خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: بعد از قرآن کریم، حدیث دومین منبع و سند دین شناسی و تعیین کننده راه سعادت انسان ها است. تکیه بر این منبع حیات بخش در برخی حوزه های دین پژوهی همچون فقه و بخش هایی از اخلاق بیشتر و گسترده تر است؛ زیرا اصول این دانش ها در قرآن به اجمال و اشاره آمده و تفصیل آن را باید در حدیث یافت.

حضرت آیت الله خامنه ای همواره در ابتدای درس خارج فقه خود که تا پیش از کرونا، چندین سال منظم برگزار گردید به قرائت و تبیین و شرح یک حدیث می پرداختند.احادیثی که با مضامین اخلاقی و اجتماعی و قابل استفاده برای عموم جامعه است و شرح حضرت آیت الله خامنه ای بر احادیث نیز حاوی نکات نو و کاربردی در سبک زندگی اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای جلسه درس خارج فقه ۱۳۹۷/۰۷/۱۷ با استناد به روایتی از امام جعفر (ع) به تبیین توصیه حضرت درباره تلاش تام و تمام می پردازند که در ادامه فیلم و متن این جلسه تقدیم مخاطبان می شود:

شرح حدیث در ابتدای جلسه درس خارج فقه

عن امیرالمؤمنین (علیه السلام) قال: یوقف العبد بین یدی الله عز و جل فیقول قیسوا بین نعمی علیه و بین عمله فستغرق النعم العمل فیقولون قد استغرقت النعم العمل فیقول هبوا له نعمی و قیسوا بین الخیر و الشر منه فان استوی العملان اذهب الله الشر بالخیر و ادخله الجنة فان کان له فضل اعطاه الله بفضله و ان کان علیه فضل و هو من اهل التقویٰ لم یشرک بالله تعالیٰ و اتقی الشرک به فهو من اهل المغفرة یغفر الله له برحمته ان شاء و یتفضل علیه بعفوه .(۱) یوقف العبد بین یدی الله عز و جل

امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: در روز قیامت، بنده ی خدا را در مقابل خدای متعال نگاه می دارند برای محاسبه

فیقول قیسوا بین نعمی علیه و بین عمله

خداوند متعال به ملائکه ای که موکل بر این کار هستند می فرماید که مقایسه کنید، بسنجید، میان نعمتهایی که من به او دادم و کاری که او در دنیا انجام داده است؛ اینها را با هم مقایسه کنید، ببینید کدام بیشتر است.

فستغرق النعم العمل فیقولون قد استغرقت النعم العم

خب معلوم است؛ مقایسه می کنند، میگویند پروردگارا! این نعمتهایی که تو به او دادی فرا گرفت همه ی عمل او را. «فستغرق» یعنی فرا گرفت؛ اما ما اگر بخواهیم درست معنا را بگوییم، باید بگوییم غرق کرد در خودش. اصلا نعمتهای خدا کجا، عمل بنده کجا!

فیقول هبوا له نعمی و قیسوا بین الخیر و الشر منه

بعد که ملائکه این گزارش را عرض می کنند خدمت ذات اقدس پروردگار، خطاب می رسد نعمتها را حساب نکنید؛ همه ی نعمتها مال او، بخشیدیم؛ نگاه کنید در عمل خود او ببینید کار خیری که انجام داده بیشتر است، یا کار شری که انجام داده بیشتر است.

فان استوی العملان

اینها مقایسه می کنند. کارهای خیر او و کارهای شر او آنجا حاضر است دیگر؛ همه چیز حاضر است؛ کارهای خیر او هم آنجا واضح است، حاضر است، بلکه مجسم است، کارهای شر او هم مجسم است، ملائکه بلافاصله اینها را با هم مقایسه می کنند.

اذهب الله الشر بالخیر و ادخله الجنة

این روایت جزو روایات مبشرات است. اگر کار خیر او و کار شر او با هم برابر بود، خدای متعال می فرماید به برکت و به صدقه ی سر کارهای خیری که این کرد، کارهای شرش را بخشیدیم، میبرندش بهشت. خب ما چه نتیجه ای بگیریم؟ اینکه هر چه می توانیم، کار خیر را زیاد کنیم که با شروری که از ما سرمیزند، قابل مقایسه باشد؛ یعنی جوری باشد که اگر بیشتر نیست، اقلا برابر باشد که خدای متعال این جوری خطاب کند، بگوید خیلی خب، بخشیدیم کارهای شرش را به خاطر کارهای خیرش.

فان کان له فضل اعطاه الله بفضله

اگر چنانچه زیادی ای به نفع او وجود داشت، یعنی کار خیرش بیشتر بود، اینجا به خاطر آن زیادی ای که در کار او هست، خدای متعال هم تفضل می کند و به او اعطا می کند؛ عطای الهی، به خاطر زیادتی خیر بر شر.

و ان کان علیه فضل و هو من اهل التقویٰ لم یشرک بالله تعالیٰ و اتقی الشرک به فهو من اهل المغفرة یغفر الله له برحمته ان شاء و یتفضل علیه بعفوه

اگر زیادتی به ضرر او بود، یعنی کار شر او بیشتر بود از کار خیرش، اگر این جور شد، آن وقت نگاه می کنند؛ اگر چنانچه کار خیرش کمتر از کار شر است اما خود این از اهل تقوا است، شرک نورزیده، تقوای الهی را پیشه کرده، خلاصه خداترس بوده است، از خدا میترسیده، ملاحظه ی خدای متعال را میکرده، از شرک به ذات اقدس الهی پرهیز کرده، ولو حالا کارهای شر بیشتری هم از او سر زده است، اینجا جای مغفرت است، خدای متعال او را می آمرزد.

آن صورت دیگر را که در این روایت بیان نمی فرماید که اگر شرک بالله کرده بود و تقوای از شرک نبود، چه مصیبت هایی در انتظار او است؛ این دیگر اینجا نیامده، در آیات قرآن هست. در دعاهای حضرت باقر (علیه الصلاة و السلام) این عبارات هست: و عظم حلمک فعفوت .(۲) پس بنابراین، این روایت مبشر است. ما اولا سعی کنیم عمل خیر را بیشتر کنیم، ثانیا سعی کنیم هر چه می توانیم از شرور خودمان کم کنیم، ثالثا تقوای از شرک را و پایبندی به توحید را توجه داشته باشیم.

۱) امالی طوسی، ص ۲۱۲، مجلس هشتم؛ «امیر مؤمنان (علیه السلام) فرمود: بنده را در مقابل خداوند ایستانده، پس خداوند می فرماید میان نعمت بخشی من به او و کردارش مقایسه کنید. پس میگویند نعمتها کردار او را در بر می گیرند. خداوند می فرماید نعمت هایم را براو ببخشایید و میان نیکی و بدی او مقایسه کنید. پس اگر نیکی و بدی او یکسان باشد، خدا بدی او را با نیکی از میان می برد و او را در بهشت داخل می سازد. پس اگر [نیکی بر بدی] برتری داشت، خداوند به [مقدار] برتری اش به او عطا می کند و اگر [بدی بر نیکی] به ضرر او برتری داشت ولی از تقواپیشگانی بود که به خدا شرک نورزیده و از شرک به او دوری نموده بود، پس او از آمرزیده شدگان است که خداوند اگر بخواهد، با رحمت خود بر او می بخشاید و با بخشش خود به او برتری میبخشد.»

۲) امالی صدوق، ص ۳۹۰