زندگینامه و شخصیت <a href="/fa/dashboard/ ir/حضرت امام حسین سلام الله علیه" class="text info">حضرت امام حسین سلام الله علیه</a> در منظرگاه مدیریتی ویکی شیعه دانشنامه حوزوی

ابزارها

* * * * * * * * * * *

امام حسین علیه السلام سومین امام شیعیان

حسین بن علی بن ابی طالب(ع) (۴ق-۶۱ق) مشهور به امام حسین(ع)، اباعبدالله و سیدالشهداء، امام سوم شیعیان، از اصحاب کِساء و پنج تن و از حاضران در ماجرای مُباهله و یکی از اهل بیت پیامبر است که آیه تطهیر درباره آنان نازل شده است. امام حسین(ع) فرزند دوم امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) و نوه حضرت محمد(ص) است و پس از برادرش امام حسن(ع) حدود یازده سال امامت شیعیان را بر عهده داشت و در واقعه کربلا به شهادت رسید.

بنابر گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنت، پیامبر اکرم(ص) هنگام تولد او از شهادتش خبر داد و نام «حسین» را برای او برگزید. رسول خدا(ص)، حَسَنَین (امام حسن و امام حسین) را بسیار دوست می داشت و همه را به دوست داشتن آن دو سفارش می کرد. روایت های متعددی از حضرت محمد(ص) در فضیلت امام حسین(ع) نقل شده است؛ از جمله آنکه «حسن و حسین سرور جوانان بهشت اند» و «حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است». همچنین در منابع روایی و زیارت نامه ها، القاب فراوانی برای امام حسین ذکر شده است که ثارالله، سیدالشهداء و قتیل العبرات و خامس اصحاب کساء از جمله القاب مشهور آن حضرت به شمار می روند.

از زندگی سومین امام شیعیان در مدت سه دهه پس از وفات پیامبر(ص)، گزارش های اندکی وجود دارد. او در دوره خلافت امام علی(ع) در کنار پدر بود و در جنگ های آن دوره شرکت داشت. در زمان امامت امام حسن(ع) پیرو و پشتیبان او بود و اقدام به صلح با معاویه را تأیید کرد. پس از شهادت وی نیز تا زمانی که معاویه زنده بود، به پیمان برادرش وفادار ماند و در پاسخ به نامه برخی از شیعیان کوفه که برای پذیرش رهبری او و قیام در برابر بنی امیه اعلام آمادگی کردند، آنان را به صبر تا زمان مرگ معاویه فراخواند.

دوره امامت حسین بن علی(ع) با حکومت معاویة بن ابی سفیان هم زمان بود. بنابر گزارش های تاریخی، امام حسین(ع) در مواردی به عملکرد معاویه سخت اعتراض کرده است؛ از جمله پس از کشته شدن حُجْر بن عَدِی نامه ای توبیخ آمیز برای او نوشت و در ماجرای ولایتعهدی یزید نیز از پذیرش بیعت خودداری کرد و در سخنانی در حضور معاویه و دیگران، این اقدام معاویه را نکوهید و یزید را فردی نالایق خواند و خود را سزاوار خلافت دانست. خطبه امام حسین در منا را نیز موضعی سیاسی در برابر اُمویان به شمار آورده اند. با این حال، نقل شده است که معاویه مانند خلفای سه گانه در ظاهر به حسین بن علی(ع) احترام می گذاشت.

پس از مرگ معاویه، امام حسین(ع) بیعت با یزید را مشروع ندانست و با توجه به فرمان یزید برای کشتن او در صورت خودداری از بیعت، در ۲۸ رجب سال ۶۰ق از مدینه به مکه رفت. در مدت چهار ماه حضور در مکه، نامه های فراوانی از سوی مردم کوفه برای پذیرش زمامداری دریافت کرد و پس از آنکه فرستاده اش مسلم بن عقیل هم دلی کوفیان را تأیید کرد، در ۸ ذی الحجه، پیش از آنکه از پیمان شکنی بعدی کوفیان و شهادت مسلم باخبر شود به سمت کوفه حرکت کرد.

وقتی عبیدالله بن زیاد والی کوفه از حرکت حسین(ع) به سمت کوفه باخبر شد، لشکری به سوی او فرستاد و پس از آنکه سپاهیان حُرّ بن یزید راه را بر او بستند، چاره ای نداشت جز آنکه مسیر خود را به سمت کربلا تغییر دهد. در روز عاشورا میان امام حسین(ع) و یارانش با لشکر کوفه به فرماندهی عمر بن سعد جنگی درگرفت که به شهادت امام سوم شیعیان و یارانش انجامید. پس از آن، زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که در آن روزها بیمار بود، به اسارت درآمدند و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند. پیکر امام حسین(ع) و یارانش روز ۱۱ یا ۱۳ محرم، توسط عده ای از قبیله بنی اسد در کربلا به خاک سپرده شد.

درباره حرکت امام حسین از مدینه تا کربلا، دیدگاه های مختلفی وجود دارد. بر اساس یک دیدگاه او برای تشکیل حکومت قیام کرد، ولی برخی معتقدند این حرکت برای حفظ جان بود. شهادت حسین بن علی(ع) تأثیر عمیقی بر مسلمانان و شیعیان در طول تاریخ داشته و الهام بخش مبارزات و قیام هایی بوده است. شیعیان به پیروی از امامان شیعه اهتمام ویژه ای به گریه و سوگواری برای حسین بن علی، به ویژه در ماه محرم و صفر دارند. زیارت امام حسین نیز در روایات معصومین مورد تأکید قرار گرفته و حرم او زیارتگاه شیعیان است.

حسین بن علی(ع) افزون بر جایگاهی که در میان شیعیان به عنوان سومین امام و سرور شهیدان دارد، نزد اهل سنت نیز به سبب فضایلی که از زبان پیامبر(ص) درباره او نقل شده و همچنین به دلیل ایستادگی اش در برابر یزید، گرامی داشته می شود.

مجموعه سخنان و آثار امام حسین(ع)، در قالب حدیث، دعا، نامه، شعر و خطبه در کتاب موسوعة کلمات الامام الحسین و کتاب مسند الامام الشهید گردآوری شده و علاوه بر این، آثار فراوانی در قالب دانشنامه ، زندگی نامه، مَقتل و تاریخ تحلیلی درباره شخصیت و زندگی وی نگاشته شده است.

گاه شمار زندگی امام حسین(ع)

جایگاه

حسین بن علی(ع) سومین امام شیعیان، فرزند نخستین امام شیعیان و نوه پیامبر اسلام(ص) است.[۲۱] در منابع اسلامی روایات فراوانی درباره فضائل او وجود دارد و شیعیان برایش جایگاه ویژه ای قائل اند. حسین بن علی در نزد اهل سنت نیز از احترام برخوردار است.

در منابع حدیثی و تاریخی

بنابر روایات شیعه و اهل سنت، حسین بن علی(ع) یکی از اصحاب کساء است،[۲۲] در ماجرای مباهله حضور داشته[۲۳] و به همراه برادرش، مصداق کلمه «ابناءَنا»( پسرانمان) در آیه مباهله هستند.[۲۴] او همچنین یکی از اهل بیت است که آیه تطهیر درباره آنان نازل شده است.[۲۵]

امام حسین(ع) پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادی که از نظر سن بزرگ تر از وی بودند، شریف ترین فرد از بنی هاشم به شمار می رفت. بنا بر نقل یعقوبی، معاویه پس از شهادت حسن بن علی به ابن عباس گفت: از این پس تو سرور قوم خود هستی. ابن عباس در پاسخ گفت: تا زمانی که حسین هست، نه.[۲۶] همچنین گزارش هایی از مشورت بنی هاشم با حسین بن علی و ترجیح نظر او بر دیگران وجود دارد.[۲۷] نقل شده است که عمرو بن عاص نیز او را محبوب ترین فرد از زمینیان نزد اهل آسمان می دانست.[۲۸]

در فرهنگ شیعه

امام صادق(ع)

کسی نیست که آبی بنوشد و حسین و خاندانش را یاد کند و قاتلانش را لعن کند مگر آنکه خداوند صد هزار حسنه برایش بنویسد و صد هزار گناهش را محو کند و مقامش را صد هزار درجه بالا برد و روز قیامت با قلبی مطمئن محشورش کند.

کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۹۱؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۰۶.

شهادت حسین بن علی در واقعه عاشورای سال ۶۱ق سبب شد شخصیت وی برای شیعیان و حتی غیرشیعیان بیشتر در بُعد حق طلبی، شجاعت و شهادت نمایان گردد و دیگر صفات و ویژگی هایی که در روایات برای او ذکر شده، تا اندازه ای تحت الشعاع قرار گیرد.[۲۹] این واقعه دست کم از آن جهت که نخستین بی حرمتی و تعرض آشکار به خاندان پیامبر(ص) بود، تاثیر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ شیعه گذاشت[۳۰] و قیام وی را به نماد ظلم ستیزی، پیروزی خون بر شمشیر، امر به معروف و نهی از منکر، ایثار و فداکاری تبدیل ساخت.[۳۱]

تاثیرگذاری شهادت امام حسین (ع) تا بدانجا بود که عده ای گمان کرده اند شکل گیری مذهب تشیع پس از شهادت وی رخ داده است.[۳۲] در طول تاریخ اسلام قیام هایی با الگو گرفتن از قیام امام حسین(ع) شکل گرفته که با شعار یا لثارات الحسین بوده است.[۳۳]

ماه های محرم و صفر در فرهنگ شیعه جایگاه ویژه ای دارد و به خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی، مجموعه آیین های گوناگونی در پاسداشت این مناسبت برپا می شود.[۳۴] شیعیان به پیروی از پیشوایان دینی، هنگام نوشیدن آب، از تشنگی امام حسین یاد می کنند و بر او سلام می دهند.[۳۵]

در نگاه اهل سنت

منابع اهل سنت احادیث فراوانی درباره جایگاه و فضایل حسین بن علی(ع) نقل کرده اند.[۳۶] گذشته از روایات فضائل، مقام امام حسین(ع) در اعتقاد مسلمانان تا حد زیادی برخاسته از آن است که وی در راه خدا از جان و مال و نزدیکان خود گذشت.[۳۷]

در میان اهل سنت دو دیدگاه درباره قیام امام حسین(ع) وجود دارد: دسته ای آن را نکوهش کرده و بسیاری نیز آن را ستوده اند. از جمله مخالفان، ابوبکر بن عربی، عالم قرن ششم اهل سنت در اندلس است که در صدد نکوهش اقدام حسین(ع) برآمده و گفته است که مردم به سبب شنیدن احادیثی از پیامبر (درباره جنگ با کسانی که بخواهند امت را متفرق کنند و نیز بر حذر داشتن از داخل شدن در فتنه ها)، با حسین جنگیدند.[۳۸] ابن تیمیه نیز معتقد است اقدام حسین بن علی(ع) نه تنها موجب اصلاح اوضاع نشد، بلکه به شر و فتنه انجامید.[۳۹]

اقبال لاهوری

تا قیامت قطع استبداد کرد

موج خون او چمن ایجاد کرد

مدعایش سلطنت بودی اگر

خود نکردی با چنین سامان سفر

رمز قرآن از حسین آموختیم

زآتش او شعله ها افروختیم[۴۰]

در طرف مقابل، ابن خلدون، مورخ قرن نهم اهل سنت در اندلس، به سخن ابن عربی واکنش نشان داده و با تأکید بر شرط بودن وجودِ امام عادل برای جنگ با ستمکاران، حسین(ع) را عادل ترین فرد در زمان خود برای این جنگ برشمرده[۴۱] و گفته است که وقتی فاسق بودن یزید بر همگان آشکار شد، حسین بر خود واجب دید که علیه او قیام کند، چون خود را دارای اهلیت و قدرت برای این کار می دانست.[۴۲] شهاب الدین آلوسی از عالمان اهل سنت در قرن سیزدهم قمری نیز در کتاب روح المعانی، زبان به نفرین ابن عربی گشوده و این سخن او را دروغ و تهمتی بزرگ شمرده است.[۴۳]

عباس محمود عقاد، نویسنده و ادیب مصری در قرن چهاردهم قمری و مؤلف کتاب «ابوالشهداء: الحسین بن علی» نوشته است که اوضاع در زمان یزید به حدی رسیده بود که جز شهادت آن را علاج نمی کرد.[۴۴] وی معتقد است که چنین قیامی تنها از سوی انسان هایی نادر رقم می خورد که برای این کار ساخته شده اند و نمی توان حرکت آنان را با دیگران مقایسه کرد؛ چرا که اینان گونه ای دیگر می فهمند و چیزی دیگر می طلبند.[۴۵] طه حسین، نویسنده اهل سنت، معتقد است بیعت نکردن حسین از سر عناد و لجبازی نبود؛ چرا که می دانست اگر با یزید بیعت کند، به وجدانش خیانت کرده و با دین خود مخالفت ورزیده است، زیرا از نظر او بیعت با یزید گناه بود.[۴۶]

عمر فروخ نیز با تأکید بر اینکه سکوت در برابر ظلم به هیچ وجه جایز نیست، معتقد است ما مسلمانان امروزه نیاز داریم که «حسینی» در میان ما قیام کند و ما را به راه درست در دفاع از حق رهنمون سازد.[۴۷]

نام، نسب، کنیه، القاب

مقالهٔ اصلی: فهرست کنیه ها و لقب های امام حسین(ع)

در منابع شیعه و اهل سنت آمده است که پیامبر(ص) نام «حسین» را بر او نهاد.[۴۸] بر اساس روایات، این نامگذاری به فرمان خداوند انجام شد.[۴۹] دو نام حسن و حسین که قبل از اسلام نزد مردم عرب سابقه ای نداشت،[۵۰] معادل شَبَّر و شَبیر (یا شَبّیر)،[۵۱] نام پسران هارون است.[۵۲]

گزارش های دیگری نیز درباره نامگذاری امام حسین ذکر شده است؛ از جمله اینکه ابتدا امام علی(ع) وی را «حرب» یا «جعفر» نامید، ولی پیامبر(ص) نام حسین را برای او برگزید.[۵۳] برخی اینگونه گزارش ها را ساختگی خوانده و دلایلی در رد آن برشمرده اند.[۵۴]

امام حسین(ع) فرزند امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و نوه حضرت محمد(ص) است.[۵۵] او از خاندان بنی هاشم و از قبیله قریش است. امام حسن مجتبی(ع)، حضرت عباس(ع)، محمد بن حنفیه از برادران، و حضرت زینب(س) و ام کلثوم از خواهران او هستند.[۵۶]

کنیه حسین بن علی، «ابوعبدالله» است.[۵۷] ابوعلی، ابوالشهداء (پدر شهیدان)، ابوالاحرار (پدر آزادگان) و ابوالمجاهدین (پدر جهادکنندگان) از دیگر کنیه های او است.[۵۸]

حسین بن علی(ع) القاب فراوانی دارد که برخی از آنها با القاب برادرش امام حسن(ع) مشترک است؛ مانند سیدا شباب أهل الجنة (سرور جوانان اهل بهشت). برخی دیگر از القاب او عبارتند از: زکیّ، طیّب، وفیّ، سیّد، مبارک، نافع، الدلیل علی ذات الله، رشید، و التابع لمرضاة الله.[۵۹] ابن طلحه شافعی لقب «زکی» را مشهورتر از دیگر القاب و لقب «سید شباب أهل الجنه» را مهم ترین آنها دانسته است.[۶۰]

در بعضی از احادیث، حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است.[۶۱] ثارالله و قتیل العبرات از دیگر القابی است که در برخی زیارتنامه ها برای او ذکر شده است.[۶۲]

در روایتی از پیامبر(ص) که بسیاری از منابع شیعه و اهل سنت نقل کرده اند آمده است: «حسین سِبطٌ مِن الاَسباط»؛ یعنی حسین یکی از اسباط است.[۶۳] سبط در این روایت و همچنین در برخی آیات قرآن به معنای امام و نقیبی است که از طرف خداوند برگزیده شده و از نسل پیامبران است.[۶۴]

امام حسین (ع)

| | | | | | | | | | | | | | | | | | پیامبر اکرم | | | | ابوطالب | | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | حضرت فاطمه | | | | امام علی |
| | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | امام حسین(ع) | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | شهربانو | | | لیلا | | | | رباب | | | | ام اسحاق | | | | سلافه | | | همسر دیگر |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | |
| | | | | | امام سجاد(ع) | | | علی اکبر | | علی اصغر | | سکینه | | فاطمه | | | | جعفر | | | رقیه | | |
| | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
| | زید | | امام باقر(ع) | | عبدالله | | | | |

زندگی نامه

حسین بن علی در مدینه به دنیا آمد و بنابر قول مشهور، تولد او در سال چهارم قمری بوده است.[۶۵] با این حال برخی تولد او را در سال سوم قمری دانسته اند.[۶۶]

ولادت حسین بن علی، بنابر قول مشهور در سوم شعبان بوده است،[۶۷] ولی شیخ مفید در کتاب ارشاد، تولد امام سوم شیعیان را پنجم شعبان دانسته است.[۶۸]

رسول خدا فرمود:

حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْه
أَحَبَّ اللهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَیْنا
حسین از من است و من از حسین هستم. خدا هر که حسین را دوست بدارد، دوست دارد.
بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۲.

در گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنت آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از شهادتش خبر داد.[۶۹] بر پایه روایتی در کتاب کافی، حسین(ع) نه از مادرش و نه از هیچ زن دیگری شیر نخورد.[۷۰]

نقل شده است که امّ فضل همسر عباس بن عبدالمطلب خواب دید که قطعه ای از بدن پیامبر در دامن او (ام فضل) گذاشته شد و پیامبر در تعبیر خوابش گفت که فاطمه پسری به دنیا خواهد آورد و تو دایه او خواهی بود و از همین رو وقتی حسین(ع) متولد شد، ام فضل دایگی اش را بر عهده گرفت.[۷۱] برخی منابع مادر عبدالله بن یقطر را نیز دایه امام حسین(ع) دانسته اند، ولی گفته اند حسین(ع) از هیچ یک از آن دو شیر نخورد.[۷۲]

در منابع اهل سنت آمده است که رسول خدا(ص) در میان اهل بیت خود، حسن و حسین(ع) را بیش از بقیه دوست داشت[۷۳] و این علاقه چنان بود که گاه با ورود آن دو به مسجد، خطبه اش را ناتمام می گذاشت، از منبر پایین می آمد و آنان را در آغوش می کشید.[۷۴] از پیامبر نقل شده است که محبت به این دو مرا از محبت به هر کس دیگری بازداشته است.[۷۵]

حسین(ع) در کنار دیگر اصحاب کساء در ماجرای مباهله حضور داشت[۷۶] و در هنگام رحلت پیامبر(ص) هفت ساله بود؛ از این رو او را در زمره واپسین طبقهٔ صحابه برشمرده اند.[۷۷]

دوران خلفای سه گانه

۲۵ سال از عمر امام حسین(ع) در دوران خلفای سه گانه سپری شد، اما از جزئیات زندگی امام سوم شیعیان در این دوران خبر چندانی در دست نیست که شاید علت آن انزوای سیاسی امام علی(ع) و فرزندانش باشد.[۷۸]

نقل شده است که در اوایل خلافت عمر، روزی حسین(ع) که حدود نُه سال داشت، وارد مسجد شد و چون عمر را در حال سخنرانی بر منبر رسول خدا(ص) دید، از منبر بالا رفت و به او گفت: «از منبر پدرم فرود آی و بر منبر پدرت بنشین!». عمر گفت: «پدرم منبری نداشت».[۷۹] گزارش هایی از احترام ویژه خلیفه دوم به امام حسین در منابع تاریخی دیده می شود.[۸۰]

وقتی عثمان در دوره خلافتش ابوذر را به سرزمین ربذه، تبعید و همگان را از بدرقه و همراهی او منع کرد، امام حسین(ع) به همراه پدر و برادرش امام حسن(ع) و چند تن دیگر، برخلاف دستور خلیفه، ابوذر را بدرقه کردند.[۸۱]

برخی منابع اهل سنت به حضور حسنین در نبرد افریقیه در سال ۲۶ق[۸۲] و نبرد طبرستان در سال ۲۹ یا ۳۰ق[۸۳] اشاره کرده اند، اما چنین گزارشی در هیچ یک از منابع شیعه نیامده است.[نیازمند منبع] بسیاری از منابع تاریخی گفته اند که نبردهای مذکور بدون درگیری به مصالحه انجامیده است.[۸۴] گزارش حضور حسنین در این جنگ ها، موافقان و مخالفانی داشته است؛ برخی همچون جعفر مرتضی عاملی با توجه به اشکالات سندی این گزارش ها و نیز مخالفت امامان با شیوه فتوحات، آنها را ساختگی دانسته و اجازه ندادن امام علی(ع) به حسنین برای ورود به میدان جنگ در صفین را تأییدی بر آن شمرده اند.[۸۵]

بنابر برخی گزارش های تاریخی، در اواخر حکومت عثمان که گروهی به شورش پرداختند و به قصد کشتن عثمان به سمت خانه او هجوم بردند، امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع)، به رغم ناخرسندی از عملکرد خلیفه، به فرمان امام علی(ع) از خانه عثمان محافظت کردند.[۸۶] این گزارش موافقان و مخالفانی داشته است.[۸۷] سید جعفر مرتضی با توجه به قرائن تاریخی مانند مخالفت جدی حضرت علی(ع) با عملکرد عثمان و وجود روایت های معارض با این حدیث، مانند رد پیشنهاد کمک امام حسن(ع) از سوی عثمان، این امر را بعید و غیر قابل قبول دانسته است؛ او با استدلال به فرموده امام علی(ع) مبنی بر خوشحال نشدن و ناراحت نشدن از قتل عثمان و همچنین سیره علی بن ابیطالب در برخورد با ظالمان و یاری مظلومان، به نقل از باقر شریف قرشی در کتاب حیاة الإمام الحسن(ع) می گوید: «این جریان بر فرض وقوع، به خاطر دفع تهمت از حسنین(ع) درباره شراکت در خون عثمان بوده است».[۸۸] سید مرتضی نیز پس از تردید در فرستادن حسنین(ع) توسط امیرالمؤمنین(ع)، علت آن را جلوگیری از قتل عمدی او و رساندن آب و غذا به خانواده او می داند، نه جلوگیری از برکناری عثمان از خلافت، چرا که او به جهت کارهای ناروایش مستحق خلع از خلافت بود.[۸۹]

حدیث نبوی الحسن والحسین امامان قاما او قعدا نوشته شده در حرم امام حسین(ع)

همچنین ببینید: ماجرای قتل عثمان

دوران حکومت امام علی(ع)

بر اساس گزارش های اندک مربوط به دوره حکومت امام علی(ع)، حسین(ع) پس از بیعت مردم با امام علی(ع) خطبه ای خوانده است،[۹۰] در روز جمل فرماندهی جناح چپ سپاه امام علی(ع) را بر عهده داشته[۹۱] و در جنگ صِفّین، خطبه ای برای ترغیب مردم به جهاد خوانده[۹۲] و به گزارش برخی منابع، از فرماندهان جناح راست سپاه بوده است.[۹۳] گفته اند در صفین، امام حسین(ع) در ماجرای پس گرفتن آب از شامیان شرکت داشت و پس از آن امیرالمومنین فرمود: «این نخستین پیروزی ای بود که به برکت حسین به دست آمد».[۹۴] بر اساس گزارش های مربوط به جنگ صفین، امام علی(ع) از جنگیدن حسنین(ع) جلوگیری می کرد و علت آن را حفظ نسل پیامبر(ص) می شمرد.[۹۵] به نقل برخی منابع، او در جنگ نهروان نیز حضور داشت.[۹۶]

بسیاری از منابع گفته اند که امام حسین(ع) در زمان شهادت امام علی(ع) کنار وی بود[۹۷] و در مراسم تجهیز و خاکسپاری حضور داشت.[۹۸] اما بنا بر گزارشی که در کتاب الکافی و انساب الاشراف آمده است، امام حسین(ع) هنگام ضربت خوردن پدر، برای انجام مأموریتی که علی(ع) به او داده بود، در مدائن به سر می برد و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد و به کوفه بازگشت.[۹۹]

دوران امام حسن(ع)

گزارش های تاریخی از ادب و احترام حسین بن علی(ع) به برادرش امام حسن(ع) حکایت دارد؛ نقل شده است که اگر در مجلسی امام حسن(ع) حضور داشت، او به خاطر رعایت احترام سخن نمی گفت.[۱۰۰] پس از شهادت امام علی(ع) گروهی از خوارج که به جنگ با شامیان اصرار داشتند، با امام حسن بیعت نکردند و نزد حسین(ع) رفتند تا با او بیعت کنند، اما وی گفت: «به خدا پناه می برم که تا زمانی که حسن زنده است بیعت شما را بپذیرم».[۱۰۱]

در صلح با معاویه، او در برابر شیعیان معترض، حامی برادر بود و اقدام او را تایید کرد[۱۰۲] و نقل شده است که گفت: «او (امام حسن(ع)) امام من است».[۱۰۳] بر پایه برخی گزارش ها، امام حسین(ع) پس از برقراری صلح نیز همچون امام حسن(ع) با معاویه بیعت کرد[۱۰۴] و حتی پس از شهادت امام حسن(ع) بر عهد خود باقی ماند.[۱۰۵] در مقابل، گزارش هایی حاکی از بیعت نکردن حسین(ع) است.[۱۰۶] به نقل برخی منابع، او از صلح ناخرسند بوده و امام حسن(ع) را سوگند داده که دروغ معاویه را نپذیرد.[۱۰۷] برخی محققان این گزارش ها را با دیگر روایات و قرائن تاریخی ناسازگار دانسته اند.[۱۰۸] از جمله اینکه حسین(ع) در پاسخ به دسته ای از معترضان به صلح، که او را به گردآوری شیعیانش برای حمله به معاویه فراخواندند، گفت: «ما پیمان بسته ایم و هرگز پیمان خود را نمی شکنیم».[۱۰۹] در گزارش دیگری آمده است که به معترضان گفت: «تا زمانی که معاویه زنده است منتظر بمانید؛ هر گاه او مُرد، تصمیم می گیریم».[۱۱۰] حتی وقتی شیعیان بعد از شهادت امام حسن(ع) وی را به قیام دعوت کردند در پاسخ ضمن دفاع از عملکرد امام مجتبی(ع) در صلح با معاویه، انجام این کار را تا زمانی که معاویه زنده باشد منتفی دانست.[۱۱۱] امام حسین(ع) در سال ۴۱ قمری (پس از صلح با معاویه)، همراه برادرش از کوفه به مدینه بازگشت.[۱۱۲]

همسران و فرزندان

درباره تعداد فرزندان امام حسین(ع) اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی از منابع این تعداد را چهار پسر و دو دختر[۱۱۳] و برخی دیگر، شش پسر و سه دختر نوشته اند.[۱۱۴]

همسران و فرزندان همسر | نسب | فرزندان | توضیحات
---|---|---|---
شهربانو | دختر یزدگرد پادشاه ساسانی | امام سجاد(ع) امام چهارم شیعیان | محققان معاصر در نسب شهربانو تردید دارند.[۱۱۵] در برخی از منابع از او با نام سِنْدیه، غزاله و شاه زنان یاد شده است.
رباب | دختر امرؤ القیس بن عدی | سُکَینه و عبدالله. [۱۱۶] | رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت.[۱۱۷] بیشتر منابع عبدالله را به هنگام شهادت شیرخوار دانسته اند.[۱۱۸] امروزه شیعیان او را با نام علی اصغر می شناسند.
لیلیٰ | دختر ابی مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی[۱۱۹] | علی اکبر(ع)[۱۲۰] | علی اکبر در واقعه عاشورا به شهادت رسید.[۱۲۱]
ام اسحق | دختر طلحه بن عبیدالله | فاطمه دختر بزرگ امام حسین(ع)[۱۲۲] | ام اسحاق همسر امام حسن مجتبی(ع) بود و پس از شهادت امام حسن با امام حسین(ع) ازدواج کرد.[۱۲۳]
سُلافه یا ملومه[۱۲۴] | از قبیله قُضاعه | جعفر [۱۲۵] | جعفر در زمان حیات امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند.[۱۲۶]

در کتاب لباب الانساب [۱۲۷] از منابع قرن ششم، از دختری به نام رقیه و در کتاب کامل بهایی از منابع قرن هفتم، از دختری چهار ساله برای امام حسین سخن به میان آمده که در شام از دنیا رفته است.[۱۲۸] در منابع متأخر، نام رقیه بازتاب گسترده ای یافته است.[۱۲۹] همچنین در برخی منابع نام های علی اصغر فرزند شهربانو، محمد فرزند رباب و زینب (بدون ذکر نام مادر) نیز به عنوان فرزندان امام حسین آمده است.[۱۳۰] ابن طلحه شافعی در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده است.[۱۳۱]

دوران امامت

شروع امامت حسین بن علی(ع)، با دهمین سال حکومت معاویه مصادف بود.[نیازمند منبع] معاویه در سال ۴۱ق [۱۳۲] پس از صلح با امام حسن حکومت را در دست گرفت و خلافت اموی را پایه گذاری کرد.[نیازمند منبع] منابع اهل سنت او را فردی زیرک و بردبار خوانده اند.[۱۳۳] او به ظواهر دینی پایبند بود و حتی برای تثبیت خلافت خود از برخی اصول دینی بهره می برد و با وجود آنکه با زور و با بهره گیری از حیله های سیاسی قدرت را به چنگ آورد،[۱۳۴] حکومت خود را از سوی خدا و قضای الهی می دانست.[۱۳۵] معاویه خود را برای اهل شام، هم ردیف پیامبران، از بندگان صالح خدا و از مدافعان دين و احکام آن معرفی می کرد.[۱۳۶] در منابع تاریخی آمده است که معاویه خلافت را به سلطنت تبدیل کرد[۱۳۷] و آشکارا می گفت به دینداری مردم کاری ندارد.[۱۳۸]

یکی از مسائل دوره حکومت معاویه، وجود اعتقادات شیعی در میان بخشی از مردم، به ویژه در عراق بود.[نیازمند منبع] شیعیان دشمنان معاویه بودند، چنانکه خوارج نیز دشمن او بودند، ولی خوارج پایگاه مردمی چندانی نداشتند، بر خلاف شیعیان که در اثر نفوذ امام علی(ع) و اهل بیت، پشتوانه ای قوی داشتند.[نیازمند منبع] از این رو معاویه و کارگزارانش، چه با روش سازشکارانه و چه با سخت گیری های شدید، با جریان شیعه برخورد می کردند.[نیازمند منبع] یکی از مهمترین روش های معاویه، ایجاد بیزاری از امام علی(ع) در میان مردم بود تا جایی که لعن و سبّ علی(ع) در دوره معاویه و سپس امویان به صورت سنتی متداول ادامه یافت.[۱۳۹]

معاویه پس از استحکام پایه های قدرتش، سیاست سرکوب و فشار بر شیعیان را در پیش گرفت و به کارگزارانش نوشت که نام دوستداران علی(ع) را از دیوان، حذف کنند و دریافتی آنها از بیت المال را قطع کنند و شهادت شان را نپذیرند.[۱۴۰] او همچنین کسانی که فضایل امام علی(ع) را نقل کنند، تهدید کرد، تا جایی که محدثان از علی(ع) با عنوان «مردی از قریش» و «یکی از اصحاب رسول خدا» و «ابوزینب» یاد می کردند.[۱۴۱]

دلائل امامت

مقالهٔ اصلی: الحسن و الحسین امامان قاما او قعدا

امام حسین(ع) پس از شهادت برادرش در سال ۵۰ق به امامت رسید و تا روزهای آغازین سال ۶۱ق رهبری شیعیان را بر عهده داشت.[۱۴۲] علمای شیعه علاوه بر دلایل عامی که برای اثبات امامت امامان شیعه ارائه کرده اند،[۱۴۳] به دلایل خاصِ امامت هر امام نیز استدلال کرده اند؛ شیخ مفید در کتاب ارشاد به برخی احادیثِ امامت حسین بن علی(ع) اشاره کرده است، از جمله اینکه پیامبر(ص) فرمود: «اِبنای هذانِ امامان قاما او قَعَدا (ترجمه: این دو پسرم [حسن و حسین]، امام هستند، خواه قیام کنند یا نکنند.) »[۱۴۴] همچنین امام علی(ع) در هنگام شهادت، بر امامت حسین(ع) پس از امام حسن(ع) تأکید کرد[۱۴۵] و امام حسن نیز در هنگام شهادت، در وصیت به محمد بن حنفیه، حسین بن علی(ع) را امام پس از خود معرفی کرد.[۱۴۶] شیخ مفید با استدلال به این احادیث، امامت امام حسین را ثابت و قطعی دانسته است؛ به گفته او امام حسین(ع) به دلیل رعایت تقیه و عهدی که در ماجرای صلح امام حسن کرده بود، تا زمان مرگ معاویه مردم را به سوی خود دعوت نکرد، ولی پس از مرگ معاویه، امر خود را آشکار کرد و جایگاه خود را برای کسانی که آگاه نبودند، روشن ساخت.[۱۴۷]

در منابع آمده است که حسین(ع) پیش از خروج از مدینه در سال ۶۰ ق بخشی از وصیت ها و ودایع امامت را به ام سلمه از همسر پیامبر(ص)[۱۴۸] و بخشی دیگر را پیش از شهادت خود در ماه محرم سال ۶۱ قمری، به دختر بزرگش فاطمه [۱۴۹] داد تا آنها را به امام سجاد(ع) بسپارند.

پایبندی به صلح امام حسن

امام حسین(ع) در دوره حکومت معاویه به پیمان صلحی که برادرش با معاویه بسته بود، وفادار ماند[۱۵۰] و در پاسخ به نامه برخی از شیعیان که برای پذیرش رهبری او و قیام در برابر بنی امیه اعلام آمادگی کردند، نوشت: «اکنون عقیده من چنین نیست. تا هنگامى که معاویه زنده است اقدامی نکنید و در خانه‏ هایتان پنهان شوید و از کارى که به شما بدگمان شوند بپرهیزید. اگر او مُرد و من زنده بودم، نظرم را برایتان می نویسم».[۱۵۱]

موضع گیری در برابر اقدامات معاویه

هر چند امام حسین(ع) در دوره حکومت معاویه، عملی بر ضد او انجام نداد، ولی به گفته رسول جعفریان، تاریخ پژوه، روابط امام و معاویه و گفتگوهایی که بین آن دو صورت گرفت، نشان از آن دارد که امام حسین(ع) از نظر سیاسی، مشروعیت قطعی معاویه را نپذیرفت و در برابر آن تسلیم نشد.[۱۵۲] از نظر وی، یکی از مهم ترین دلایل، نامه مفصل امام به معاویه است که در آن به جنایات معاویه در حق شیعیان اشاره شده است.[۱۵۳] در عین حال از گزارش های تاریخی برمی آید که معاویه مانند خلفای سه گانه در ظاهر به حسین بن علی(ع) احترام می گذاشت و او را بزرگ می شمرد[۱۵۴] و به کارگزارانش دستور داده بود که متعرض فرزند رسول خدا(ص) نشوند و از بی احترامی به وی بپرهیزند.[۱۵۵]

پاسخ امام حسین به معاویه در دعوت به بیعت با یزید

یزید فکر و عقیده خود را نشان داده است؛ تو نیز برای او همان را بخواه که خودش خواسته: به جان هم انداختن سگ ها و پرواز دادن کبوترها و معاشرت با کنیزکان نوازنده و دیگر انواع سرگرمی ها... [ای معاویه] از این کار دست بردار! تو را چه سود که خدا را با بار گناهی دیدار کنی، بیش از بار گناهی که اکنون از این مردم به گردن داری!؟

ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۹.

معاویه هنگام وصیت به فرزندش یزید نیز بر جایگاه حسین(ع) تأکید کرد و او را محبوب ترین فرد نزد مردم دانست[۱۵۶] و سفارش کرد در صورت غلبه بر حسین از او درگذرد، چرا که او حقی بزرگ دارد.[۱۵۷]

اعتراض به کشتن یاران امام علی(ع)

اقدام معاویه در کشتن افرادی چون حجر بن عدی، عمرو بن حمق خزاعی و عبدالله بن یحیی حضرمی از مواردی بود که اعتراض شدید امام حسین(ع) را در پی داشت.[۱۵۸] و بنابر گزارش منابع متعدد، نامه ای به معاویه نوشت و کشتن یاران امام علی را محکوم کرد و ضمن برشمردن برخی از کارهای ناشایست معاویه، او را نکوهید و گفت: «من برای خود و دین خود چیزی بالاتر از جهاد با تو نمی دانم‏». در ادامه این نامه آمده است: «من فتنه ای بزرگ تر از حکومت تو بر این امت سراغ ندارم».[۱۵۹]

همچنین نقل شده است که وقتی معاویه در سفر حج [۱۶۰] با امام حسین(ع) رو در رو شد، به او گفت: «آیا شنیده ای ما چه بر سر حُجر و اصحاب او و شیعیان پدرت آوردیم؟». امام فرمود: «چه کردید؟». معاویه گفت: «آنها را کشتیم، کفن کردیم، بر آنها نماز خواندیم و دفن کردیم». حسین بن علی(ع) گفت: «اما اگر ما یاران تو را بکشیم، نه آنها را کفن می کنیم، نه بر آنها نماز می خوانیم و نه دفن شان می کنیم»‏.[۱۶۱]

اعتراض به ولایتعهدی یزید

معاویه در سال ۵۶ق بر خلاف مفاد صلح نامه (درباره اینکه کسی را ولیعهد و جانشین خود نکند) مردم را به بیعت با یزید به عنوان جانشین خود فراخواند[۱۶۲] و برخی از شخصیت ها از جمله امام حسین از بیعت خودداری کردند. معاویه به مدینه رفت تا نظر بزرگان این شهر را برای ولایتعهدی یزید جلب کند.[۱۶۳] امام حسین در مجلسی که معاویه و ابن عباس و برخی از درباریان و خاندان اموی حضور داشتند، معاویه را نکوهش کرد و با اشاره به خلق و خوی یزید، معاویه را از تلاش برای جانشینی او بر حذر داشت و ضمن تأکید بر جایگاه و حق خود، به ابطال استدلال های معاویه برای جلب بیعت با یزید پرداخت.[۱۶۴]

فرازی از خطبه حسین(ع) در منا

اگر بر آزارها شکیبا بودید و در راه خدا، هزینه ها و سختی ها را تحمل می کردید، امور خداوند به دست شما می افتاد... ولی شما ستمگران را بر جایگاه خود مسلط و امور خدا را به آنان تسلیم کردید.. ترس شما از مرگ و خوشایندتان از دنیا، ستمگران را بر این کار قادر ساخت.

تحف العقول، ص۱۶۸.

همچنین در مجلس دیگری که عموم مردم در آن حضور داشتند، امام حسین در واکنش به سخنان معاویه درباره شایستگی یزید، خودش را به لحاظ فردی و خانوادگی برای خلافت سزاوارتر دانست و یزید را شراب خوار و اهل هوا و هوس معرفی کرد.[۱۶۵]

خطبه امام حسین در منا

مقالهٔ اصلی: خطبه امام حسین در منا

امام حسین در سال ۵۸ قمری، دو سال قبل از مرگ معاویه،[۱۶۶] خطبه ای اعتراض آمیز در منا خواند.[۱۶۷] در این زمان فشار معاویه بر شیعیان به اوج رسیده بود.[۱۶۸] حسین بن علی در این خطبه ضمن برشمردن فضائل امام علی(ع) و اهل بیت(ع) و دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و تأکید بر اهمیت آن، وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و نیز زیان های سکوت عالمان در مقابل زورگویان را گوشزد کرد.[۱۶۹]

واکنش به خلافت یزید

پس از مرگ معاویه در ۱۵ رجب ۶۰ق، یزید به حکومت رسید[۱۷۰] و تصمیم گرفت از چند تن از بزرگانی که ولایتعهدی او را نپذیرفته بودند، از جمله حسین بن علی، به زور بیعت بگیرد،[۱۷۱] ولی حسین(ع) از بیعت خودداری کرد[۱۷۲] و همراه خانواده و یارانش در ۲۸ رجب، مدینه را به قصد مکه ترک کرد.[۱۷۳]

او در مکه با استقبال مردم مکه و عمره گزاران روبرو شد[۱۷۴] و بیش از چهار ماه (از ۳ شعبان تا ۸ ذی الحجه) در این شهر اقامت گزید.[۱۷۵] در این مدت شیعیان کوفه که از بیعت نکردن سومین امام خود با خبر شده بودند، نامه هایی برای او نوشتند و به کوفه دعوتش کردند.[۱۷۶] حسین بن علی برای اطمینان از همدلی مردم کوفه و جدیت دعوت شان، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا اوضاع را به او گزارش کند، مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند[۱۷۷] و او نیز همراه خانواده و یارانش در هشتم ذی حجه از مکه به سمت کوفه حرکت کرد.[۱۷۸]

از برخی گزارش ها برمی آید که امام حسین از وجود توطئه ای برای کشتن او در مکه باخبر شده بود و از این رو برای آنکه حرمت مکه حفظ شود، از این شهر خارج شد و به سمت عراق رفت.[۱۷۹]

امام حسین(ع) در تبیین اهداف قیام:
«اَللّهُمَّ إِنَّکَ تَعْلَمُ إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ مَا کَانَ مِنَّا تَنافُساً فِی سُلْطان، وَ لا التماساً مِنْ فُضُولِ الْحُطامِ، وَ لکِنْ لِنَرَىَ الْمَعالِمَ مِنْ دِینِکَ، وَ نُظْهِرَ الاِصْلاحَ فِی بِلادِکَ، وَ یَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبادِکَ، وَ یُعْمَلُ بِفَرَائِضِکَ وَ سُنَّتِکَ وَ أَحْکامِکَ»
خداوندا تو مى دانى که آنچه از ما (در طریق تلاش براى بسیج مردم) صورت گرفت، به خاطر رقابت در امر زمامدارى و یا به چنگ آوردن ثروت و مال نبود، بلکه هدف ما آن است که نشانه هاى دین تو را آشکار سازیم و اصلاح و درستى را در همه شهرها آشکار کنیم تا بندگان مظلومت امنیت یابند و آسوده باشند و فرایض ۰واجبات) و سنّت ها و احکامت مورد عمل قرار گیرد.

حرانی، تحف العقول، ص۲۳۹

واقعه کربلا

مقالهٔ اصلی: واقعه کربلا

واقعه کربلا که به شهادت حسین بن علی(ع) و یارانش انجامید، مهم ترین بخش از زندگینامه او به شمار می آید. بر پایه برخی گزارش ها، امام حسین(ع) پیش از حرکت به سوی عراق، از شهادت خود آگاه بوده است. این واقعه در پی خودداری او از بیعت با یزید رخ داد. حسین(ع) که به دعوت کوفیان، همراه خانواده و یارانش به سوی این شهر حرکت کرده بود، در منطقه ای به نام ذو حسم با سپاهی به فرماندهی حر بن یزید ریاحی رو به رو گردید و مجبور شد مسیر حرکت خود را تغییر دهد.[۱۸۰]

امام حسین(ع)

و عَلَی الإسلامِ السلامُ إذ قَد بُلِیَت الاُمّةُ بِراعٍ مثلَ یَزید

(ترجمه: اگر امت به حاکمی چون یزید گرفتار آید، فاتحهٔ اسلام خوانده است!)

ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۷.

به نقل بیشتر منابع، آنها روز ۲ محرم به کربلا رسیدند[۱۸۱] و فردای آن روز سپاهی چهارهزار نفری از مردم کوفه به فرماندهی عمر بن سعد وارد کربلا شد.[۱۸۲] بنابر گزارشات تاریخی چند گفت وگو بین حسین بن علی و عمر سعد انجام شد؛[۱۸۳] اما ابن زیاد جز به بیعت حسین(ع) با یزید یا جنگ راضی نشد.[۱۸۴]

عصر روز تاسوعا سپاه عمر سعد آماده جنگ شد؛ ولی امام حسین آن شب را برای مناجات با خدا مهلت گرفت.[۱۸۵] شب عاشورا برای یاران خود سخن گفت و بیعت از آنان برداشت و اجازه رفتن داد؛ ولی آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکید کردند.[۱۸۶]

صبح روز عاشورا جنگ آغاز شد و تا ظهر بسیاری از یاران حسین(ع) به شهادت رسیدند.[۱۸۷] در طی جنگ، حر بن یزید از فرماندهان سپاه کوفه، به امام حسین پیوست.[۱۸۸] پس از کشته شدن یاران، خویشانِ امام به میدان رفتند که اولین آنان، علی اکبر بود[۱۸۹] و آنان نیز یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. سپس خود حسین بن علی(ع) به میدان رفت و عصرگاه روز دهم محرم به شهادت رسید و شمر بن ذی الجوشن [۱۹۰] و به نقلی سنان بن انس [۱۹۱] سر او را جدا کرد. سر حسین بن علی همان روز برای ابن زیاد فرستاده شد.[۱۹۲]

عمر سعد در اجرای فرمان ابن زیاد دستور داد چند اسب سوار بر بدن حسین(ع) تاختند و استخوان های او را درهم شکستند.[۱۹۳] زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که آن روز بیمار بود، به اسیری گرفته و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند.[۱۹۴] پیکر امام حسین(ع) و حدود ۷۲ نفر[۱۹۵] از یارانش، روز ۱۱ [۱۹۶] یا ۱۳ محرم توسط گروهی از بنی اسد و بنابر نقلی با حضور امام سجاد(ع) در همان محلِ شهادت به خاک سپرده شد.[۱۹۷]

اهداف قیام امام حسین(ع)

مقالهٔ اصلی: قیام امام حسین(ع)

درباره هدف امام حسین از قیام بر علیه یزید، دیدگاه های گوناگونی مطرح شده است. از نظر برخی عاشوراپژوهان، هدف اصلی امام حسین(ع) از قیام عاشورا احقاق حق، امر به معروف و نهی از منکر، احیای سنت و از بین بردن بدعت بود.[۱۹۸] آیت الله خامنه ای هدف امام حسین(ع) را بازگرداندن جامعه اسلامی به مسیر صحیح خود و مبارزه با انحرافات بزرگ دانسته و معتقد است نتیجه این هدف تشکیل حکومت یا شهادت بود در حالی که برخی این دو را هدف امام حسین می دانند.[۱۹۹] امام حسین در وصیت خود به برادرش محمد بن حنفیه به صراحت انگیزه قیامش را امر به معروف و نهی از منکر و احیای سیره رسول خدا و امام علی(ع) بیان کرده است.[۲۰۰] با این حال، به گفته محمد اسفندیاری، عاشوراپژوه، طبق مشهورترین نظریه، هدف حسین بن علی(ع) از قیام، شهادت بوده است. لطف الله صافی، مرتضی مطهری، سید محسن امین از جمله طرفداران این دیدگاه هستند.[۲۰۱] براساس دیدگاهی دیگر، امام حسین برای تشکیل حکومت قیام کرد.[۲۰۲] به گفته صحتی سردرودی افرادی مانند شیخ مفید، شیخ طوسی، سید بن طاووس و علامه مجلسی مخالف این دیدگاه اند.[۲۰۳] برخی همچون شیخ علی پناه اشتهاردی نیز حرکت امام سوم شیعیان را نه به قصد قیام و پیکار، بلکه صرفاً برای حفظ جان دانسته اند.[۲۰۴]

پیامدهای قیام

قیام امام حسین(ع) بیداری گروه های بسیاری را در پی داشت و بلافاصله پس از شهادت او حرکت های انقلابی و اعتراضی آغاز شد و تا سالیان دراز ادامه یافت. اولین اعتراض، برخورد عبدالله بن عفیف [۲۰۵] با ابن زیاد بود. قیام توابین،[۲۰۶] قیام مختار،[۲۰۷] قیام زید بن علی [۲۰۸] و قیام یحیی بن زید [۲۰۹] نیز از آن جمله است. همچنین در قیام سیاه جامگان به رهبری ابومسلم خراسانی علیه امویان از شعار یا لثارات الحسین نیز استفاده شد[۲۱۰] که این قیام به سقوط امویان انجامید.[نیازمند منبع] انقلاب اسلامی ایران نیز الهام گرفته از قیام امام حسین(ع) بود و به گفته امام خمینی «اگر این مجالس وعظ و خطابه و عزاداری و اجتماعات سوگواری نبود، کشور ما پیروز نمی شد. همه در تحت بیرق امام حسین -سلام الله علیه- قیام کردند.»[۲۱۱] در حوزه فرهنگ عمومی نیز مسلمانان و حتی پیروان دیگر ادیان، حسین بن علی(ع) را نماد و الگوی فداکاری، ستم ناپذیری، آزادی خواهی، پاسداری از ارزش ها و حق طلبی می دانند.[۲۱۲]

ویژگی ها و فضایل

مقاله های اصلی: اهل بیت(ع)، اصحاب کسا، مباهله، و آیه تطهیر

اوصاف ظاهریدر بیشتر منابع حدیثی، تاریخی و رجالی، از شباهت حسین(ع) به پیامبر اکرم(ص) سخن گفته شده[۲۱۳] و در روایتی شبیه ترین فرد به ایشان دانسته شده است.[۲۱۴] درباره او گفته اند گاه لباسی از خز بر تن می کرد یا عمامه ای از خز بر سر می گذاشت[۲۱۵] و موی سر و محاسن خود را خضاب می کرد.[۲۱۶]

عبارت «السلام علیک یا سید شباب اهل الجنة» بر فراز یکی از درب های حرم امام حسین(ع)

از زبان پیامبر

روایات متعددی از پیامبر(ص) در فضائل او نقل شده است از جمله:

حسن و حسین سرور جوانان بهشت اند.[۲۱۷]

بر سمت راست عرش نوشته است «حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است».[۲۱۸]

حسین از من است و من از حسین هستم.[۲۱۹]

هر کس این دو (حسن و حسین) را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است.[۲۲۰]

پیش گویی شهادت

روایات فراوانی درباره پیشگویی شهادت حسین بن علی(ع) وجود دارد؛[۲۲۱] از جمله در حدیث لوح به نقل از پیامبر(ص) آمده است خداوند حسین را به شهادت گرامی داشته و او را برترین شهیدان قرار داده است.[۲۲۲] علامه مجلسی در جلد ۴۴ بحار الانوار، باب ۳۰، روایاتی نقل کرده است درباره اینکه خداوند خبر شهادت حسین(ع) را به برخی از پیامبرانش از جمله آدم، نوح، ابراهیم، زکریا و محمد(ص) داده و آنها بر او گریسته اند.[۲۲۳] همچنین نقل شده است امام علی(ع) در راه صفین، وقتی به کربلا رسید، با انگشت جایی را نشان داد و گفت: اینجا محل ریخته شدن خون هایشان است.[۲۲۴]

کرامت ها و اعجازگونه ها

در برخی روایات ویژگی هایی متمایز برای امام حسین برشمرده شده از جمله اینکه اعجازگونه از انگشت پیامبر(ص) شیر نوشیده[۲۲۵] و فرشته ای شکسته بال به نام فطرس به برکت او نجات یافته و از آن پس، مامورِ رساندن سلام زائران، به او شده است.[۲۲۶] نیز در روایات آمده است که خداوند شفا را در تربت حسین(ع) و استجابت دعا را کنار قبر او (زیر قبّه او) قرار داده است.[۲۲۷] در کتاب الخصائص الحسینیة بیش از سیصد ویژگی اختصاصی برای امام حسین برشمرده شده است.[۲۲۸]

خصوصیات اخلاقی

امام حسین(ع) با مسکینان می نشست، دعوت آنان را می پذیرفت و با آنان غذا می خورد و آنان را به خانه خود دعوت می کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی کرد.[۲۲۹] روزی نیازمندی از او درخواست کمک کرد. امام که در حال نماز بود، نمازش را کوتاه کرد و هر چه داشت، به او داد.[۲۳۰]

او غلامان و کنیزانش را در قبال خوش رفتاری شان آزاد می کرد. گفته اند کنیزی را که معاویه همراه با اموال و لباس های فراوان برایش هدیه فرستاده بود، در برابر خواندنِ آیاتی از قرآن و سرودن شعری درباره فنای دنیا و مرگ انسان ها آزاد کرد و آن اموال را به او بخشید.[۲۳۱] همچنین روزی کنیزی دسته گلی تقدیم او کرد. ایشان آن کنیز را آزاد کرد. گفتند تنها برای یک دسته گل او را آزاد کردی؟ امام حسین(ع) با استناد به آیه «و اذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها أو ردّوها» ترجمه:هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید. [۲۳۲] گفت: خدا این گونه ما را ادب آموخته است.[۲۳۳]

امام حسین(ع) بسیار بخشنده بود و به گشاده دستی شناخته می شد؛[۲۳۴] اما در بخشش هایش نیز سعی داشت به امام حسن(ع) احترام گذارد و مقداری کمتر از برادر به دیگران کمک می کرد.[۲۳۵] در منابع آمده است وی ۲۵ بار پیاده به حج رفت.[۲۳۶]

سوگواری و زیارت

نمونه ای از کتیبه های عمودی با ابیاتی از دوازده بند محتشم که در مجالس عزاداری استفاده می شود.

مقالهٔ اصلی: سوگواری محرم

شیعیان (و گاه غیرشیعیان) در ماه محرم، برای امام حسین و شهیدان کربلا سوگواری می کنند. شیعیان برای این سوگواری آیین هایی دارند که رایج ترین آنها روضه خوانی، سینه زنی، تعزیه، شمایل کشی و خواندن زیارتنامه هایی مانند زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت ناحیه مقدسه به صورت فردی و گروهی است.[۲۳۷]

سوگواری بر امام حسین(ع) از نخستین روزهای پس از عاشورا آغاز شد[۲۳۸] و بنابر نقلی، هنگام حضور اسیران کربلا در شام، زنان بنی هاشم چند روز با پوشیدن لباس سیاه، به عزاداری پرداختند.[۲۳۹] پس از روی کار آمدن دولت های شیعی و برداشته شدن فشار از شیعیان، سوگواری جنبه رسمی پیدا کرد.[۲۴۰]

بنابر گزارش های تاریخی و حدیثی، امامان شیعه به عزاداری و گریه در عزای حسین بن علی اهمیت ویژه می دادند و شیعیان را به این امر و زنده نگاه داشتن یاد عاشورا سفارش می کردند.[۲۴۱]

زیارت امام حسین

مقالهٔ اصلی: زیارت امام حسین (ع)

در روایات معصومان بر زیارت امام حسین(ع) تأکید فراوان شده و یکی از برترین و پرفضیلت ترین اعمال شمرده شده است [۲۴۲] و بنابر دسته ای از روایات، ثواب آن برابر با حج و عمره است.[۲۴۳]

در کتاب های جامع زیارات، چندین زیارت مطلقه که در هر زمان خوانده می شود[۲۴۴] و چندین زیارت خاص که در زمان های مشخص خوانده می شود[۲۴۵] برای امام حسین(ع) جمع آوری شده است. زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت ناحیه مقدسه از معروف ترین این زیارت نامه ها هستند.

اربعین حسینی

مقاله های اصلی: اربعین حسینی، زیارت اربعین، و راهپیمایی اربعین

چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع) که اربعین حسینی یا روز اربعین نامیده می شود، بسیاری از شیعیان به زیارت مزار امام حسین(ع) می روند. طبق نقل های تاریخی جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به عنوان اولین زائر[۲۴۶] بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است. بنابر نقل لهوف، اسیران کربلا نیز در همان سال ۶۱ق و در مسیر بازگشت از شام به مدینه، در روز اربعین به زیارت شهدای کربلا رفته اند.[۲۴۷]

توصیه به زیارت اربعین سبب شده شیعیان، به ویژه ساکنان عراق، همه ساله از نقاط مختلف به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً پیاده انجام می شود، از پرجمعیت ترین راهپیمایی ها در جهان است. بنابر گزارش منابع خبری، در سال ۱۳۹۸ش. بیش از ۱۸ میلیون زائر در این مراسم شرکت کردند.[۲۴۸]

حرم و حائر حسینی

مقالهٔ اصلی: حائر حسینی

پرچم سرخ رنگ بر فراز گنبد امام حسین به نشانه خونخواهی[۲۴۹]

محدوده مرقد امام حسین(ع) حائر حسینی نامیده می شود. محدوده حائر دارای فضیلت و احکام فقهی خاصی است و مسافر می تواند نماز خود را در آن کامل بخواند.[۲۵۰] درباره مساحت دقیق حائر چند نظر وجود دارد و حداقلِ آن را، محدوده ای به شعاع ۱۱متر از قبر امام حسین گفته اند که بالاترین درجه فضیلت را دارد.[۲۵۱]

حرم امام حسین

مقاله های اصلی: حرم امام حسین (ع) و تخریب حرم امام حسین

بر اساس گزارش های موجود، نخستین بنا بر مرقد حسین بن علی(ع) در زمان مختار ثقفی و به دستور او ساخته شد و از آن تاریخ تا کنون نیز بنای حرم بارها تجدید و توسعه یافته است.[۲۵۲] حرم امام حسین(ع) چند بار به دست برخی خلفای عباسی [۲۵۳] و وهابیت [۲۵۴] تخریب گردید؛ از جمله متوکل عباسی دستور داد زمین حائر را شخم بزنند و بر مقبره آب ببندند.[۲۵۵]

مسند الامام الشهید دربردارنده مجموعه سخنان امام حسین(ع)

میراث معنوی امام حسین

در منابع متعدد حدیثی و تاریخی، میراث معنوی حسین بن علی(ع) شامل سخنان، دعاها، نامه ها، اشعار، خطبه ها و وصیت ایشان نقل شده است. مجموع این آثار در کتاب مسند الامام الشهید تالیف عزیزالله عطاردی و کتاب موسوعة کلمات الامام الحسین گرد آمده است.

سخنان: به دلیل شرایط سیاسی در دوران حکومت معاویه، نقل روایت از امام حسین فراوان نبوده[۲۵۶] و بسیاری از سخنانی که از ایشان روایت شده در فاصله سفر ایشان از مدینه تا کربلا بوده است.[۲۵۷]علامه طهرانی بر این باور است که که فشار امویان باعث شده بود که یا اصولا مردم کمتر به امام حسن وامام حسین(ع) مراجعه می کردند ویا این که روایات نقل شده از آنان به علت وحشت و ترس راویان از بین رفته و به طبقات بعد منتقل نشده است. [۲۵۸]سخنان امام سوم شیعیان در موضوعاتی همچون مباحث اعتقادی، احکام و اخلاق در منابع اسلامی گزارش شده است.[۲۵۹]

دعاها: در کتاب مسند الامام الشهید حدود ۲۰ دعا و مناجات از ایشان نقل شده است. مشهورترین این دعاها دعای عرفه است که در روز عرفه در صحرای عرفات خوانده است.[۲۶۰]

اشعار منسوب: اشعاری به امام حسین(ع) نسبت داده شده است. محمد صادق کرباسی، مجموعه این اشعار را در کتاب «دیوان الامام الحسین» در دو جلد گردآوری و به لحاظ سندی و ادبی بررسی کرده است.[۲۶۱]

خطبه ها و وصیت: در برخی منابع، خطبه امام حسین در منا [۲۶۲] و خطبه ایشان در روز عاشورا [۲۶۳] و نیز وصیت مکتوب او به برادرش محمد حنفیه، که در آن هدف از حرکت خود را تبیین کرد،[۲۶۴] گزارش شده است.

نامه ها: در کتاب مکاتیب الائمة ۲۷ نامه از حسین بن علی(ع) گردآوری شده است.[۲۶۵] تعدادی از این نامه ها خطاب به معاویه و بخشی دیگر برای افراد مختلف و در موضوعات گوناگون است.

برخی از سخنان مشهور:

• اگر دین ندارید و از روز معاد نمی ترسید، در این دنیا آزاده باشید.[۲۶۶]

• مردم بنده دنیا هستند و دین، آویزه زبان شان است؛ تا زمانی که زندگی به کام شان باشد، به دین پایبندند، ولی هرگاه به بلا آزموده شوند، دینداران اندک اند.[۲۶۷]
• نیازهای مردم به شما از نعمت های خداوند است؛ از نعمت ها خسته و آزرده نشوید که به نقمت تبدیل می شود.[۲۶۸]

• مرگ با عزت بهتر از زندگی با خواری است.[۲۶۹]

• من نه از روی سرمستی و فسادانگیزی و ستمکاری، بلکه برای اصلاح در امت جدم محمد(ص) به پاخاستم؛ می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم.[۲۷۰]
• هر کس بخواهد با نافرمانیِ خدا به چیزی برسد، آنچه را امید دارد، زودتر از دست می دهد و به آنچه بیم دارد، زودتر گرفتار می شود.[۲۷۱]

در دانشنامه امام حسین برای بررسی زندگانی فردی و اجتماعی امام(ع)، به بیش از پانصد منبع تاریخی، حدیثی، فقهی، تفسیری و کلامی مراجعه شده است.

کتاب شناسی

مقالهٔ اصلی: عاشوراپژوهی

درباره شخصیت و زندگی حسین بن علی(ع) آثار فراوانی در قالب دانشنامه ، زندگی نامه، مقتل و تاریخ تحلیلی نگاشته شده که بیش از چهل کتاب و مقاله با موضوع «کتابشناسی امام حسین» به معرفی آنها پرداخته است[۲۷۲] از جمله در «کتاب شناسی اختصاصی امام حسین»، ۱۴۲۸ اثر با مشخصات نشر نام برده شده است.[۲۷۳] آقا بزرگ تهرانی نیز در کتاب الذریعة ۹۸۵ کتاب در این زمینه معرفی کرده است.[۲۷۴]

برخی از مهمترین آثار در این زمینه عبارتند از:

در مقتل جامع سید الشهدا افزون بر ارائه مقتلی جامع، موضوعاتی چون تاریخ نگاری عاشورا، فلسفه قیام امام حسین، سیر تاریخی عزاداری و زندگی نامه یاران امام حسین بررسی شده است.

دانشنامه:

1. دانشنامه امام حسین تألیف محمد محمدی ری شهری در ۱۴ جلد.
2. دائرة المعارف الحسینیة تألیف محمد صادق کرباسی که تا سال ۱۳۸۸ش. ۹۰ جلد آن منتشر شده است.[۲۷۵]
3. فرهنگ عاشورا تالیف جواد محدثی.

زندگی نامه:

1. حیاة الامام الحسین تألیف باقر شریف قرشی در ۳ جلد.
2. ترجمة الإمام الحسین(ع) نوشته ابن عدیم (درگذشت ۶۶۰ ق)‏ در یک جلد. این کتاب گزیده ای است از مجموعه ده جلدی «بغیة الطلب فی تاریخ حلب» که توسط عبدالعزیز طباطبایی گلچین و منتشر شده است.
3. بخش مربوط به امام حسین در کتاب «الطبقات الکبری» اثر ابن سعد که در کتابی مستقل با عنوان «ترجمة الامام الحسین و مقتله» منتشر شده است.
4. بخش مربوط به امام حسین در کتاب «تاریخ مدینة دمشق» اثر ابن عساکر که با عنوان «ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق» به صورت مستقل چاپ شده است.
5. زندگانی امام حسین تالیف سید هاشم رسولی محلاتی

مقتل:

به هر گزارش مکتوبی که حاوی مطالبی پیرامون قتل و یا شهادت یکی از شخصیت های مطرح در تاریخ باشد، مقتل می گویند.[۲۷۶] نخستین مقتلی که به زبان عربی درباره سومین امام شیعیان نوشته شده، مقتل الحسین اثر ابومخنف است که در قرن دوم نوشته شده است.[۲۷۷] برخی دیگر از کتاب های مقتل امام حسین عبارتند از:

1. مقتل الحسین نوشته موفق بن احمد خوارزمی.
2. مقتل جامع سید الشهدا پژوهشی گروهی زیر نظر مهدی پیشوایی.
3. اللهوف علی قتلی الطفوف تالیف سید بن طاوس.

تاریخی-تحلیلی:

1. پس از پنجاه سال نوشته سید جعفر شهیدی.
2. شهید جاوید نوشته صالحی نجف آبادی.
3. حماسه حسینی از مرتضی مطهری.
4. بررسی تاریخ عاشورا، تألیف محمدابراهیم آیتی

مقالات:

مقالات متعددی درباره شخصیت و زندگی حسین بن علی(ع) نگاشته شده است. بخشی از آنها که پس از فراخوان مقاله گردآوری شده، در دو کتاب «مجموعه مقالات کنگره ملی حماسه حسینی» و «دراسات و بحوث مؤتمر الامام الحسین» به چاپ رسیده است.

جستارهای وابسته

راس الحسین

یا لثارات الحسین

تسبیح تربت

پانویس

شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶. مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.

- یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۴۱۷، ج۳، ص۱۳۰.

- المفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱. ابن شهرآشوب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۴۴.

- مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۱۲۱.

- ذهبی، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵.

- ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸.

- ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۶۵؛.

- طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۸۲.

- طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷، ج۵، ص۲۵۳: سال ۵۱؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، ج۲، ص۲۳۱: سال ۵۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۱۸۸: سال ۵۳.

- ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴، ص۶۸.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۳۹.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۴.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۸۱.

- سبط بن الجوزی، تذكرة الخواص، ۱۴۱۸، ص۲۲۰.

- مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹، ج۳، ص۵۴.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۶۶.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۸۴.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۹۰-۹۱.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۹۵-۱۱۲.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.

- نگاه کنید به: کلینی،الکافی، ۱۳۶۲ش، ج‏۱، ص۲۸۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۱، ص۱۶۸.

- زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ ق، ذیل آیه ۶۱ آل عمران؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران.

- احمد بن حنبل، مسند احمد، دارصادر، ج۱، ص۳۳۱؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹؛ شوکانی، فتح القدیر، عالم الکتب، ج۴، ص۲۷۹.

- یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۸، ج۱۰، ص۳۶۳.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۱۴-۴۱۶.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۳۹۵؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۹.

- حاج منوچهری، «حسین(ع)، امام»، ص۶۸۱.

- حاج منوچهری، «حسین(ع)، امام»، ص۶۸۶.

- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۷۲.

- گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۱۳۹۰ش، ص۲۱.

- حاج منوچهری، «حسین(ع)، امام»، ص۶۸۷.

- حاج منوچهری، «حسین(ع)، امام»، ص۶۸۹.

- حاج منوچهری، «حسین(ع)، امام»، ص۶۸۱؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۸.

- مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۲۳ق، ج۱۵، ص۱۹۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۳۷۶-۴۱۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۷۹۹؛ همچنین نگاه کنید به: حسینی شاهرودی، «امام حسین (ع) و عاشورا از دیدگاه اهل سنت»؛ ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت»..

- ایوب، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت»..

- ابوبکر بن عربی، العواصم من القواصم، المکتبة السلفیة، ص۲۳۲.

- ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۵۳۰-۵۳۱.

- لاهوری، «در معنی حریت اسلامیه و سرحادثه کربلا»، وبگاه گنجور..

- ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۱۷.

- ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۱۶.

- آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۲۸.

- عقاد، ابوالشهداء، ۱۴۲۹ق، ص۲۰۷.

- عقاد، ابوالشهداء، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۱.

- طه حسین، علی و بنوه، دارالمعارف، ص۲۳۹.

- فروخ، تجدید فی المسلمین لا فی الإسلام، دار الكتاب العربی، ص۱۵۲.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ احمد ابن حنبل، المسند، دارصادر، ج۱، ص۹۸، ۱۱۸.

- ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۹۷؛ ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج۱۰، ص۲۴۴.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۶، ص۳۵۷؛ ابن اثیر، اسدالغابه، بیروت، ج۲، ص۱۰.

- ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳؛ زبیدى، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴.

- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۷۱.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۳۹-۲۴۴؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۳۹، ص۶۳.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۵۴.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۶۵؛ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ج۱، ص۲۱۳.

- محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.

- ابن ابی الثلج، تاریخ الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۲۸؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۲۴۸؛ برای فهرستی از القاب امام حسین(ع) نگاه کنید به: ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۸۶.

- ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۲۴۸.

- نگاه کنید به: حِمْیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۹۹ـ۱۰۰؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۲۱۶ـ۲۱۹؛ شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۹-۵۰.

- ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۶.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۷؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۱۹.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۷۴-۴۷۷.

- یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۴۶؛ دولابی، الذریة الطاهرة، ۱۴۰۷ق، ص۱۰۲، ۱۲۱؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۷.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۴۶۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۴۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۲.

- ابن المشهدی، المزار[الکبیر]، ۱۴۱۹ق، ص۳۹۷؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۶، ۸۲۸؛ سید بن طاوس، اقبال الاعمال، ۱۳۶۷ش، ص۶۸۹-۶۹۰.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۶، ص۲۳۰.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۶۵.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۹؛ مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج‏۱۲، ص۲۳۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۶، ص۲۳۰.

- سماوی، ابصار العین، ۱۴۱۹ق، ص۹۳.

- ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۳.

- احمد بن حنبل، المسند، بیروت، ج۵، ص۳۵۴؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن حبان، صحیح، ۱۹۹۳م، ج۱۳، ص۴۰۲؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۸۷.

- ابن قولویه قمى، کامل الزیارات‏، ۱۳۵۶ق، ص۵۰.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۰۶-۴۰۷؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۸۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۸.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۳۶۹.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۲۵.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۳۹۴؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۹۹۳م، ج۵، ص۱۰۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹، ج۴، ص۴۰؛ بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۵۲.

- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۷۵؛ سبط بن جوزى، تذکرة الخواص‏، ۱۴۱۸ق، ص۲۱۱-۲۱۲.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ش، ج۸، ص۲۰۶-۲۰۷؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۵۳-۲۵۴.

- ابن خلدون، العبر، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷۳-۵۷۴.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۷۵ش. ج۴، ص۲۶۹.

- ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۵۶۸؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۲۶؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۹۸.

- جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن، دارالسیرة، ص۱۵۸.

- ابن قتیبه، الامامه و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۵۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۵۸.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۳۱-۳۳۲.

- جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، ۱۳۸۸ش، ص۳۱۳.

- سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۴۲.

- مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۱۰، ص۱۲۱.

- شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۳، ص۳۴۸؛ ذهبی، تاریخ الإسلام‏، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۸۵.

- نصر بن مزاحم، وقعة الصفین، ۱۳۸۲ق، ص۱۱۴ـ۱۱۵.

- ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱، ج۳، ص۲۴؛ ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۶۸.

- مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۶۶.

- اربلى، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶۹؛ نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، خطبه ۲۰۷، ص۳۲۳.

- ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج‏۳، ص۹۳۹.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۵ش، ج‏۵، ص۱۴۷.

- ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰، ج۱، ص۱۸۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲، ج۳، ص۲۲۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۹۷-۴۹۸.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۱؛ ابن شهرآشوب‏، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۴۰۱.

- ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۴.

- دینورى، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۱.

- شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال(رجال کشی)، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰.

- شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال(رجال کشی)، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.

- ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱، ج۴، ص۲۹۲؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹،ج۴، ص۳۵.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۱۶۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۷.

- جعفریان، حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۷-۱۵۸.

- دینورى، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۰.

- بلاذری، أنساب الأشراف‏، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۰.

- دینورى، الأخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۲۱-۲۲۲.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۵ش، ج۵، ص۱۶۵؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۹۹۲م، ج۵، ص۱۸۴.

- مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۷-۵۹؛ بخاری، سرّ السلسلة العلویة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.

- طبری، دلائل الامامة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷؛ ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.

- نگاه کنید به: مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۱-۱۳۳؛ شریعتی، تشیع علوی و تشیع صفوی، ۱۳۷۷ش، ص۹۱؛ دهخدا، لغت نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش، ص...؛ شهیدی، زندگانی علی ابن الحسین(ع)، ۱۳۶۵ش، ص۱۲.

- اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۵ق، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.

- ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۲۹.

- مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۶۸؛ بخاری، سرّالسلسلة العلویة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۰.

- مصعب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۵۷؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۴۶ـ۲۴۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶.

- مقریزی، امتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج ۶، ص۲۶۹.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفه، ص۸۰.

- اصفهانی، کتاب الاغانی، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.

- اصفهانی، کتاب الاغانی، ۱۳۸۳ق، ج۲۱، ص۷۸.

- سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۴۹.

- مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵؛ بیهقی، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۴۹؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷و۱۱۳.

- مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.

- ابن فندق، لباب الانساب، ۱۳۸۵، ص۳۵۵.

- واعظ کاشفی، روضة الشهدا، ۱۳۸۲ش، ص۴۸۴.

- امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۹۶.

- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق رسولی محلاتی، ج۴، ص۱۰۹؛ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۷۴.

- ابن طلحه شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.

- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۲۶۲.

- ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۵، ص۳۳۸؛ سیوطی، تاریخ الخلفاء، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۹.

- طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۹.

- طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۱۹ به نقل از کاندهلوی، حیاة الصحابه، ج۳، ص۶۳.

- نصر بن مزاحم، وقعة صفين،۱۴۰۳، ص۳۱-۳۲.

- ابن حجر عسقلانی، الاصابة، ۱۴۱۵، ج۱، ص۶۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۶، ص۲۲۰.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۱۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۸، ص۱۳۱.

- طقوش، دولت امویان، ۱۳۸۹، ص۲۸-۲۹.

- طبرسی، الإحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۵.

- ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹، ج۲، ص۳۵۱.

- صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۸۱.

- به عنوان نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۴؛ ابن بابویه قمی، الإمامة والتبصره، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۴.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۰.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۷.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۱.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۴.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۹۱.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۷.

- دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸، ص۲۲۲؛ بلاذری، أنساب الأشراف‏، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۲.

- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.

- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.

- ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۹۹۳م، ج۳، ص۲۹۱.

- دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸، ص۲۲۴؛ کشّی، رجال الکشی، ۱۳۴۸، ص۴۸.

- ابن سعد، البقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۴۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۲۲؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ۱۹۹۱، ج۴، ص۳۴۹-۳۵۰.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۲۲.

- دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸، ص۲۲۴-۲۲۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۰و۱۲۱؛ ابن قتبیه، الامامه والسیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۰۲-۲۰۴.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۲۱و۱۲۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری‏، ۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۴۰؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، ۱۳۴۸، ص۵۰؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة الدمشق، ۱۴۱۵، ج۱۴، ص۲۰۶.

- طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۹۶.

- یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار الصادر، ج۲، ص۲۳۱؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، ۱۳۴۸، ص۴۸؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱، ج۱، ص۵۷۴.

- ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، ج۸، ص۷۹.

- ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۰۴.

- ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

- ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ۱۴۱۰، ج۱، ص۲۱۱.

- نجمی، خطبه حسین بن علی(ع) در منی، ۱۳۸۸ش، ص۱۵.

- ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴، ص۶۸.

- گروهی از تاریخ پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۸۹، ج۱، ص۳۹۲.

- نجمی، خطبه حسین بن علی(ع) در منی، ۱۳۸۸ش، ص۱۵ و ۱۶.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۳۳۸.

- ابومخنف، مقتل الحسین، مطبعة العلمیه، ص۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۳.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۳۴.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۵۷-۱۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶-۳۸.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۱.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷، ج۳، ص۱۶۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.

- ابن سعد، الطبقات الكبرى، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۵۰؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفكر، ج۸، ص۱۵۹ و ۱۶۱.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۸،ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹، ج۲، ص۶۷؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵، ج۴، ص۵۱.

- ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ۱۹۹۱م، ج۵، ص۸۳؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۴؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹، ج۲، ص۶۸.

- دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸، ص۲۵۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۷۶؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۹؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۵۲.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹، ج۲، ص۷۱.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۸۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۸.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۱۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۱-۹۴.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک،۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۲۹-۴۳۰.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۲۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۹.

- طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۴۶؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفه، ص۸۰.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲؛ خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۱؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰، ج۱، ص۴۶۹.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۴۵۰-۴۵۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸، ج۶، ص۴۴۱؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، دار المعرفة، ص۱۱۸؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۲.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.

- شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج‏۲، ص۱۱۳، بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۴؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۶.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷، ج۵، ص۴۵۵.

- طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۵۵.

- مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۲۶ق، ص۳۳۵-۳۳۶.

- اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۳۳.

- خامنه ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۱۳۹۴ش، ص۱۷۲-۱۷۹.

- مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۳۲۹.

- اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷، ص۱۵۷.

- سید مرتضی، تنزیه الانبیاء، ۱۴۰۹ق، ص۲۲۷-۲۲۸؛ صالحی نجف آبادی، شهید جاوید، ۱۳۸۷، ص۱۵۷-۱۵۸.

- صحتی سردرودی، عاشوراپژوهی، ۱۳۸۵ش، ص۲۹۶-۲۹۹.

- اشتهاردی، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، ۱۳۹۱، ص۱۵۴.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۷۵ش، ج۵، ص۴۵۸-۴۵۹؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۷.

- ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۱۶۰.

- ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۴۷.

- طبری، تاريخ الطبری، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۱۸۱-۱۸۲؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۲.

- طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۷۵ش، ج۱۰، ص ۴۳۴۱؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۹.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۱۷.

- خمینی، صحیفه نور، ۱۳۷۹ش، ج۱۷، ص۵۸..

- «فرهنگ عاشورا فرامسلمانی است»، وبگاه مجمع جهانی صلح اسلامی..

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲، ۴۵۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۷؛ طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج۳، ص۹۵.

- احمد بن حنبل، المسند، دارصادر، ج۳، ص۲۶۱؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵.

- طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج۳، ص۱۰۱.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۶، ص۴۱۹-۴۲۲؛ ابن ابی شیبه، المصنَّف، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳ و ۱۵.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۷.

- شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۶۵.

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۸۵.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۲۶۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۱۹۸و۱۹۹؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰۲.

- ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۱۶۶-۳.۱۷.

- کلینی، الکافی،۱۳۶۲، ج۱، ص۵۲۸؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱، ص۱۴۵.

- مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۲۳-۲۴۹.

- منقری، وقعة صفین، ۱۴۰۳، ص۱۴۲.

- کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۶۵.

- ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۶۶.

- ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۲؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۹۸، ص۶۹.

- شوشتری، الخصائص الحسینیة، شریف رضی، ص۲۰.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۴۱۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۸۱.

- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۴، ص۱۸۵.

- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۷۰، ص۱۹۶ـ۱۹۷؛ نیز نگاه کنید به: ابن حزم، المُحَلّی، دارالفکر، ج۸، ص۵۱۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۴۷۶.

- سوره نساء، آیه ۸۶.

- اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۷۵.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۱۴-۱۱۸.

- شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۳۵.

- ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸، ج۱۰، ص۴۰۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۷.

- نگاه کنید به: «عزاداری ماه محرم در کشورهای جنوب شرقی آسیا برگزار می شود»، خبرگزاری ابنا؛ «آداب و رسوم مردم شهرهای مختلف ایران در ماه محرم»، وبگاه بیتوته..

- بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۶.

- مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۵، ص۱۹۶.

- آئینه وند، سنت عزاداری و منقبت خوانی، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۶ به نقل از ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۱۱، ص۱۸۳؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۹۹۲م، ج۷، ص۱۵.

- مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، باب۳۴، ص۲۷۸-۲۹۶.

- مؤسسه امام هادی(ع)، جامع زیارات المعصومین، ۱۳۸۹، ج۳، ص۳۶-۶۹.

- ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶، ص۱۵۸-۱۶۱.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۲۵۶-۴۵۲.

- «زیارت های مخصوصه امام حسین»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه..

- شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱، ص۷۸۷.

- ابن طاووس، اللهوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵.

- «آمار زائران اربعین امسال از مرز ۱۸ میلیون گذشت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی..

- «رمز و راز آن پرچم سرخ»، وبگاه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی..

- طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۶۴.

- کلیدار، تاریخ کربلاء و حائرالحسین(ع)، ۱۳۷۶، ص۵۱و۵۲ و ۵۸ـ۶۰.

- آل طعمه، کربلا و حرم های مطهر، مشعر، ص۸۹-۱۱۲.

- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۴۷۷.

- جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۵.

- شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۷؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹، ج۲، ص۲۱۱.

- محمدی ری شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۳، ص۱۳-۱۴.

- نجمی، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا، ۱۳۷۸ش، ص۷.

- طهرانی، سید محمدحسین، لمعات الحسین۱۴۰۲ق، ص۳.

- معهد تحقیقات باقرالعلوم(ع)، موسوعة کلمات الامام الحسین، ۱۴۱۶ق، مقدمه، صفحه ز.

- مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۹۵، ص۲۱۴.

- کرباسی، دائرة المعارف الحسینیة، دیوان الامام الحسین، ۲۰۰۱م. ج۱ و ۲.

- ابن شعبه، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۲۳۷-۲۴۰.

- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳، ج۲، ص۹۷-۹۸.

- خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳، ج۱، ص۲۷۳.

- میانجی، مکاتیب الائمة، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۸۳-۱۵۶.

- اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۹۲.

- ابن شعبه، تحف العقول، ۱۴۰۴، ص۲۴۵.

- اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۷۳.

- ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹، ج۴، ص۶۸.

- خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۷۳.

- ابن شعبه، تحف العقول، ۱۴۰۴، ص۲۴۸.

- اسفندیاری، «کتابشناسی کتابشناسی های امام حسین(ع)»، ص۴۱.

- صفر علی پور، کتابشناسی اختصاصی امام حسین، ۱۳۸۱، ص۲۵۵.

- اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع)، ۱۳۸۰، ص۴۹۱.

- «آشنایی با دائرة المعارف حسینی»، وبگاه المرکز الحسینی للدراسات.

- صاحبی، مقتل و مقتل نگاران، ۱۳۷۳ش، ص۳۱.
  *

1. عالم زاده، «اولین مقتل مکتوب، مقتل ابومخنف»، وبگاه کرب و بلا.

منابع

ابن ابی الثلج، تاریخ الائمة، در مجموعة نفیسه فی تاریخ الائمة، چاپ محمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق.

ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق.

ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت، ۱۴۰۹ق.

ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالکتاب العربی، بی تا.

ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر-داربیروت، ۱۹۶۵م.

ابن اعثم، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.

ابن اعثم، احمد، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۹۹۱م.

ابن بابویه قمی، ابوالحسن بن علی، الامامة والتبصرة من الحیره، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، تحقیق: محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ طبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۲.

ابن حبان، صحیح ابن حبان، تحقیق: شعیب ارنؤوط، بی جا، الرساله، ۱۹۹۳م.

ابن حجر عسقلانی، الاصابة في تمييز الصحابة، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۱۵ق.

ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۵م.

ابن حزم، المُحَلّی، تحقیق: محمد شاکر، بیروت، دارالفکر، بی تا.

ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق و دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، بی تا.

ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت، ۱۹۶۸-۱۹۷۷.

ابن سعد، الطبقات الكبرى‏، بیروت، دار الكتب العلمیة، چاپ دوم‏، ۱۴۱۸ق.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۴۰۴ق.

ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بی تا.

ابن شهرآشوب‏، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه‏، ۱۳۷۹ق.

ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، چاپ یوسف بقاعى، ۱۳۸۵ش.

ابن طلحه شافعی، محمد بن طلحه، مَطالِبُ السَؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت، مؤسسه البلاغ، چاپ اول، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.

ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

ابن عساكر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق‏، بیروت‏، دار الفكر، چاپ اول‏، ۱۴۱۵ق.

ابن فندق بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب، تحقق، مهدی رجائی، قم، مکتبة آیت الله المرعشی، ۱۳۸۵ش.

ابن فندق، بیهقی، علی بن زید، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۱۰ق.

ابن قتیبة دینوری، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

ابن قتیبه دینوری، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۶۰.

ابن قتیبه، المعارف، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲م.

ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.

ابن قولویه، جعفر بن محمد، كامل الزیارات‏، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.

ابن كثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفكر، بى تا.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.

ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.

ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار [الکبیر]، تحقیق: جواد القیومی الاصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر، ۱۴۱۴ق.

ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.

ابوبکر ابن عربی، العواصم من القواصم، قاهرة، المکتبة السلفیة، بی تا.

ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، تحقیق و تعلیق حسین الغفاری، قم، مطبعة العلمیه، بی تا.

احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی تا.

احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمة، آیت الله احمدى میانجى‏، قم، دار الحدیث‏، ۱۴۲۶ق.

اربلى، علی بن عیسی، کشف الغمة فى معرفة الائمة علیهم السلام، چاپ على فاضلى، قم، ۱۴۲۶ق.

اربلى، علی بن عیسی، كشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، رضى‏، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.

اسفندیاری، محمد «کتابشناسی کتابشناسی های امام حسین(ع)»، فصلنامه کتاب های اسلامی، شماره سوم، زمستان ۱۳۷۹ش.

اسفندیاری، محمد، کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۰ش.

اشتهاردی، علی پناه، هفت ساله چرا صدا درآورد؟، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.

اصفهانی، ابوالفرج، کتاب الاغانی، قاهره، ۱۳۸۳ق.

اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی تا.

امین، سید محسن، أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.

ایوب، م، «فضایل امام حسین علیه السلام در احادیث اهل سنت»، ترجمه جواد قاسمی، فصلنامه مشکوة، شماره ۵۱، تابستان ۱۳۷۵ش.

آل طعمه، سلمان هادی، کربلا و حرمهای مطهر، تهران، مشعر، بی تا.

آلوسی، روح المعانی، تحقیق: علی عبد الباری عطیة، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.

«آمار زائران اربعین امسال از مرز ۱۸ میلیون گذشت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ مهر ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۷ فروردین ۱۳۹۹ش.

آئینه وند، صادق و ولایتی، علی اکبر، سنت عزاداری و منقبت خوانی در تاریخ شیعه امامیه، با مقدمه محمد تقی زاده داوری، قم، موسسه شیعه شناسی، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

بخاری، سهل بن عبدالله، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق.

بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بی تا.

بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: احسان عباس، بیروت، جمیعة المتشرقین الامانیه، ۱۹۷۹م.

بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: محمود فردوس العظم، دمشق، ۱۹۹۶-۲۰۰۰م.

بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.

بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.

بلاذرى‏، احمد بن یحیى، أنساب الأشراف‏، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی ، بیروت‏، دار الفكر، ۱۴۱۷ق.

ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.

مؤسسه امام هادی(ع)، جامع زیارات المعصومین، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۳۸۹ش.

جعفریان‏، رسول، حیات فكرى و سیاسى امامان شیعه، قم‏، انصاریان‏، چاپ ششم‏، ۱۳۸۱ش.

جمعی از نویسندگان، نگاهی نو به جریان عاشورا، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم، ۱۳۸۷ش.

حاج منوچهری، فرامرز، «حسین(ع)، امام»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.

حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی، بیروت، ۱۴۰۶ق.

حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.

حسین، طه، علی و بنوه، قاهره، دارالمعارف، بی تا.

حسینی شاهرودی، سیدمحمد، «امام حسین (ع) و عاشورا از دیدگاه اهل سنت»، مجله پیام، شماره ۹۲، زمستان ۱۳۸۷ش.

حمیرى، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.

خمینی، سیدروح الله، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار، ۱۳۷۹ش.

خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین(ع)، قم‏، انوار الهدى‏، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.

طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.

دولابی، محمد بن احمد، الذریة الطاهرة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم، ۱۴۰۷ق.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، ۱۳۷۷ش.

دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.

ذهبی، شمس الدین، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام‏، بیروت‏، دار الكتاب العربى‏، چاپ دوم‏، ۱۴۰۹ق.

ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۹۹۳م.

ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، تخریج شعیب ارنؤوط و تحقیق حسین اسد، بیروت، الرساله، چاپ نهم، ۱۹۹۳م.

زبیدى واسطى‏، مرتضى حسینى، تاج العروس من جواهر القاموس‏، بیروت‏، دار الفكر، ۱۴۱۴ق.

زمانی، احمد، حقایق پنهان، پژوهشی در زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش.

زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، قم، نشر البلاغه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.

سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، بیروت، بی نا، ۱۴۰۱ق-۱۹۸۱م.

سبط بن جوزى، تذكرة الخواص‏، قم، منشورات الشریف الرضى‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۸ق.

سلیم بن قیس، كتاب سلیم بن قیس الهلالی‏، قم، هادی، ۱۴۰۵ق.

سماوی، محمد بن طاهر، إبصار العین فی أنصار الحسین علیه السلام‏، قم، دانشگاه شهید محلاتى‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۹ق.

سید بن طاوس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش.

سید بن طاوس، علی بن موسی، الطرائف، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.

سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.

سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.

سید جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة الامام علی(ع)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.

سید رضى‏، محمد بن حسین، نهج البلاغة، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت‏، ۱۴۱۴ق.

سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.

سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.

سیوطی، جلال الدین، تاریخ الخلفاء، مكتبة نزار مصطفى الباز، ۱۴۲۵ق.

شریعتی علی، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران، چاپخش، ۱۳۷۷.

شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، بیروت، عالم الکتب، بی تا.

شهیدی، سید جعفر، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۰.

شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۵ش.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الاعتقادات الامامیه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون اخبار الرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم ۱۳۶۳ش.

شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامية، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، دار المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۱ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.

شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، كنگره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق.

شیخ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق.

شیخ مفید، محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.

شیخ مفید، محمد بن نعمان، مسار الشیعة، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.

شیخ مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة، قم، كنگره شيخ مفيد، ۱۴۱۳ق.

شوشتری، شیخ جعفر، الخصائص الحسینیة، شریف رضی، چاپ اول، بی تا.

صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی فرق شیعه و فرقه های منسوب به آن، تهران، سمت، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.

صاحبی، محمدجواد، «مقتل و مقتل نگاران»، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۱۱۱، تیر ۱۳۷۳.

صحتی سردرودی، محمد، عاشوراپژوهی با رویکردی تحریف شناسی تاریخ امام حسین(ع)، قم، خادم الرضا(ع)، ۱۳۸۵ش.

صفر علی پور، حشمت الله، کتابشناسی اختصاصی امام حسین، قم، یاقوت، ۱۳۸۱ش.

طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، ۱۴۰۴ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، دار النشر، مكتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، بی تا.

طبرسی، احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج‏، مشهد، مرتضى‏، ۱۴۰۳ش.

طبرسی، احمد بن على، الاحتجاج على أهل اللجاج‏، نجف، چاپ محمدباقر موسوى خرسان، ۱۳۸۶ق.

طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰ق.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت‏، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.

طقوش، محمد سهیل، دولت امویان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

طوسی، اختیار معرفة الرجال(رجال الكشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.

عالم زاده، هادی، «اولین مقتل مکتوب، مقتل ابومخنف»، وبگاه کرب و بلا، تاریخ بازدید: ۷ فروردین ۱۳۹۹ش.

عاملی، جعفر مرتضی، الحیاة السیاسیة للامام الحسن، بیروت، دارالسیره، بی تا.

عاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.

عقاد، عباس محمود، ابوالشهداء الحسین بن علی، تهران، المجمع العالمی للتقریب، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق.

فروخ، عمر، تجدید فی المسلمین لا فی الإسلام، بیروت، دار الكتاب العربی، بی تا.

قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت الله قاضی طباطبایی، ۱۳۶۸ش.

کاشفی سبزواری، ملا حسین، روضة الشهدا، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.

کرباسی، محمدصادق، دائرة المعارف الحسینیة، دیوان الامام الحسین، لندن، المرکز الحسینی للدراسات، ۲۰۰۱م.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.

کلیدار، عبدالجواد، تاریخ کربلاء و حائر الحسین علیه السلام، نجف، چاپ افست قم، ۱۳۷۶ش.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.

كلینی، محمد بن یعقوب، الكافى‏، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم‏، ۱۳۶۲ش.

گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران)، چاپ چهارم، ۱۳۹۰ش.

گروهی از تاریخ پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء علیه السلام، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

مالک بن انس، الموطأ، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۵.

مجلسى‏، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.

محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفدهم، ۱۳۹۳ش.

محمدی ری شهری، محمد و همکاران، دانشنامه امام حسین(ع)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق/۱۳۸۸ش.

مسعودی، اثبات الوصیه، قم، منشورات الرضی، بی تا.

مسعودی، علی بن الحسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح: عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بی تا؛ افست قم، دار الثقافة الاسلامیه، بی تا.

مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجره، ۱۴۰۹ق.

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۲۳ق.

مُصْعَب بن عبدالله، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳م.

مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۰ش.

معهد تحقیقات باقرالعلوم(ع)، موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)، قم، دارالمعروف، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق-۱۳۷۴ش.

مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، بی تا

مقریزی، تقى الدین، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، بیروت، دار الكتب العلمیة، چاپ اول‏، ۱۴۲۰ق.

منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین‏، قم، مكتبة آیة الله المرعشى النجفى‏، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م.

موسوعه کلمات الرسول الاعظم، ج۶، کتاب الحسنین(ع) و کتاب اهل البیت(ع)، مؤلف لجنة الحدیث فی مرکز ابحاث باقرالعلوم(ع)، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۸۸ش.

موسوی المقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیه.

ناصری داودی، عبدالمجید، انقلاب کربلا از دیدگاه اهل سنت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۵ش.

نجمی، محمدصادق، خطبه حسین بن علی(ع) در منی، مشهد، آستان قدس رضوی؛ بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.

نجمی، محمدصادق، سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۸ش.

یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی تا.

الیوسفی الغروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامى‏، ۱۴۱۷ق.

پیوند به بیرون

سایت رسمی آستان امام حسین(ع)

مقاله امام حسین(ع) در دائرة المعارف بزرگ اسلامی

مقاله امام حسین(ع) در دانشنامه جهان اسلام

مقاله همسران وفرزندان امام حسین(ع) در دانشنامه جهان اسلام

امام حسن مجتبى

امام پیشین

امام حسن مجتبى

امام سوم شیعیان دوازده امامی

۵۰-۶۱ هجری قمری

امام سجاد

امام پسین

امام سجاد

امام حسین علیه السلام

نسب | محمد بن عبدالله (پدربزرگ مادری) • علی بن ابی طالب (پدر) • فاطمه بنت محمد (مادر)
القاب و کنیه | سید الشهداء • ثار الله • قتیل العبرات • اباعبدالله • کنیه ها و لقب های امام حسین(ع)
همسران | رباب دختر امرؤ القیس • ام اسحاق • شهربانو • لیلی دختر ابی مرة
فرزندان | امام سجاد • علی اکبر • علی اصغر • سکینه • فاطمه • رقیه
برادران و خواهران | امام حسن(ع) • حضرت زینب(ع) • ام کلثوم • محمد حنفیه • عباس بن علی • حسنین
سخنان | خطبه امام حسین در منا • خطبه امام حسین در روز عاشورا • دعای عرفه • موسوعة کلمات الامام الحسین • هیهات منا الذلة • خطبه خط الموت • گفت وگوی امام حسین و عمر بن سعد • وصیت امام حسین(ع) به محمد بن حنفیه
فضائل | آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه مودت • سوره انسان • حدیث کساء • آیه اطعام • سوره فجر • حسین منی و انا من حسین • ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة • الحسن و الحسین امامان قاما او قعدا • سیدا شباب اهل الجنة
یاران | عباس بن علی • قاسم بن حسن • جعفر بن عقیل • عبدالرحمان بن عقیل • حبیب بن مظاهر • ابوبکر بن علی • عثمان بن علی • عبدالله بن علی • اصحاب امام حسین ← ادامه
کتابشناسی | مع الرکب الحسینی • اللهوف • ذخیرة الدارین • مقتل ابومخنف • تسمیة من قتل مع الحسین • طوفان البکاء • نفثة المصدور • المنتخب • معالی السبطین ← ادامه
زیارت ها | زیارت وارث • زیارت عاشورا • زیارت ناحیه مقدسه • زیارت اربعین • زیارت رجبیه امام حسین ← ادامه
مرتبط | قیام • شعائر حسینی • واقعه کربلا • حرم امام حسین(ع) • ضریح امام حسین(ع) • کربلا • حائر حسینی • تربت • تربت خانه کرمان • آب • مباهله • فطرس • اصحاب کساء • پنج تن • اهل بیت(ع) • سوره فجر• حج ناتمام • ما ملت امام حسینیم • افسانه ارینب • لا یوم کیومک یا اباعبدالله • ان الحیاة عقیدة و جهاد • عزاداری طویریج • گریه بر حسین(ع) • شیعتی ما ان شربتم ماء عذب فاذکرونی • خونخواهی امام حسین • عطش امام حسین • لبیک یا حسین • حدیث ریان بن شبیب
امامان شیعه(ع) • واقعه کربلا • یاران امام حسین • زیارات امام حسین

واقعه کربلا

شهیدان | امام حسین(ع) • عباس بن علی • علی اکبر • علی اصغر • قاسم بن حسن(ع) • جعفر بن عقیل • عبدالرحمان بن عقیل • حبیب بن مظاهر • ابوبکر بن علی • ادامه
اسیران | امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س) • رباب • فاطمه دختر امام حسین • رقیه دختر امام علی • سکینه دختر امام حسین • رقیه دختر امام حسین(ع) • ادامه
عاملان | یزید • ابن زیاد • عمر سعد • شمر بن ذی الجوشن • سنان • خولی • حکیم بن طفیل • حرمله • شبث بن ربعی • ابن اشعث • عمرو بن صبیح • لشکر عمر بن سعد • ادامه
گزارشگران | امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • حضرت زینب(س) • فاطمه دختر امام علی(ع) • فاطمه دختر امام حسین(ع) • حمید بن مسلم ازدی • هانی بن ثبیت • ضحاک بن عبدالله مشرقی • عقبة بن سمعان • مسروق بن وائل
خونخواهان | توابین • مسیب بن نجبه • سلیمان بن صرد خزاعی • رفاعة بن شداد بجلی • عبدالله بن وال • عبدالله بن سعد ازدی • مختار ثقفی • عامر بن واثلة • کیسان • عبدالله بن کامل • ابراهیم اشتر
نامه رسان ها | سلیمان بن رزین • قیس بن مسهر • عبدالله بن وال • عبدالرحمان بن عبدالله • سعید بن عبدالله • عبدالله بن مسمع همدانی • عمارة بن عبد سلولی • هانی بن هانی سبیعی
خطبه و نامه | خطبه امام حسین در منا • خطبه امام حسین در روز عاشورا • خطبه امام سجاد در شام • خطبه زینب در شام • خطبه زینب در کوفه • مناظره زینب با ابن زیاد • خطبه فاطمه صغری در کوفه • خطبه امام سجاد(ع) در کوفه • خطبه خط الموت • وصیت امام حسین به محمد بن حنفیه • نامه های کوفیان • نامه امام حسین به اشراف بصره
پیامدها | اسارت • قیام توابین • قیام مختار • جنگ خازر • قیام زید بن علی
مکان ها | کربلا • نینوا • فرات • غاضریه • نهر علقمه • طف • عذیب الهجانات • قصر بنی مقاتل • حسینی دالان • قادسیه • تنعیم • خیمه گاه • مقام رأس الحسین • گودال قتلگاه • تل زینبیه • نواویس • شریعه فرات
مرثیه سرایان | رباب • ام البنین • ابوالاسود دوئلی • کمیت بن زید اسدی • سید رضی • دعبل خزاعی • منصور نمری • سیف بن عمیره نخعی • کسایی مروزی • ادامه
کتاب ها | مقتل الحسین (ابومخنف) • مقتل الحسین (خوارزمی) • طوفان البکاء • ابصارالعین • روضة الشهداء • پس از پنجاه سال • دانشنامه امام حسین • نامیرا • فرهنگ عاشورا • رسانه شیعه • حماسه حسینی •ادامه
دعا و زیارت | زیارت عاشورا • زیارت وارث • زیارت اربعین • زیارت ناحیه مقدسه • زیارت رجبیه امام حسین(ع) • دعای علقمه • زیارت الشهدا
تحریفات | تحریفات عاشورا • عروسی قاسم • قمه زنی • هاشم مرقال • زعفر جنی • فتوای شریح قاضی • افسانه ارینب • ان الحیاة عقیدة و جهاد
آثار هنری | عصر عاشورا (تابلو) • شام غریبان (تابلو) • روز واقعه (فیلم) • رستاخیز (فیلم) • معصومیت از دست رفته (مجموعه تلویزیونی) • مختارنامه (مجموعه تلویزیونی) • خورشید کاروان
ادبیات عاشورایی | هل من ناصر ینصرنی • هیهات منا الذله • کل یوم عاشورا • یا لثارات الحسین • لا یوم کیومک یا اباعبدالله • ما رأیت الا جمیلا • حسین منی و انا من حسین • شیعتی ما ان شربتم ماء عذب فاذکرونی • لبیک یا حسین • پیرغلام • کتاب سال عاشورا
وابسته | سوگواری محرم • قیام امام حسین • حج ناتمام • روز عاشورا (وقایع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • بنی اسد • حدیث قاروره • طفلان مسلم • درة الصدف • تربت • تربت خانه کرمان • ذوالجناح • تیر سه شعبه • سال ۶۱ق • عاشوراپژوهی • اسد عاشورا • سرهای شهدای کربلا
یاران امام حسین علیه السلام / امام حسین علیه السلام / عزاداری محرم / عاملان واقعه کربلا

امامت

امامان | امام علی(ع) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) • امام جواد(ع) • امام هادی(ع) • امام عسکری(ع) • امام مهدی(عج)
آیات | آیه ولایت • آیه ابتلای ابراهیم • آیه اولی الامر • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه صادقین • آیه نصر • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه ۵۶ سوره مائده • آیه ۱۲۴ سوره انعام
روایات | حدیث ثقلین • خطبه غدیر • حدیث وصایت • حدیث منزلت • حدیث یوم الدار • حدیث من مات • حدیث سلسلةالذهب • زیارت جامعه • زیارت غدیریه • حدیث خلافت • حدیث سفینه • حدیث دوازده خلیفه • حدیث لوح • حدیث جابر • حدیث ولایت • حدیث شجره • حدیث خاصف النعل
حوادث | واقعه غدیر • واقعه سقیفه بنی ساعده • صحیفه ملعونه
کتاب ها | الغدیر • عبقات الانوار • المراجعات • النص و الاجتهاد • احقاق الحق • شب های پیشاور • اثبات الهداة • منهاج الکرامة • الهدایة الکبری • الخرائج و الجرائح • الافصاح فی الامامة • دلائل الامامه • الصراط المستقیم • امام شناسی • المسترشد فی الامامة • موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة
باورها | ضرورت امامت • امامت تنصیصی • عصمت امامان • ولایت • ولایت امام علی(ع) • علم غیب • علم لدنی • افضلیت امام • غیبت • امامت ائمه اثنی عشر • اهل بیت • برتری اهل بیت(ع) • خلافت • خلیفةالله • مفترض الطاعة • عصمت اکتسابی • ولایت تشریعی • ولایت تکوینی • کرامت• علم امام • علم شأنی • امامت انتخابی • امامت در کودکی
ودایع | ودایع امامت • الواح موسی • تابوت عهد • مصحف فاطمه(س) • انگشتر سلیمان • کتاب علی(ع) • جفر • عصای موسی • پیراهن یوسف • ذوالفقار
مرتبط | باب الامام • نص بر امام • صاحب سر • تولی • تبری • حب و بغض • غلو • تفویض غالیانه • مهدویت • رجعت • ترک اولی • اولوا الامر • سازمان وکالت • سازمان وکالت (کتاب) • تحدیث • ولایت فقیه • بسط تجربه نبوی • نظریه علمای ابرار • استغفار معصومان • غصب خلافت • دهه امامت و ولایت
خداشناسی / نبوت / معاد

بنی امیه

کارگزاران
سرداران | مغیرة بن شعبه • زیاد بن ابیه • عمرو عاص • عبدالله بن عمروعاص • ذوالکلاع • شرحبیل بن ذوالکلاع • مسلم بن عقبه • ابن زیاد • حجاج بن یوسف • ضحاک بن قیس • شریک بن اعور • بسر بن ارطاة • حصین بن نمیر • عبدالله بن عامر
رویدادها | جعل حدیث • جنگ صفین • حکمیت • سب علی(ع) • صلح امام حسن • واقعه کربلا • قیام زبیریان • واقعه حره • قیام توابین • قیام مختار • قیام زید بن علی • قیام یحیی بن زید • جنگ خازر
افراد
مشهور | | خلیفه | عثمان بن عفان (۲۳- ۳۵)
---|---
حاکمان | معاویة بن ابی سفیان(حکومت: ۴۱-۶۰) • یزید بن معاویه(حکومت: ۶۰-۶۴) • معاویة بن یزید(حکومت: ۶۴-۶۴) • مروان بن حکم (حکومت: ۶۴-۶۵) • عبدالملک بن مروان(حکومت: ۶۵-۸۶) • ولید بن عبدالملک(حکومت: ۸۶-۹۶) • سلیمان بن عبدالملک(حکومت: ۹۶-۹۹) • عمر بن عبدالعزیز (حکومت: ۹۹-۱۰۱) • یزید بن عبدالملک(حکومت: ۱۰۱-۱۰۵) • هشام بن عبدالملک (حکومت:۱۰۵-۱۲۵) • ولید بن یزید (حکومت: ۱۲۵-۱۲۶) • یزید بن ولید(حکومت: ۱۲۶-۱۲۶) • ابراهیم بن الولید(حکومت: ۱۲۶-۱۲۷) • مروان بن محمد(حکومت: ۱۲۷-۱۳۲)
سایر | ابوسفیان • یزید بن ابوسفیان • سعید بن عاص • حکم بن ابی العاص• عقبة بن ابی معیط • ولید بن عقبه • ولید بن عتبة بن ابی سفیان

قیام کنندگان
علیه بنی امیه | خوارج • امام حسین(ع) • عبدالله بن زبیر • عبدالله بن حَنظَلة بن ابی عامر • توابین • مختار بن ابی عبید ثقفی • زید بن علی • یحیی بن زید • عبدالله بن معاویه • ابومسلم خراسانی • عبدالله بن مطیع
مرتبط | شجره ملعونه • طلقاء • خلافت بنی امیه • مسجد جامع اموی • دمشق • پیراهن عثمان • قتل عثمان • بنی مروان • برمکیان
بنی عباس

اصحاب امام حسین علیه السلام

پس از
عاشورا | عبدالله بن عفیف • طفلان مسلم • درة الصدف

نجات یافتگان
از کربلا | امام سجاد • امام باقر(ع) • ضحاک بن عبدالله • حسن مثنی • عمر بن حسن بن علی • عقبة بن سمعان
غائبان
کربلا | | صحابه | عبدالله بن جعفر • ابن عباس • سلیمان بن صرد • سلیم بن قیس • براء بن عازب • جابر • ابوبرزه • سهل ساعدی • مسیب بن نجبه • زید بن ارقم
---|---
تابعین | محمد بن حنفیه • مختار • رفاعه • طرماح • بشر بن غالب اسدی

واقعه کربلا / یاران معصومین علیهم السلام / کتاب شناسی امام حسین (ع)

زیارت امام حسین(ع)

زیارات خاص | زیارت وارث • زیارت عاشورا • دعای علقمه • زیارت ناحیه مقدسه • زیارت عاشورای غیر معروفه • زیارت اربعین • عید فطر و قربان • شب های قدر • زیارت رجبیه • نیمه شعبان • شب های جمعه • صلوات خاصه • زیارت مفجعه |
زیارت جامعه | زیارت جامعه کبیره • زیارت جامعه صغیره • جامعه ائمة المؤمنین • زیارت امین الله • زیارت رجبیه
مرتبط | پیاده روی اربعین • زیارت الشهدا • زیارت • زیارت امام حسین(ع) از راه دور • اربعین • برابری زیارت عبدالعظیم حسنی با زیارت امام حسین(ع) • عزاداری طویریج • مشایة الاهواز • طریق العلماء
زیارت • امام حسین(ع)

کتاب شناسی امام حسین(ع)

تاریخ | حیاة الامام الحسین • مع الرکب الحسینی • پس از پنجاه سال
فضائل | الخصائص الحسینیة
روایات | مسند الامام الشهید • موسوعة کلمات الامام الحسین • اربعین حسینیه
مقتل | مثیر الاحزان • اللهوف • ذخیرة الدارین • روضة الشهداء • مقتل ابومخنف • نفس المهموم • مقتل مقرم • مقتل خوارزمی • لواعج الاشجان • فیض الدموع • موسوعة کربلاء • الحسین و بطلة کربلاء • تسمیة من قتل مع الحسین • ذوب النضار • درسی که حسین به انسانها آموخت • تسلیة المجالس • تظلم الزهراء • اسرار الشهادة • الدمعة الساکبة • قمقام زخار • طوفان البکاء • نفثة المصدور • المنتخب • معالی السبطین • نور العین • عنوان الکلام • تذکرة الشهداء • محرق القلوب • مقتل جامع سیدالشهدا • الامام الحسین و اصحابه
سایر | شهید جاوید • ابصار العین • حماسه حسینی • فرهنگ عاشورا • اقناع اللائم • الارض و التربة الحسینیة • الاستشفاء بالتربة الشریفة الحسینیة • مع الحسین فی نهضته • دائرة المعارف الحسینیة • آفتاب در مصاف
کتاب شناسی عاشورا / واقعه کربلا / یاران امام حسین علیه السلام

رده ها:

اصحاب کساء

امام حسین

امامان اسماعیلیه

امامان امامیه

امامان زیدیه تا قرن سوم هجری

امامان مدفون در عراق

سپاهیان امام علی در جنگ جمل

سپاهیان امام علی در جنگ صفین

سپاهیان امام علی در جنگ نهروان

شهدای بنی هاشم در واقعه کربلا

صحابه شهید

فرزندان امام علی

فرزندان حضرت فاطمه

قیام کنندگان علیه امویان

چهارده معصوم

https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85

https://www.farhangyar.ir/fa/post/35188/
زندگینامه و شخصیت حضرت امام حسین سلام الله علیه در منظرگاه مدیریتی ویکی شیعه دانشنامه حوزوی | مشابه
۰۸ اسفند ۱۴۰۳

💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «زندگینامه و شخصیت حضرت امام حسین سلام الله علیه در منظرگاه مدیریتی ویکی شیعه دانشنامه حوزوی» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.