چرا فیلم بهروز افخمی درباره شهید عراقی ناتمام ماند؟ / حاج مهدی از معدود افراد قابل احترام در طیف های مختلف است



به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بخش اول مصاحبه تسنیم با کارگردان مستند «مهدی عراقی را بکش» چند روز پیش منتشر شد و در آن موضوعات مختلفی درباره شهید عراقی، حضور او در زندان، ارتباطش با زندانیان قبل از انقلاب سازمان مجاهدین و همراهی او با امام خمینی در جریان پیروزی انقلاب مطرح شد. اکنون بخش دوم این گفت وگو را از نظر می گذارنید:

آیا تاکنون درباره حاج مهدی عراقی کار تصویری ساخته شده است؟

شهادت مهدی عراقی کمر امام را شکست

این موضوع برای ما هم جای سؤال بود؛ اولا حاج مهدی خیلی آدم بزرگی است یعنی وقتی از زاویه نگاه امام حاج مهدی را بررسی می کنید می بینید کسی است که هم وزن او در کل تاریخ انقلاب به ندرت پیدا می شود. اگر اشتباه نکنم تعبیر آقای دعایی این بود که تنها دو نفر بودند که رفتنشان کمر امام را شکاند؛ یکی شهید مطهری بود و دیگری آقای عراقی. علاوه بر این دوره مبارزه ایشان بسیار زیاد و پر از قصه است؛ ماجرای فدائیان، سال ۱۳۴۲، زندان رفتن، انقلاب و … دوران بسیار گسترده ای است. از طرف دیگر خود ایشان، آدم بسیار جالبی است، شوخ طبع و لوتی است، حالت های پهلوانی دارد و .. در حقیقت سوژه ای است که می توان راجع به او فیلم ساخت.

وقتی سراغ این سوژه رفتیم با خود گفتیم که احتمالا کارهایی ساخته شده است اما وقتی وارد ماجرا شدیم و جست وجو کردیم دیدیم که هیچ کاری ساخته نشده و اکثر کارها به نوعی مناسبتی بود؛ از این دست گزارش های خبری که تلویزیون در مناسبت های مختلف می سازد.

فکر می کنم کل چیزی که راجع به ایشان ساخته شده ۳-۴ دقیقه بوده و بیشتر از ۱۰ دقیقه نشده است.

نه؛ یک کار ۲۰ دقیقه ای هم بود؛ مثلا آقای توکلی در مصاحبه های خبری بیشتر از نقش شهید عراقی حرف می زدند که این آدم مهمی بود و در مبارزات نقش فعالی داشت و … کارهای معمول مناسبتی تلویزیون.

یعنی وارد لایه های زیرین نمی شد؟

چرا فیلم بهروز افخمی درباره شهید عراقی ناتمام ماند؟

خیر. برای ما هم خیلی عجیب بود که چرا بعد از ۴۰ سال کسی سراغ این آدم نرفته است؟ البته چند کار مکتوب انجام شده بود که نسبت به حاج مهدی خیلی کم بود؛ مثلا یکی از شماره های نشریه شاهد یاران در سال ۷۸ اختصاص به ایشان داشت و دیگری هم «عراقی به روایات اسناد» بود؛ کتابی بود که مرکز اسناد در آورده بود و البته «ناگفته ها»؛ بعدها که جلوتر رفتیم دیدیم که بهروز افخمی هم می خواسته چنین کاری انجام بدهد اما موفق نمی شود.

چرا شکست خورد؟

بهروز افخمی تعداد زیادی کار ساخته نشده و پروژه نیمه تمام دارد. وقتی با او صحبت می کردیم خیلی واضح دلیل این ماجرا را توضیح نداد و یادش نبود.

فکر می کنم قرار بوده که کار را تلویزیون پشتیبانی کند و ظاهرا آن موقع به این نتیجه رسیده بودند که شاید بهتر باشد این وجه انقلاب را نگوییم! اکنون چنین چیزی در ذهن من است و دقیق یادم نیست. ولی خود بهروز افخمی کارهای نیمه تمام زیادی دارد و فیلم نامه هایی دارد که نیمه تمام مانده است.

آقای افخمی وارد فاز تصویربرداری هم شده بود؟ کارش تا چقدر پیش رفته بود؟

اصلا وارد تولید نشده و تنها پیش تولید را انجام داده بودند.

از طرح و پژوهش آنان استفاده کردید؟

نه، فقط یک جلسه پیش او رفتیم و گفت وگو کردیم. البته آقای افخمی می گفت که تصمیم داشتم مجموعه مستندی را درباره مؤتلفه شروع کنم؛ وقتی روی مؤتلفه کار می کردم به حاج مهدی عراقی رسیدم و فهمیدم که اگر می خواهم کار سینمایی بسازم باید محوریت آن حاج مهدی باشد چرا که ویژگی های یک قهرمان که بخواهد در سینما تصویر بشود را کاملا دارد، بسیار عملگرا است و می تواند به عنوان قهرمان سینمایی مطرح باشد.

بعد از اینکه آقای افخمی کار را دید نظرش چی بود؟

شاید بهتر باشد از خودش بپرسیم ولی خیلی دوست داشت. این مستند را به ۲-۳ نفر نشان دادم و برایم مهم بود که این ها حتما ببینند. یکی آقای افخمی بود، دیگری بهزاد نبوی و …

چرا بهزاد نبوی؟

نظر بهزاد نبوی درباره شهید عراقی و فتوای شرک؟!

می خواستم نظرش را در مورد فصل زندان بدانم. او در مورد زندان، منتقد عملکرد طیف مذهبی مؤتلفه و مبارزان مذهبی از جمله مهدی عراقی است و نسبت به جشن سپاس موضع بسیار جدی داشته و دارد، اما در عین حال شهید عراقی را بسیار دوست دارد. در حقیقت می توان گفت حاج مهدی از معدود چهره هایی است که در طیف های مختلف قابل احترام است.

بهزاد نبوی نگران این بود که اگر موضوع فتوا را بگوییم از آنجا که رویکرد انتقادی دارد حاج مهدی زیر سؤال برود. او می گفت اگر فتوا را بگویید، حاج مهدی زیر سؤال می رود؛ چه کار می خواهید بکنید؟ برایم مهم بود نظرش را بپرسم؛ کار را دید و خیلی خوشش آمد و گفت هم واقعیت را دیدید و هم او را خدشه دار نکردید. من هم معتقد بودم که باید حقیقت را بگوییم؛ به نظرم اگر می خواهید به آن آدم نزدیک شوید و نقطه ای دارد که از نظر تو اشتباه تاکتیکی بوده یا عملکردی است که الان انتقادی بدان وارد است، اگر آن اشتباه را توضیح بدهید کمک می کنید که مخاطب به او نزدیک تر شود.

قبل از اینکه مستند سینمایی «مهدی عراقی را بکش» را تولید کنید، مجموعه دیگری ساخته بودید که تلویزیونی بود؛ این مستند سینمایی از دل آن مجموعه تلویزیونی بیرون آمد یا از اول نسخه سینمایی برایتان مهم بود؟

آن زمانی که کار را آغاز کردیم قصد داشتیم نسخه سینمایی از مهدی عراقی بسازیم؛ این مسئله از همان روزهای اول پیش تولید برای ما معلوم بود و این گونه نبود که در اواسط کار رویکرد اولیه خود را عوض کنیم.

پس چگونه شد که مستندتان به صورت مجموعه ای ۴ قسمتی از تلویزیون نیز پخش شد؟

از همان روزهای اول متوجه شدیم با حجم بسیار بالایی از اطلاعات که می خواهیم مورد بررسی قرار بدهیم- هم از نظر تعداد آدم ها و هم از از نظر بازه زمانی طولانی- می توانیم مجموعه مستندی نیز در بیاوریم و در کنارش نسخه سینمایی هم داشته باشیم؛ به صورت کلی پخش مستند بالای ۶۰ دقیقه در تلویزیون بسیار سخت است چرا که پیدا کردن کنداکتور ۳-۴ باکسی امری دشوار است؛ با این حال می خواستیم این کار از تلویزیون پخش شود و در نهایت به این نتیجه رسیدیم چهار فصل زندگی حاج مهدی عراقی را در چهار قسمت ۴۰ دقیقه ای دربیاوریم؛ نسخه سینمایی هم سرجای خودش بود با این تفاوت که بسیاری از حرف ها کوتاه شد و یک سری از تفصیلات که برای مخاطب تلویزیونی لازم بود، در نسخه سینمایی تکرار نشد.

همیشه نقدی در این زمینه وجود داشته است و آن هم این است که مستند ساختن برای تلویزیون و سینما فرق دارد؛ چه در حوزه مدیوم و چه در عرصه محتوا.

به نظرم این اتفاق رایجی است؛ مثلا در «ایستاده در غبار» یا «آخرین روزهای زمستان» نیز چنین اتفاقی رخ داد؛ با این حال وقتی این دو نسخه را کنار هم قرار می دهم بیشتر به نسخه سینمایی امتیاز می دهم چرا که به نظرم پرداخت بهتری دارد و چکش خورده تر است؛ هر چند ساختمان هر دو یکی است.

به نظر شما مستند «مهدی عراقی را بکش» مستند پرتره است؟

بله؛ مستند پرتره است.

سعی کردید از چه ابعادی به حاج مهدی عراقی نگاه کردید؟ آیا از بعد سیاسی هم نگاه کردید؟

منظور من این نبود که وارد بعد سیاسی حاج مهدی نشویم بلکه می گویم قصد تاریخ نگاری نداشتیم؛ یک زمان هست که روی قله تاریخ ایستاده اید و شخصیتی را از بعد تاریخی بررسی می کنید، به نظرم به چنین مستندی پرتره نمی گویند؛ در حقیقت به مستندی مثل قائم مقام پرتره نمی گویند در حالی که ایستاده در غبار پرتره است؛ البته اصلا قصد ارزش گذاری ندارم.

وقتی از پرتره حرف می زنید یعنی می خواهید قابی از او را ببینید و این شخصیت را بیشتر بشناسید؛ در این حالت حتی نوع عطر روزانه او، محل کار و اتومبیل شخصیت نیز برایتان مهم می شود؛ در نقطه مقابل شما می خواهید به همان شخصیت از منظر سیاسی نگاه کنید، در این صورت فیلمی مثل قائم مقام ساخته می شود که ابعاد سیاسی آقای منتظری را مرور می کند؛ چنین فیلمی نقش آقای منتظری را در تاریخ بررسی می کند و اتفاقا خوب هم روایت می شود.

شما این نوع سینما را پرتره نمی دانید؟

به نظرم پرتره نیست و یک مستند تاریخی است.

در دو فصل ابتدایی فیلم، علاوه بر مصاحبه ها صوت شهید عراقی را داشتید که بسیار کمک کننده بود؛ در حقیقت هر جا که از نظر روایت کم می آوردید، صحبت های حاج مهدی را می گذاشتید که هم از نظر سندیت و هم از نظر روایت خوب بود، اما از زمانی که صوت حاج مهدی حذف شد یعنی در دو فصل پایانی، روایت فیلم افت می کند. آیا می شد تدبیری کرد که فیلم دچار چنین مشکلی نشود؟ واقعا به چیزی نرسیدم که بتواند جای خالی آن را پر کند. تنها چیزی که می توانست کمی بیشتر مخاطب را همراه کند، صوت حاج مهدی در دادگاه بود. به روایتی جدید از حاج مهدی اشاره کردید که توسط عزت شاهی برایتان نقل شده بود و آن هم ماجرای درخواستش برای رفتن به سلول انفرادی است؛ عمدتا در ساخت مستندهای تاریخی گفته می شود که یک روایت را از زبان چند نفر بشنوید و در کار استفاده کنید؛ بالأخره تاریخ است و ممکن است از ذهن مصاحبه شونده رفته باشد. به همین دلیل گفته می شود که یک روایت را از چند نفر بپرسید و اگر حرف همه شان یکی بود؛ آن را در فیلم بیاورید؛ چنین کاری انجام دادید؟ در خط اصلی که برای فیلم در نظر گرفته بودیم، نقاط عطف مشخص بود و بر مبنای همان نقطه عطف ها آدم ها را تعریف کردیم و سراغشان رفتیم؛ چنین اتفاقی در خیلی از مصاحبه ها رخ می داد، مثلا ماجرای ۱۵ خرداد را ۳-۴ نفر برای ما تعریف کردند؛ این ها را کنار هم گذاشتیم تا به روایت شسته و رفته و دقیق تری برسیم، اما در جاهایی هم بود که شخص دیگری وجود نداشت که ماجرا را برایمان تعریف کند. در برخورد با آنان چه کردید؟ استفاده کردید یا نه؟ یک سری را گذاشتیم و یک سری را نه. برای مثال در مورد انفرادی رفتن حاج مهدی فقط عزت شاهی صحبت کرد و در نهایت آن را در فیلم گذاشتیم.
گفتگو با هوش مصنوعی

💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «چرا فیلم بهروز افخمی درباره شهید عراقی ناتمام ماند؟ / حاج مهدی از معدود افراد قابل احترام در طیف های مختلف است» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.