به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در یادداشتی به بحث برگزاری عزاداری محرم در شرایط شیوع کرونا پرداخته است:

با اعلام موضع صریح رهبر معظم انقلاب درباره مرجع تصمیم گیری و ضوابط برگزاری مراسم عزاداری سیدالشهدا (علیه السلام) در ماه محرم، احساس می شد دیگر نیازی به اظهار نظرهای موافق و مخالف در این باره نباشد، ولی با توجه به پاره ای نوشته ها و گفته ها و فرسته ها، شاید درنگی دیگر در این زمینه خالی از لطف و حتی ضرورت نباشد.

صورت بندی موضوع بحث

گاه به نظر می رسد هنوز محل اصلی نزاع و اختلاف رأی بین کسانی که در رد و قبول یکدیگر سخن می گویند روشن نیست. استدلال کردن به اهمیت و برکات اقامه عزا بر سیدالشهدا در پاسخ کسانی که پیشنهاد دارند امسال تجمع گسترده برای عزاداری نداشته باشیم، یکی از مصادیق این سخن است. در حدی که صاحب این قلم پی گرفته است هیچیک از کسانی که بر ضرورت رعایت مسائل بهداشتی پای می فشرند، معتقد به تعطیل عزاداری نیستند تا در رد آنها گفته شود عزای سیدالشهدا چه برکات این جهانی و آن جهانی و الهی دارد. رهبر معظم انقلاب هم که تصمیم در این موضوع مهم را به ستاد ملی مقابله با کرونا واگذار کردند این بار بر خلاف آنچه پیش از این درباره مساجد فرموده بودند، آن را مقید به اینکه تصمیم گیران باید درک درستی از اهمیت عزاداری داشته باشند نفرمودند، شاید به این دلیل که هیچکس در کشور ما نیست که در گوشه ای مسؤولیتی کوچک یا بزرگ داشته باشد و سودای تعطیل کردن عزاداری را حتی به بهانه حفظ سلامت مردم در برابر شیوع کرونا در سر بپروراند.

بنا بر این سخن اصلی در برگزاری یا عدم برگزاری عزاداری در ایام کرونایی نیست، بلکه در چگونگی برگزاری پرشکوه مراسم است به گونه ای که هم عزاداران عاشق اباعبدالله زبان به شکوه نگشایند و هم تعظیم شعائر حسینی به شکل بایسته صورت بندد و هم پیشگیری های لازم برای جلوگیری از گسترش کرونا مطابق نظر مسؤولان به عمل آید.

شرایط طبیعی و محیط عزاداری

اثرگذاری شرایط طبیعی پیرامونی بر شکل عزاداری یک امر بدیهی است و همان طور که شکل عزاداری در ایام تابستان با ایام زمستان (از نظر لباس عزاداران و ماندن طولانی مدت در فضای باز و یا دمای هوای فضاهای بسته و مانند) تفاوت می کند یعنی محیط طبیعی بر عزاداری اثر می گذارد، اکنون نیز یک پدیده طبیعی به نام کرونا خود را بر بسیاری از ابعاد زندگی ما از جمله عزاداری ها تحمیل کرده است. پیشنهاد جایگزین کردن روش ها و قالب های جدید برای عزاداری، در حقیقت واکنش به این شرایط طبیعی جدید کرونایی است.

سه پیشنهاد جدید برای عزاداری در شرایط جدید به جای اجتماعات بزرگ سنتی که بیشتر آنها پیش از این نیز از زبان مدافعان سلامت جامعه و علاقمندان حفظ تندرستی و نشاط عزاداران سیدالشهدا علیه السلام بیان شده است چنین است: گسترش پاره ای آداب و آئین های کمتر مورد توجه به جای آداب و آئین های رایج، تقویت بهره گیری از فضای موسوم به فضای مجازی، اجرای الگوی «هر خانواده، یک حسینیه».

الف. گسترش پاره ای آداب و آئین های کمتر مورد توجه به جای آداب و آئین های رایج

شاید کمتر شعائر اسلامی است که به اندازه عزای سیدالشهدا علیه السلام دارای آداب و آئین های فراوان و گوناگون باشد. پاره ای از این آداب و آئین ها مانند روضه خوانی، سینه زنی، توزیع نذورات و پوشیدن لباس مشکی به گونه ای موردپسند گسترش و عمومیت یافته است، اما پاره ای دیگر چنین نیست و هر چند شناخته شده است به صورت مطلوب رواج ندارد. مانند نصب پرچم عزاداری بر سر در منازل و کوچه و بازار، سلام فرستادن بر حسین علیه السلام به هنگام نوشیدن آب، لعن قاتلان آن حضرت و به تعبیر شهید مطهری تطبیق آن با یزیدهای مستکبر و حق ستیز زمانه، تبرک جستن از تربت پاک سیدالشهدا علیه السلام، زیارت آن حضرت از راه دور و جز آن. اگر امسال شرایط مناسبی برای اجرای برخی از شعائر که رواج مطلوبی داشته است، وجود ندارد چه منعی برای اقامه و گسترش برخی دیگر از آنها که رواج مطلوبی نداشته است، وجود دارد؟ از نظر تکریم محرم و عاشورا، چه تفاوتی بین شعائری که قبلا گسترش بیشتری یافته بود و شعائری که اکنون زمینه گسترش آنها فراهم آمده وجود دارد؟ آیا بهتر نیست موقعیت سال جاری را برای رواج این دسته از آداب و آئین ها مغتنم شمرد؟

با این نگاه اقتصاد محرم نیز هیچ آسیب نخواهد دید، زیرا بخش عمده آن مانند نذورات که به قوت خود باقی است (طبعا با تغییر شکل ادای عهد و نذر) و بخشهای تعطیل شده آن هم جایگزین های گوناگون و تازه ای پیدا خواهد کرد.

ب. تقویت بهره گیری از فضای موسوم به فضای مجازی

بهره گیری از فضای مجازی برای پاسداشت و گسترش فرهنگ اسلامی امری بسیار بدیهی، رایج و گریزناپذیر است؛ اما با این وجود شاهد پاره ای اظهارنظرهای شگفت در مخالفت صریح یا ضمنی با جایگزین شدن این فضا به جای فضاهای سنتی برگزاری مراسم عزاداری هم بوده ایم تا آنجا که حتی آن را به برنامه و توطئه دشمنان هم نسبت داده اند.

واژه مجازی در زبان فارسی در برابر کلمه انگلیسی Virtul به کار رفته است. این واژه به دلیل تضاد با کلمه حقیقت (حقیقت و مجاز) یک بار معنایی سلبی در زبان فارسی دارد که این بار منفی در زبان انگلیسی برای کلمه ورچوآل وجود ندارد. دنیای موسوم به دنیای مجازی از واقعی ترین واقعیت های زندگی کنون ماست و معنای آن حقیقی نبودن نیست، Virtul در اصل به معنای نزدیک به واقع، نازل منزله واقع، در حکم واقع بودن و مانند آن است و فضای مجازی هم بر همین اساس یعنی فضای نزدیک به واقع و نازل منزله واقع شاید اگر کلمه دیگری برای ترجمه این کلمه برگزیده می شد، مشکلات ما کمتر بود.

همان طور که وقتی سخنرانی این آقایان از رسانه ملی پخش می شود آنچه ما در منزل می شنویم صدای واقعی آنها نیست بلکه بازتولید صدای آنها به مدد ابزارهای جدید ارتباطی است، گسترش عزاداری در این فضا هم به معنای بهره گیری از یک فضای واقعی برای تولید و بازتولید گونه های مختلف نزدیک به واقع عزاداری برای سیدالشهدا علیه السلام است. جایگزین شدن موقت و فعال شدن دائم ظرفیت های این فضا در برابر فضای سنتی برگزاری عزاداری چه منعی دارد؟ مگر همین فضاها و شبکه های اجتماعی نبودند که حرکت گسترده موسوم به ربیع عربی را در کشورهای اسلامی مدیریت کردند؟ مگر همین شبکه های اجتماعی نیستند که ظرفیت موج آفرینی آنها در کشورمان در مناسبت های مختلف رصد می شود؟ چگونه است که فعال شدن این ظرفیت بزرگ و جایگزین شدن موقت آن برای شکل های سنتی عزاداری برای عزاداری سیدالشهدا در شرایط کنونی کم اهمیت یا کم بهاء انگاشته می شود؟

ج. اجرای الگوی« هر خانواده، یک حسینیه»

پیشنهاد سوم که حتما باید در پیوند با پیشنهاد دوم مد نظر قرار گیرد در حقیقت کوشش برای یافتن راهی برای جبران ظرفیت بسیار بالای مجالس سنتی سیدالشهدا علیه السلام برای فرهنگ پذیری نوجوانان و جوانان در شرایط جدید کرونایی است. ظرفیت و کارکرد بی بدیل محافل سنتی عزای حسینی را در این زمینه نمی توان نادیده گرفت، اما اکنون شرایطی فراهم آمده که می توان ظرفیت های یک کانون دیگر به نام خانواده را هم برای فرهنگ پذیری عاشورایی فعال کرد. خانواده اصلی ترین کانون تربیت شهروند فرهیخته ارزش مدار است و الگوی «هر خانواده، یک حسینیه» که هنوز به صورت گسترده و روش مند تجربه نشده است می تواند تا حد بسیار زیاد خلأ ناشی از عدم برگزاری مراسم پرازدحام سنتی را جبران کند. دریغ است که این فرصت مناسب برای آسان از دست برود. سلامت روان جامعه که در محافل عزای سیدالشهدا تأمین می شد اکنون می تواند با مدیریت بهتر در محیط خانواده پی گرفته شود. شرایط کرونایی فرصتی بسیار عالی برای زنده ساختن و زنده نگاه داشتن بخشی فراموش شده از نقش و کارکردهای خانواده برای تربیت نسل حسینی است، البته این موضوع نباید در حد شعارهای احساسی باقی بماند و اجرای درست آن در گروی یک رشته مطالعات و بررسی های روش مند و برنامه ریزی های دانش محور است.