتباط گیری تنها با تلاش خود هنرمندان و فضای مجازی وجود دارد و باید شرایط پژوهش از طریق موزه ها و سایر منابع در اختیار هنرمندان قرار گیرد.

رهایی از جعل و سرقت هنری با تعامل موزه ها

او وجود موزه ها را برای کاهش خطر جعل و سرقت هنر مؤثر می داند و ادامه می دهد: اگر بدانیم چه آثاری در کجا داریم و موزه ها همکاری کنند، رهایی از جعل و سرقت انجام شدنی است. در بسیاری از موزه ها آثار جعلی دیده شده است اما این به معنای کم ارزش کردن فعالیت موزه ها نیست بلکه باید اجازه تعامل بدهند تا زمینه اصالت سنجی آثار در یک روند طبیعی و علمی ارزیابی شود. بسیاری از شناسه ها، لیست اموال موزه ای، مستعجل و یا پراکنده و بدون وقوف کارشناسان انجام شده است که این لیست ها علمی و دقیق نیستند و باید در معرض داوری مجدد قرار گیرند.

این استاد نگارگری معتقد است که اگر موزه ها همکاری کنند حتی می توان برای جلوگیری از جعل، کمیته تخصصی و آموزشی برگزار کنند تا در امر آسیب شناسی جعل و تفکیک آن در موزه ها به بحث و گفت وگو پرداخته شود. اما اگر بر همین پاشنه بچرخند و حتی امکان دسترسی به آثار هنری وجود نداشته باشد، جعل و سرقت هنری از مباحث رایج خواهد بود.

دسترسی آسان به موزهای غرب

او در ادامه تصریح می کند: خواسته ما فراتر از منافع ملی نیست و حق فرزندان ماست که این آثار را ببیند. البته یک انتقاد هم از تصاویر با کیفیت بین موزه های داخلی که فشل، فسرده و ناتوان هستند در مقایسه با موزه های والتر، کتابخانه ملی فرانسه و سایر موزه های معتبر در جهان داشت که در سایر کشورها همه آثار فاخر کتاب آرایی و نسخه پردازی ایرانیان اعم از شاهنامه را با چاپ نفیس و کیفیت بالا در اختیار پژوهشگران و هنرمندان قرار می دهند و در واقع دسترسی به آثاری که کتابخانه ملی آمریکا و سایر کشورها برای پژوهشگران دارند به مراتب راحت تر از موزه ملی ایران است.

شهیدانی ارزیابی خود را در خصوص وضعیت خوشنویسی مدرن و حتی ورود تکنولوژی به آن را اینگونه شرح داد: خوشنویسی در کشاکش سنت و مدرنیته برخی از اقلام نادیده گرفته شده زیرا اجرای آنها نیاز به مهارت، تبحر و دانش ویژه ای دارد. علاوه بر آن بخشی از نقل ها در خدمت کتابت و امور رایج قرار گرفته اند مانند روزنامه ها و نسخ خطی که طبیعتا به بخشی از انواع خطوط نیاز پیدا نمی شد.

همکاری گرافیست ها و خوشنویسان در خلق اثری شاهکار

او ادامه می دهد: امروزه گرافیک دانشی است که در حال نگریستن به همه چیز است و تصور من این است که اگر خوشنویسان و گرافیست ها به یکدیگر کمک کنند، پژوهشگران، خوشنویسان و گرافیست ها می توانند زمینه خوبی را فراهم کنند که بسیاری از اقلام خطوط مجددا مورد استفاده قرار گیرد؛ البته گرافیست ها در این کار هیچ ابائی ندارند و تجارب آنها را برتر از خوشنویسان می دانم، زیرا برای خلق آثارشان ممنوعیت و محدودیتی ندارد و به همین جهت دنبال آثار نادیده و کمیاب خطوط هستند. بنابراین اگر بخواهیم کارنامه این دو گروه را از جهت توجه به اقلام فراموش شده در نظر بگیریم گرافیست ها نمره بیشتری می گیرند.

این استاد و پژوهشگر خط و خوشنویسی در پاسخ به اینکه آیا می توان ارتباطی بین اقلام گذشته و حال برقرار کرد که برای نسل جدید جذابیت بیشتری داشته باشد و اقلام گذشته نیز به فراموشی سپرده نشود، می گوید: اگر موزه ها و گنیجینه ها این آثار را به نمایش دربیاورند و نسل جوان متوجه زیبایی های آثار گذشته شوند، قطعا ارتباط برقرار می شود. بسیاری از خطوط گذشته هرکدام در شرایط، مقام و ویژگی های خاصی خلق شدند بنابراین انسان بی نیاز از این شرایط نیست و در این شرایط زندگی می کند. حتی با اینکه فضای مجازی به ظاهر تهدید به شمار می رود اما فرصت خوبی برای پرداختن به گونه های نادر خوشنویسی است.

تکنولوژی فرصتی برای شکوفایی هنر

او معتقد به کمرنگ شدن خوشنویسی با دست و قلم در این زمانه نیست زیرا ورود تکنولوژی و نرم افزار را یک فرصت می داند که خوشنویسان سنتی اکنون با جاذبه و رایحه قلم چلیپا مشق می نویسند و این نوع خط هم نگاه و بازار منحصر به فردی دارد. تعداد زیادی از هنرمندان نیز در رقابت با همین نرم افزارها با خلاقیت های فردی و درونی و حتی کمتر دیده شده به سمت نگارش خط سوق پیدا کرده اند و روز به روز به امر هنر نزدیک می شوند.

شهیدانی حوزه خط را با نقاشی مقایسه و تصریح می کند: در واقع همان کاری که دوربین عکاسی با نقاشی انجام داد که حتی پرتره کشی و رئال از بین نرفت بلکه به گونه خاصی تبدیل شد و در مقابل، نقاشی به حوزه های نامکشوف روح و روان آدمی و ساحت های دیگر پناه آورد. در حوزه خط نیز ورود نرم افزارها همین کار را انجام داد، اما دست و قلم برای خوشنویسیان حرفه ای حرف اول را می زند هرچند برای نقاشان با وجود تکنولوژی های فراوان، طراحی امر مهمی است و استفاده از دست و خلاقیت به کمک ذهن و در روی تابلو استفاده می شود. خلاقیت با روح و روان و اعضا و جوارح و نگاه طبیعی چشم انسان ارتباط دارد و رود تکنولوژی هم در خدمت ایده و فضای درونی هنرمند است.

ارتباط بین خط و شخصیت افراد

این استاد خط و نگارگری اشاره ای به اوقات فراغت کودکان و نوجوانان و اهمیت کلاس خط می کند و می گوید: نگارش از طریق تایپ و ماشین ضرورت کتابت را مانند گذشتگان کمرنگ کرده است، این روند طبیعی است اما از طرف دیگر نمی توان این موضوع دیرپا بماند و نیازهای روحی ما را تأمین کند. به نظر من در گذشته آنچه مهم بود و امروزه گم شده، قائل بودن به ارتباط بین خط و شخصیت است، خط زیبا داشتن در گذشته و تاریخ همواره نشان از شخصیت و فضل بوده است. خوشنویسان جایگاه والایی داشتند و در مسند مهمی قرار می گرفتند.

او ادامه می دهد: حس و حال در نگارش یک متن وجود دارد و این امر بهتر از نگارش یک متن در صفحه کامپیوتر قابل درک است. لرزش قلم و حال و هوای نوشتار مستتر و زبان دل، گویای اسرار درونی فرد بود. گذشتگان ما خط را در زمره علوم و ادب فرض و می کردند و حسن خط بخشی از فرایند خوب زیستن و خوب نگاه کردن به شمار می آمد.