سرویس جنگ نرم مشرق - بولتن دانشمندان اتمی آمریکا در گزارشی به قلم اولریش کوهن مدیر برنامه کنترل تسلیحاتی و فناوری های نوظهور اندیشکده تحقیقات صلح و سیاست امنیتی و پژوهشگر برنامه سیاست هسته ای اندیشکده کارنگی به بررسی سناریوهای احتمالی پس از حمله ارتش روسیه به اوکراین پرداخت و نوشت: روز ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ یک نقطه عطف تاریخی در حوزه صلح و امنیت جهانی به شمار می رود.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، دستور یک حمله تمام و عیار علیه اوکراین را صادر کرده است. نیروهای روسیه دست کم از چهار جهت به داخل خاک اوکراین سرازیر شده اند و این امر در پی بمباران اولیه پایگاه های هوایی اوکراین، دارایی های پدافند هوایی، فرماندهی و کنترل، و سایر دارایی های راهبردی این کشور اتفاق افتاد. تحلیلگران ماه هاست که در خصوص وقوع چنین سناریویی هشدار داده اند. با این وجود، دیپلماسی به منظور جلوگیری از جنگ ضد اوکراین شکست خورده است.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می خوانید صرفا ترجمه گزیده گزارش ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش صرفا جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه های اندیشکده ها، مؤسسات مطالعاتی و رسانه های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

احتمال «تشدید ناخواسته منازعه»

این کارشناس اندیشکده کارنگی می نویسد: رئیس جمهور بایدن و سایر رهبران غربی مکررا این نکته را روشن ساخته اند که به اوکراین نیرو اعزام نمی کنند. به هر حال، اوکراین عضو ائتلاف ناتو نیست. بنابراین، انتظار نمی رود که رهبران غربی عامدانه تصمیم به جنگ با روسیه بر سر اوکراین بگیرند. با این حال، چنین چیزی معنایش آن نیست که اقدامات ناخواسته از طرف روسیه، بلاروس عامل نیابتی روسیه، یا کشورهای عضو ناتو آتش یک جنگ بزرگ تر را شعله ور نخواهد کرد. طی ساعات، روزها، و هفته ای آینده، خطر آنچه که راهبردشناسان «تشدید ناخواسته منازعه» می خوانند، افزایش خواهد یافت.

بر اساس یکی از گزارشات سال ۲۰۰۸ اندیشکده رند، تشدید ناخواسته منازعه زمانی اتفاق می افتد که «اقدامات عمدی یکی از طرفین ناخواسته از ماهیت تشدیدکننده برخوردارند، چرا که به لحاظ شدت یا گستره منازعه یا رویارویی فراتر از آستانه ای هستند که نزد دشمن اهمیت دارد، اما نزد طرف اقدام کننده کم اهمیت یا ناچیز قلمداد می شوند. این کوتاهی در زمینه پیش بینی تأثیرات تشدیدکننده یک اقدام می تواند از عدم شناخت نحوه نگرش دشمن به اقدام مورد نظر، پیش بینی غلط پیامدهای ثانویه یا ثالث اقدام مزبور، یا هر دوی اینها نشأت بگیرد.»

تبدیل مرزهای ناتو به پرده آهنین جدید

این گزارش می افزاید: در اوکراین، نیروهای روسیه و شاید بلاروس به احتمال خیلی زیاد طی ساعات و روزهای آینده کنترل مرزهای اوکراین با کشورهای عضو ناتو شامل لهستان، اسلواکی، مجارستان، و رومانی را در دست خواهند گرفت. این مرزها به همراه مرزهای مشترکی که سایر کشورهای عضو ناتو شامل استونی، لتونی، لیتوانی، و لهستان با روسیه و بلاروس دارند شاید به زودی به نوعی «پرده آهنین» جدید بدل شوند. چنین چیزی به خودی خود به اندازه کافی برای اروپا بد است. با این حال، حتی بدتر از این نیز ممکن است اتفاق افتد و این مرزها شاید به نقاط خطرناک برخورد نظامی تبدیل شوند و خطر تشدید ناخواسته منازعه در آنجا افزایش یابد.

طی نخستین ساعات پیکار، هواپیماها و موشک های زمین به زمین روسیه بخش اعظم دارایی های ضدهوایی اوکراین را منهدم کردند. روسیه اکنون عملا از سلطه هوایی بر حریم هوایی اوکراین برخوردار گردیده است. پشتیبانی هوایی روسیه از عملیات های زمینی به احتمال خیلی زیاد طی ساعات و روزهای آینده مشاهده خواهد شد. در حال حاضر نمی توان گفت چنین چیزی دقیقا چه معنا و مفهومی دارد و نبردهای زمینی به چه نحو خواهند بود. با این حال، مشخصا این خطر وجود دارد که جت های جنگنده روسی دخیل در عملیات های پشتیبانی زمینی ناخواسته حریم هوایی ناتو را بر فراز آسمان لهستان، اسلواکی، مجارستان، یا رومانی نقض کنند.

احتمال افزایش رویارویی های خطرناک میان قوای روسیه و ناتو

حوادثی از این دست طی سال های اخیر اتفاق افتاده اند و نیروهای ناتو معمولا بی درنگ واکنش نشان می دهند و هواپیماهای روسی را به خارج از حریم هوایی ناتو هدایت می کنند. اما امروز تفاوت مهم در این است که حوادث مشابه در پس زمینه جنگ جاری در مرزهای ناتو رخ خواهند داد. اینکه خلبانان روسی که به خاطر درگیری در نبرد پیشاپیش تحت فشار قرار دارند، در مواجهه با عملیات های گشت زنی هوایی ناتو واکنش مسئولانه ای از خود نشان دهند، جای سؤال دارد.

نخستین حادثه طی ساعات اولیه حمله روسیه اتفاق افتاد و در جریان آن یک فروند هواپیمای سوخوی ۲۷ متعلق به نیروی هوایی اوکراین وارد حریم هوایی رومانی شد و جهت فرود فوری به سمت پایگاه هوایی ۹۵ باکائو هدایت گردید. شمار رویارویی های هوایی نزدیک و خطرناک میان قوای روسیه و ناتو ممکن است طی روزهای بعد افزایش یابد.

سناریوی چالش های ارسال تسلیحات کشورهای اروپایی به اوکراین

بولتن دانشمندان اتمی ادامه داد: یک سناریوی احتمالی دیگر در خصوص تشدید ناخواسته منازعه به درخواست ها در غرب به منظور مسلح سازی نیروهای اوکراینی مربوط می شود. یک روز قبل از حمله روسیه، بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس اعلام کرد «انگلیس به زودی یک بسته پشتیبانی نظامی دیگر برای اوکراین ارسال می کند. این بسته شامل کمک های مرگبار در قالب تسلیحات دفاعی و کمک های غیرمرگبار می شود.» این درخواست ها هرچند در فضای کنونی به لحاظ اخلاقی موجه به نظر می رسند، اما یک سؤال این وسط مطرح می گردد: اکنون که روسیه بر آسمان اوکراین مسلط شده است، تسلیحات به چه نحو به اوکراین منتقل خواهد شد؟ این تسلیحات تقریبا به طور قطع از راه هوا فرستاده نمی شوند و باید از مسیرهای زمینی یا دریایی ارسال شوند. بنابراین، اعمال کنترل سریع بر مرزهای غربی اوکراین با ناتو به نفع نیروهای مسلح روسیه خواهد بود. تلاش های احتمالی از طرف کشورهای عضو ناتو به منظور ارسال تجهیزات نظامی بیشتر از طریق مرزهای زمینی اوکراین ممکن است با مقاومت شدید روس ها مواجه شود و به زد و خورد میان پرسنل روسیه و ناتو منجر شود.

حمایت آمریکا از شورشیان تحت حمایت ناتو

یک سناریوی ناخوشایند مشابه نیز هنگامی رخ خواهد داد که آمریکا یا سایر متحدان تصمیم بگیرند از شورش در اوکراین حمایت به عمل بیاورند و اوکراینی ها را در قلمرو ناتو در مجاورت آن کشور تعلیم دهند و مجهز سازند. مقامات آمریکا ظاهرا پیشاپیش موضوع کمک به شورش در اوکراین از طریق ارائه آموزش در لهستان، رومانی، و اسلواکی را مورد بحث قرار داده اند. شورشیان تحت حمایت ناتو مجبور خواهند بود از مرز اوکراین عبور کنند و در نتیجه ممکن است با اقدام نظامی احتمالی از طرف روسیه مواجه شوند.

بعلاوه، اینگونه فعالیت های تعلیمی به احتمال خیلی زیاد پرسنل اطلاعاتی را نیز در بر می گیرد و این پرسنل در صورت دستگیری به دست روس ها ممکن است نزد عموم به نمایش گذاشته شوند تا طرف مقابل ضعیف نشان داده شود. در سال ۲۰۱۴، پرسنل روس یک افسر ضداطلاعات استونی متعلق به سازمان امنیت استونی موسوم به «کاپو» را دستگیر کردند و درست دو روز پس از دیدار باراک اوباما رئیس جمهور وقت آمریکا از استونی، او را بر روی صفحه تلویزیون روسیه به نمایش گذاشتند.

بحران هجوم موج جدید پناهجویان به کشورهای اروپای شرقی

کارشناسان امنیتی بحث و جدل در خصوص سناریوهای دیگر را آغاز کرده اند. ویلیام آلبرک مقام سابق ناتو خاطرنشان ساخته که هجوم احتمالی موجی از پناهجویان به سمت کشورهای اروپای شرقی می تواند به بروز حوادث فرامرزی در خصوص مدیریت وضعیت آشفته انسانی یا عملیات های نفوذ و ساختگی بینجامد. آلبرک همچنین به خطرات ناخواسته ای اشاره کرد که شاید از شکل گیری یگان های داوطلب احتمالی متشکل از نیروی نامنظم از کشورهای عضو ناتو نظیر لهستان به منظور درگیری با نیروهای روسیه در اوکراین نشأت بگیرند.

به طور واضح، می توان و باید به بحث و جدل در این خصوص پرداخت که آیا سناریوهای مزبور اصلا واقع بینانه و شدنی هستند یا نه. اما یک نکته قطعا واقعیت دارد: با توجه به جنگ جاری در اروپا، نیروهای روسیه و ناتو ممکن است طی ساعات، روزها، و هفته های آینده با یکدیگر زد و خورد کنند حتی اگر در وهله نخست قصد تشدید منازعه نظامی را نداشته باشند.

پیشنهادهایی برای جلوگیری از جنگ ناخواسته ناتو با روسیه

اولریش به مقامات غربی پیشنهاد داد: برای آنکه مبادا ناتو در نهایت ناخواسته درگیر جنگ با روسیه شود، متحدان غربی باید سه کار را انجام دهند:

نخست، آنها باید از نزدیک رایزنی کنند و در میان خودشان به ارزیابی این مسئله بپردازند که کدام مخاطرات را قابل قبول می دانند و از کدام مخاطرات می خواهند اجتناب ورزند و چه هزینه ای در این راه حاضرند متحمل شوند. بازنگری برخی از مکانیسم های عملی که به منظور کاستن از تنش های نظامی میان آمریکا و روسیه در سوریه طراحی شده اند، شاید برای متحدان غربی مفید و سودمند باشد.

دوم، متحدان غربی باید پیشامدهای غیرمترقبه ای که شاید تاکنون در کانون تمرکز خود قرار نداده اند را مدنظر بگیرند. انجام شبیه سازی هایی با مشارکت کارشناسانی از حوزه های مختلف می تواند به بررسی سناریوهای مختلف کمک کند.

سوم، کشورهای عضو ناتو باید متحد و یکپارچه عمل کنند. به طور مشخص، موضوع ارسال تجهیزات مرگبار بیشتر برای اوکراین باید تنها در صورتی مدنظر قرار گیرد که همه کشورهای عضو ناتو کاملا با آن موافق باشند. یکی از بدترین پیامدها می تواند تله تعهد باشد یعنی وضعیتی که در آن یکی از کشورهای متحد بدون رضایت سایر متحدان حقایقی را در میدان رقم می زند و در نهایت درگیر رویارویی نظامی با روسیه می شود و بقیه متحدان نیز به ورطه این رویارویی کشیده می شوند.

دوره جدید بیشتر نظامی گرا و پرمخاطره خواهد بود

بولتن دانشمندان اتمی در پایان تأکید کرد: جنگ در اوکراین بر پایان یک دوره دلالت دارد، دوره ای که در آن طبق اظهارنظر معروف جورج بوش پدر در سال ۱۹۸۹، اروپا عمدتا «یکپارچه و آزاد» بود. ما نمی دانیم که دوره جدید چه شکلی خواهد بود. با این حال، یک چیز قطعی است: دوره جدید کمتر صلح آمیز و ایمن و بیشتر نظامی گرا و پرمخاطره خواهد بود. آگاهی از برخی از این مخاطرات، شرط لازم جهت مسدود کردن مسیرهای ناخواسته تشدید منازعه خواهد بود. اما حتی این آگاهی نیز شاید در فضای مه آلود جنگ جهت ممانعت از یک جنگ ویرانگر احتمالی میان دشمنان هسته ای کافی نباشد.