معامله خداوند با گنهکاران / شرح سه حکمت از امیرالمومنین(ع)
به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت سالروز میلاد امیرالمومنین (ع) شرح سه حکمت آموزنده از ایشان در ادامه می آید؛
معامله خداوند با گنه کاران
حضرت علی (ع) می فرمایند: «یابن آدم، إذا رأیت ربک سبحانه یتابع علیک نعمه وأنت تعصیه فاحذره» نهج البلاغه، حکمت ۲۵؛ ای فرزند آدم، هنگامی که ببینی پروردگارت پی در پی نعمت هایی را بر تو می فرستد در حالی که تو معصیت او را می کنی بترس (که مجازات سنگینی در انتظار توست )».[۱]
در مقابل معاصی و گناهانی که بندگان انجام می دهند، خداوند با انسان سه نوع معامله می کند: گاهی فورا او را مجازات می کند که این یک نوع محبت نسبت به بنده است که او را بیدار می کند. بسیاری از بلاها کفاره معصیت است، گاهی خداوند مهلت می دهد تا از این مهلت استفاده کند و برگردد و توبه کند.
خداوند در مقابل معصیت بنده اش به او نعمت می دهد چون قبلا هشدار داده ولی اثر نکرد. و مستحق مجازات است؛ اما خداوند به او نعمت می دهد و این نعمت دادن به دو علت است، یکی اینکه غافل و مغرور بشود و بیشتر گناه کند و دوم اینکه بعد از دادن نعمت های فراوان، یک دفعه مجازات می کند که این نوع مجازات خیلی دردناک است که انسانی را که غرق در نعمت است یک دفعه غرق در عذاب کنند، و در اصطلاح قرآن نام این نعمت را عذاب استدراجی می گذارند: «والذین کذبوا بأیاتنا سنستدرجهم من حیث لایعلمون»؛ و کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، ما آنان را از جایی که نمی دانند، به تدریج به سوی عذاب پیش می بریم ».[۲]
برای کلمه استدراج دو معنا ذکر شده یکی اینکه چیزی را به تدریج بگیرند چرا که اصل این ریشه از «درجه» گرفته شده که به معنای پله است که هرگاه چیزی را به تدریج و مرحله به مرحله بگیرند یا گرفتار سازند به این عمل استدراج گفته می شود.
معنای دیگر استدراج «پیچیدن» است؛ همان گونه که یک طومار را به هم می پیچند .[۳] هر دو معنی به یک مفهوم کلی که همان انجام تدریجی باشد برمی گردد.
خداوند گناهکاران و افراد سرکش را، فورا گرفتار مجازات نمی کند، بلکه درهای نعمت را به روی آنها می گشاید که یا این نعمت ها باعث بیداری آنها می شود و یا اینکه به بی خبری آنها می افزاید که در این صورت مجازاتشان به هنگام رسیدن به آخرین مرحله از نعمت، دردناک است، چرا که در حالی که غرق در ناز و نعمت هستند خداوند همه نعمت را از آنها می گیرد و طومار زندگی آنها را درهم می پیچد.
امام صادق (ع) در حدیثی می فرمایند: موقعی که خداوند خیر بنده ای را بخواهد به هنگامی که گناهی انجام می دهد او را گوشمالی می دهد تا به یاد توبه بیفتد، و هنگامی که شر بنده ای را (بر اثر اعمالش) بخواهد موقعی که گناهی می کند نعمتی به او می بخشد تا استغفار را فراموش کند و به آن گناه ادامه دهد، این همان است که خداوند عزوجل فرموده: «سنستدرجهم من حیث لایعلمون»؛ یعنی از طریق نعمت ها به هنگام معصیت ها آنها را به تدریج از راهی که نمی دانند گرفتار می سازیم ».[۴]
یکی از یاران امام صادق (ع) عرض کرد: من از خداوند مالی طلب کردم به من روزی فرمود، فرزندی خواستم به من بخشید، خانه ای طلب کردم به من مرحمت فرمود، من از این می ترسم نکند این استدراج باشد، امام فرمود: اگر اینها توأم با حمد و شکر الهی است استدراج نیست (نعمت است ).[۵]
چگونه با مردم زندگی کنیم؟
حضرت علی (ع) می فرمایند: «خالطوا الناس مخالطة إن متم معها بکوا علیکم، وإن عشتم حنوا إلیکم» نهج البلاغه، حکمت ۱۰؛ با مردم آنچنان معاشرت کنید که اگر مردید برای شما اشک بریزند و اگر زنده ماندید با اشتیاق به سوی شما آیند ».[۶]
اساس تعلیمات اسلامی بر اجتماع و جمعیت است، یعنی اسلام اصل را جامعه می داند و افراد در دل جامعه پرورش پیدا می کنند و لذا می بینیم که عبادات در اسلام شکل جمعی دارد. اصل در نماز، جماعت است و نماز فرادی غیر رسمی است. تمام اذکار در نماز جنبه جمعی دارد حتی اذان و اقامه اش و سوره حمد جمعی است. سلام نماز هم بر محور جماعت است. روح حج هم جماعت است. لذا هر چه پیوند جامعه را محکم کند مورد تأیید اسلام است و هر چه آن را سست کند مبغوض است. سخن چینی، غیبت و تهمت، پیوندها را قطع می کند، اصلاح ذات بین، تعاون و همکاری، برآوردن حوائج مردم، محبوب است چون باعث پیوند است.
با توجه به این بینش برویم سراغ کلام علی علیه السلام که می فرماید طوری زندگی کن که فقدان شما دردناک باشد و زندگی شما مورد محبت مردم باشد.
معمولا جامعه را به بدن تشبیه می کنند که بدن انسان دارای گوش، چشم، دست و پا و غیره است، در جامعه هم افرادش این گونه اند که یک عده چشم جامعه اند، و یک عده گوش جامعه هستند و یک عده زبان گویای جامعه هستند و یک گروه مغزهای متفکر یک جامعه هستند و گروهی دست و پای یک جامعه و آنچه مهم است این است که انسان باید سعی کند که یک عضو مفید جامعه باشد نه زائد جامعه که باید کنارش زد، بعضی افراد در جامعه هستند که عضو مضر جامعه هستند و مردنشان جشن و شادی آور است و افرادی هستند که عضو مفید جامعه هستند که مرگشان موجب غم و غصه است.
امام صادق (ع) می فرمایند: مرد برای اداره خانه و خانواده اش باید سه کار انجام دهد، هر چند بر خلاف طبع او باشد:
«معاشرة جمیلة، وسعة بتقدیر، وغیرة بتحصن»؛ خوشرفتاری، گشاده دستی به اندازه و غیرت و ناموس داری .[۷]
امام علی (ع) فرموده است: «ابذل لأخیک دمک ومالک، ولعدوک عدلک وانصافک، وللعامة بشرک وإحسانک »؛ جان و مالت را فدای برادرت کن و عدل و انصاف را نثار دشمنت ساز و خوشرویی و احسانت را به عموم مردم ببخش ».[۸]
امام حسن مجتبی (ع) فرموده اند: «صاحب الناس مثل ما تحب أن یصاحبوک به» ؛ با مردم آن گونه رفتار کن که دوست داری با تو رفتار کنند .[۹]
عفو هنگام قدرت
حضرت علی (ع) می فرمایند: «إذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو عنه شکرا للقدرة علیه / نهج البلاغه، حکمت ۱۱؛ هنگامی که بر دشمنت پیروز شدی عفو را شکرانه این پیروزی قرار ده ».[۱۰]
بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام در تبلیغات خود بیان می کنند که اسلام به وسیله نیروی نظامی و شمشیر پیشرفت کرد، ولی همان طور که از مستندات تاریخی برمی آید اسلام فقط برای از بین بردن موانع سر راه به جنگ متوسل می شد و بهترین سند تاریخی برای مدعای ما، فتح مکه است که بدون درگیری و خون ریزی فتح شد و بعد از پیروزی، پیامبر مردم را مجبور به گرویدن به اسلام نکرد، بلکه فرمود: سه جا نقطه امن است، اول کسانی که وارد مسجد الحرام شوند، دوم کسانی که وارد خانه ابوسفیان شوند و سوم کسانی که در خانه خود بمانند و اسلحه را زمین بگذارند. پیامبر (ص) فقط بت ها را شکست اما اجبار به ترک بت پرستی هم نکرد ولی در عین حال می بینیم که «یدخلون فی دین الله أفواجا »[۱۱] مردم فوج فوج به طرف اسلام می آمدند با اینکه زور نظامی نبود. ببینیم
چه عاملی باعث شد که مردم عصر جاهلی که فاقد سواد و تمدن و مردمی خشن و متعصب بودند، به سوی اسلام گرایش پیدا کردند. با توجه به این مقدمه می رویم سراغ حدیث امام علیه السلام که جواب در آن نهفته است. مردم انتظارشان این بود که پیامبر صلی الله علیه و آله وقتی به مکه مسلط شد دستور قتل عام را صادر کند چرا که سیره عرب در دوران جاهلیت همین بود.
اما با اینکه قریش و مشرکین، مسلمان های زیادی را به شهادت رسانده بودند، از جمله حمزه سید الشهدا، و آن همه جنگ ها بر علیه پیامبر صلی الله علیه و آله به راه انداختند، ولی رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «إذهبوا فأنتم الطلقاء»؛ بروید، همه شما آزادید و بعد دست بر پرده کعبه کرد و فرمود: تمام خون هایی که تا حال ریخته شده زیر پای من و فراموش شده است.
امام علی (ع) هم در این جمله می فرماید: وقتی بر دشمنت مسلط شدی عفو از دشمن را شکرانه پیروزی خود قرار بده. (البته استثنا هم دارد ولی ما اصل و پایه را می گیریم که عفو و گذشت است).
بحث عفو و گذشت از مسائل مهم در آیات و روایات است که به طور مختصر توضیح می دهیم؛ خداوند به پیامبرش می فرماید: «فاصفح الصفح الجمیل»؛ پس، به نحو شایسته ای از آنها صرف نظر کن ».[۱۲]« صفح جمیل» به معنای عفو بزرگوارانه است نه عفوی که با بی اعتنایی و قهر کردن باشد، چرا که کینه توزی و لجاجت، ویژه روح های حقیر و همت های پایین است، اما آنها که نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزش ها را می پذیرند، از خطاهای دیگران چشم می پوشند و از حق شخصی خویش درمی گذرند. چون در عفو لذتی است که در انتقام نیست.
امام سجاد (ع) در دعای مکارم الاخلاق از خدا می خواهد: «وسددنی لأن اعارض من غشنی بالنصح وأجزی من هجرنی بالبر واثیب من حرمنی بالبذل واکافی ء من قطعنی بالصلة واحالف من اغتابنی إلی حسن الذکر وأن أشکر الحسنة واغضی عن السیئة»؛
خدایا مرا ثابت قدم و استوار بدار، تا با ناخالصان دغل کار، خیرخواهانه برخورد کنم، و هر کس از من دوری گزید، من به او نیکی کنم، و به هر کس که مرا محروم کرده، بذل و عطا کنم، و با آنکه با من قطع رابطه کرده، بپیوندم و کسی را که غیبت مرا کرده است، به خوبی یاد کنم، توفیقم بده که نیکی را سپاسگزار باشم و از بدی چشم بپوشم و درگذرم .[۱۳]
حضرت علی (ع) می فرمایند: «عاتب أخاک بالإحسان إلیه واردد شره بالإنعام علیه »؛ برادرت را در برابر کار خلافی که انجام داده است به وسیله نیکی سرزنش کن، و شر او را از طریق انعام و احسان به او برگردان .[۱۴]
رسول خدا (ص) در پاداش کسانی که عفو می کنند می فرمایند: «اذا کان یوم القیامة نادی مناد: من کان أجره علی الله فلیدخل الجنة، فیقال: من ذا الذی أجره علی الله؟ فیقال: العافون عن الناس، یدخلون الجنة بغیر حساب»؛ هنگامی که روز قیامت می شود کسی از سوی خداوند ندا می دهد که هر کس اجر او بر خداست وارد بهشت شود، گفته می شود: چه کسی اجرش بر خداست؟ در جواب به آنها می گویند: کسانی که مردم را عفو کردند، آنها بدون حساب داخل بهشت می شوند ».[۱۵]
رسول خدا (ص) فرموده است: «علیکم بالعفو، فإن العفو لایزید العبد إلاعزا، فتعافوا یعزکم الله»؛ بر شما باد به گذشت، زیرا که گذشت جز بر عزت بنده نمی افزاید. پس یکدیگر را گذشت کنید، تا خداوند شما را عزت بخشد .[۱۶]
و همان حضرت فرموده است: «من کثر عفوه مد فی عمره »؛ هر کس پرگذشت باشد، عمرش دراز شود .[۱۷]
خداوند نیز بخشنده است، در حدیثی آمده که عربی بادیه نشین نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: «یا رسول الله، من یحاسب الخلق یوم القیامة؟ قال: الله عزوجل. قال: نجونا و رب الکعبة. قال: وکیف ذلک یا أعرابی؟ قال: لأن الکریم إذا قدر عفا»؛ عرب گفت: ای رسول خدا در روز قیامت چه کسی به حساب خلایق می رسد؟ فرمود: خداوند عزوجل. بادیه نشین گفت: به خداوندگار کعبه سوگند که نجات یافته ایم. حضرت فرمود: چگونه، ای بادیه نشین؟ عرض کرد: زیرا کریم هرگاه قدرت یابد، ببخشاید .[۱۸]
[۱]. نهج البلاغه، حکمت ۲۵
[۲]. سوره اعراف، آیه ۱۸۲
[۳] مفردات راغب، ریشه «استدراج»
[۴] تفسیر نمونه، ج ۷، ذیل آیات ۱۸۲ و ۱۸۳ سوره اعراف
[۵] تفسیر نمونه، ج ۲۴، ذیل آیات ۴۲-/ ۴۵ سوره قلم
[۶] نهج البلاغه، حکمت ۱۰
[۷] بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۳۶
[۸] همان مدرک، ص ۵۰
[۹] أعلام الدین، ص
[۱۰] نهج البلاغه، حکمت ۱۱
[۱۱] سوره نصر، آیه ۲
[۱۲] سوره حجر، آیه ۸۵
[۱۳]. صحیفه سجادیه، دعای ۲۰( دعای مکارم الاخلاق)
[۱۴] نهج البلاغه، حکمت ۱۵۸
[۱۵] تفسیر نمونه، ج ۲۰، ذیل آیات ۳۷-/ ۴۰ سوره شوری
[۱۶] اصول کافی، ج ۲، ص ۱۰۸
[۱۷] أعلام الدین، ص ۳۱۵
[۱۸] تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۹
معامله خداوند با گنه کاران
حضرت علی (ع) می فرمایند: «یابن آدم، إذا رأیت ربک سبحانه یتابع علیک نعمه وأنت تعصیه فاحذره» نهج البلاغه، حکمت ۲۵؛ ای فرزند آدم، هنگامی که ببینی پروردگارت پی در پی نعمت هایی را بر تو می فرستد در حالی که تو معصیت او را می کنی بترس (که مجازات سنگینی در انتظار توست )».[۱]
در مقابل معاصی و گناهانی که بندگان انجام می دهند، خداوند با انسان سه نوع معامله می کند: گاهی فورا او را مجازات می کند که این یک نوع محبت نسبت به بنده است که او را بیدار می کند. بسیاری از بلاها کفاره معصیت است، گاهی خداوند مهلت می دهد تا از این مهلت استفاده کند و برگردد و توبه کند.
خداوند در مقابل معصیت بنده اش به او نعمت می دهد چون قبلا هشدار داده ولی اثر نکرد. و مستحق مجازات است؛ اما خداوند به او نعمت می دهد و این نعمت دادن به دو علت است، یکی اینکه غافل و مغرور بشود و بیشتر گناه کند و دوم اینکه بعد از دادن نعمت های فراوان، یک دفعه مجازات می کند که این نوع مجازات خیلی دردناک است که انسانی را که غرق در نعمت است یک دفعه غرق در عذاب کنند، و در اصطلاح قرآن نام این نعمت را عذاب استدراجی می گذارند: «والذین کذبوا بأیاتنا سنستدرجهم من حیث لایعلمون»؛ و کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، ما آنان را از جایی که نمی دانند، به تدریج به سوی عذاب پیش می بریم ».[۲]
برای کلمه استدراج دو معنا ذکر شده یکی اینکه چیزی را به تدریج بگیرند چرا که اصل این ریشه از «درجه» گرفته شده که به معنای پله است که هرگاه چیزی را به تدریج و مرحله به مرحله بگیرند یا گرفتار سازند به این عمل استدراج گفته می شود.
معنای دیگر استدراج «پیچیدن» است؛ همان گونه که یک طومار را به هم می پیچند .[۳] هر دو معنی به یک مفهوم کلی که همان انجام تدریجی باشد برمی گردد.
خداوند گناهکاران و افراد سرکش را، فورا گرفتار مجازات نمی کند، بلکه درهای نعمت را به روی آنها می گشاید که یا این نعمت ها باعث بیداری آنها می شود و یا اینکه به بی خبری آنها می افزاید که در این صورت مجازاتشان به هنگام رسیدن به آخرین مرحله از نعمت، دردناک است، چرا که در حالی که غرق در ناز و نعمت هستند خداوند همه نعمت را از آنها می گیرد و طومار زندگی آنها را درهم می پیچد.
امام صادق (ع) در حدیثی می فرمایند: موقعی که خداوند خیر بنده ای را بخواهد به هنگامی که گناهی انجام می دهد او را گوشمالی می دهد تا به یاد توبه بیفتد، و هنگامی که شر بنده ای را (بر اثر اعمالش) بخواهد موقعی که گناهی می کند نعمتی به او می بخشد تا استغفار را فراموش کند و به آن گناه ادامه دهد، این همان است که خداوند عزوجل فرموده: «سنستدرجهم من حیث لایعلمون»؛ یعنی از طریق نعمت ها به هنگام معصیت ها آنها را به تدریج از راهی که نمی دانند گرفتار می سازیم ».[۴]
یکی از یاران امام صادق (ع) عرض کرد: من از خداوند مالی طلب کردم به من روزی فرمود، فرزندی خواستم به من بخشید، خانه ای طلب کردم به من مرحمت فرمود، من از این می ترسم نکند این استدراج باشد، امام فرمود: اگر اینها توأم با حمد و شکر الهی است استدراج نیست (نعمت است ).[۵]
چگونه با مردم زندگی کنیم؟
حضرت علی (ع) می فرمایند: «خالطوا الناس مخالطة إن متم معها بکوا علیکم، وإن عشتم حنوا إلیکم» نهج البلاغه، حکمت ۱۰؛ با مردم آنچنان معاشرت کنید که اگر مردید برای شما اشک بریزند و اگر زنده ماندید با اشتیاق به سوی شما آیند ».[۶]
اساس تعلیمات اسلامی بر اجتماع و جمعیت است، یعنی اسلام اصل را جامعه می داند و افراد در دل جامعه پرورش پیدا می کنند و لذا می بینیم که عبادات در اسلام شکل جمعی دارد. اصل در نماز، جماعت است و نماز فرادی غیر رسمی است. تمام اذکار در نماز جنبه جمعی دارد حتی اذان و اقامه اش و سوره حمد جمعی است. سلام نماز هم بر محور جماعت است. روح حج هم جماعت است. لذا هر چه پیوند جامعه را محکم کند مورد تأیید اسلام است و هر چه آن را سست کند مبغوض است. سخن چینی، غیبت و تهمت، پیوندها را قطع می کند، اصلاح ذات بین، تعاون و همکاری، برآوردن حوائج مردم، محبوب است چون باعث پیوند است.
با توجه به این بینش برویم سراغ کلام علی علیه السلام که می فرماید طوری زندگی کن که فقدان شما دردناک باشد و زندگی شما مورد محبت مردم باشد.
معمولا جامعه را به بدن تشبیه می کنند که بدن انسان دارای گوش، چشم، دست و پا و غیره است، در جامعه هم افرادش این گونه اند که یک عده چشم جامعه اند، و یک عده گوش جامعه هستند و یک عده زبان گویای جامعه هستند و یک گروه مغزهای متفکر یک جامعه هستند و گروهی دست و پای یک جامعه و آنچه مهم است این است که انسان باید سعی کند که یک عضو مفید جامعه باشد نه زائد جامعه که باید کنارش زد، بعضی افراد در جامعه هستند که عضو مضر جامعه هستند و مردنشان جشن و شادی آور است و افرادی هستند که عضو مفید جامعه هستند که مرگشان موجب غم و غصه است.
امام صادق (ع) می فرمایند: مرد برای اداره خانه و خانواده اش باید سه کار انجام دهد، هر چند بر خلاف طبع او باشد:
«معاشرة جمیلة، وسعة بتقدیر، وغیرة بتحصن»؛ خوشرفتاری، گشاده دستی به اندازه و غیرت و ناموس داری .[۷]
امام علی (ع) فرموده است: «ابذل لأخیک دمک ومالک، ولعدوک عدلک وانصافک، وللعامة بشرک وإحسانک »؛ جان و مالت را فدای برادرت کن و عدل و انصاف را نثار دشمنت ساز و خوشرویی و احسانت را به عموم مردم ببخش ».[۸]
امام حسن مجتبی (ع) فرموده اند: «صاحب الناس مثل ما تحب أن یصاحبوک به» ؛ با مردم آن گونه رفتار کن که دوست داری با تو رفتار کنند .[۹]
عفو هنگام قدرت
حضرت علی (ع) می فرمایند: «إذا قدرت علی عدوک فاجعل العفو عنه شکرا للقدرة علیه / نهج البلاغه، حکمت ۱۱؛ هنگامی که بر دشمنت پیروز شدی عفو را شکرانه این پیروزی قرار ده ».[۱۰]
بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام در تبلیغات خود بیان می کنند که اسلام به وسیله نیروی نظامی و شمشیر پیشرفت کرد، ولی همان طور که از مستندات تاریخی برمی آید اسلام فقط برای از بین بردن موانع سر راه به جنگ متوسل می شد و بهترین سند تاریخی برای مدعای ما، فتح مکه است که بدون درگیری و خون ریزی فتح شد و بعد از پیروزی، پیامبر مردم را مجبور به گرویدن به اسلام نکرد، بلکه فرمود: سه جا نقطه امن است، اول کسانی که وارد مسجد الحرام شوند، دوم کسانی که وارد خانه ابوسفیان شوند و سوم کسانی که در خانه خود بمانند و اسلحه را زمین بگذارند. پیامبر (ص) فقط بت ها را شکست اما اجبار به ترک بت پرستی هم نکرد ولی در عین حال می بینیم که «یدخلون فی دین الله أفواجا »[۱۱] مردم فوج فوج به طرف اسلام می آمدند با اینکه زور نظامی نبود. ببینیم
چه عاملی باعث شد که مردم عصر جاهلی که فاقد سواد و تمدن و مردمی خشن و متعصب بودند، به سوی اسلام گرایش پیدا کردند. با توجه به این مقدمه می رویم سراغ حدیث امام علیه السلام که جواب در آن نهفته است. مردم انتظارشان این بود که پیامبر صلی الله علیه و آله وقتی به مکه مسلط شد دستور قتل عام را صادر کند چرا که سیره عرب در دوران جاهلیت همین بود.
اما با اینکه قریش و مشرکین، مسلمان های زیادی را به شهادت رسانده بودند، از جمله حمزه سید الشهدا، و آن همه جنگ ها بر علیه پیامبر صلی الله علیه و آله به راه انداختند، ولی رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «إذهبوا فأنتم الطلقاء»؛ بروید، همه شما آزادید و بعد دست بر پرده کعبه کرد و فرمود: تمام خون هایی که تا حال ریخته شده زیر پای من و فراموش شده است.
امام علی (ع) هم در این جمله می فرماید: وقتی بر دشمنت مسلط شدی عفو از دشمن را شکرانه پیروزی خود قرار بده. (البته استثنا هم دارد ولی ما اصل و پایه را می گیریم که عفو و گذشت است).
بحث عفو و گذشت از مسائل مهم در آیات و روایات است که به طور مختصر توضیح می دهیم؛ خداوند به پیامبرش می فرماید: «فاصفح الصفح الجمیل»؛ پس، به نحو شایسته ای از آنها صرف نظر کن ».[۱۲]« صفح جمیل» به معنای عفو بزرگوارانه است نه عفوی که با بی اعتنایی و قهر کردن باشد، چرا که کینه توزی و لجاجت، ویژه روح های حقیر و همت های پایین است، اما آنها که نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزش ها را می پذیرند، از خطاهای دیگران چشم می پوشند و از حق شخصی خویش درمی گذرند. چون در عفو لذتی است که در انتقام نیست.
امام سجاد (ع) در دعای مکارم الاخلاق از خدا می خواهد: «وسددنی لأن اعارض من غشنی بالنصح وأجزی من هجرنی بالبر واثیب من حرمنی بالبذل واکافی ء من قطعنی بالصلة واحالف من اغتابنی إلی حسن الذکر وأن أشکر الحسنة واغضی عن السیئة»؛
خدایا مرا ثابت قدم و استوار بدار، تا با ناخالصان دغل کار، خیرخواهانه برخورد کنم، و هر کس از من دوری گزید، من به او نیکی کنم، و به هر کس که مرا محروم کرده، بذل و عطا کنم، و با آنکه با من قطع رابطه کرده، بپیوندم و کسی را که غیبت مرا کرده است، به خوبی یاد کنم، توفیقم بده که نیکی را سپاسگزار باشم و از بدی چشم بپوشم و درگذرم .[۱۳]
حضرت علی (ع) می فرمایند: «عاتب أخاک بالإحسان إلیه واردد شره بالإنعام علیه »؛ برادرت را در برابر کار خلافی که انجام داده است به وسیله نیکی سرزنش کن، و شر او را از طریق انعام و احسان به او برگردان .[۱۴]
رسول خدا (ص) در پاداش کسانی که عفو می کنند می فرمایند: «اذا کان یوم القیامة نادی مناد: من کان أجره علی الله فلیدخل الجنة، فیقال: من ذا الذی أجره علی الله؟ فیقال: العافون عن الناس، یدخلون الجنة بغیر حساب»؛ هنگامی که روز قیامت می شود کسی از سوی خداوند ندا می دهد که هر کس اجر او بر خداست وارد بهشت شود، گفته می شود: چه کسی اجرش بر خداست؟ در جواب به آنها می گویند: کسانی که مردم را عفو کردند، آنها بدون حساب داخل بهشت می شوند ».[۱۵]
رسول خدا (ص) فرموده است: «علیکم بالعفو، فإن العفو لایزید العبد إلاعزا، فتعافوا یعزکم الله»؛ بر شما باد به گذشت، زیرا که گذشت جز بر عزت بنده نمی افزاید. پس یکدیگر را گذشت کنید، تا خداوند شما را عزت بخشد .[۱۶]
و همان حضرت فرموده است: «من کثر عفوه مد فی عمره »؛ هر کس پرگذشت باشد، عمرش دراز شود .[۱۷]
خداوند نیز بخشنده است، در حدیثی آمده که عربی بادیه نشین نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: «یا رسول الله، من یحاسب الخلق یوم القیامة؟ قال: الله عزوجل. قال: نجونا و رب الکعبة. قال: وکیف ذلک یا أعرابی؟ قال: لأن الکریم إذا قدر عفا»؛ عرب گفت: ای رسول خدا در روز قیامت چه کسی به حساب خلایق می رسد؟ فرمود: خداوند عزوجل. بادیه نشین گفت: به خداوندگار کعبه سوگند که نجات یافته ایم. حضرت فرمود: چگونه، ای بادیه نشین؟ عرض کرد: زیرا کریم هرگاه قدرت یابد، ببخشاید .[۱۸]
[۱]. نهج البلاغه، حکمت ۲۵
[۲]. سوره اعراف، آیه ۱۸۲
[۳] مفردات راغب، ریشه «استدراج»
[۴] تفسیر نمونه، ج ۷، ذیل آیات ۱۸۲ و ۱۸۳ سوره اعراف
[۵] تفسیر نمونه، ج ۲۴، ذیل آیات ۴۲-/ ۴۵ سوره قلم
[۶] نهج البلاغه، حکمت ۱۰
[۷] بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۳۶
[۸] همان مدرک، ص ۵۰
[۹] أعلام الدین، ص
[۱۰] نهج البلاغه، حکمت ۱۱
[۱۱] سوره نصر، آیه ۲
[۱۲] سوره حجر، آیه ۸۵
[۱۳]. صحیفه سجادیه، دعای ۲۰( دعای مکارم الاخلاق)
[۱۴] نهج البلاغه، حکمت ۱۵۸
[۱۵] تفسیر نمونه، ج ۲۰، ذیل آیات ۳۷-/ ۴۰ سوره شوری
[۱۶] اصول کافی، ج ۲، ص ۱۰۸
[۱۷] أعلام الدین، ص ۳۱۵
[۱۸] تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۹
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «معامله خداوند با گنهکاران / شرح سه حکمت از امیرالمومنین(ع)» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.