به گزارش مشرق، بعد از قرآن کریم، حدیث دومین منبع و سند دین شناسی و تعیین کننده راه سعادت انسان ها است. تکیه بر این منبع حیات بخش در برخی حوزه های دین پژوهی همچون فقه و بخش هایی از اخلاق بیشتر و گسترده تر است؛ زیرا اصول این دانش ها در قرآن به اجمال و اشاره آمده و تفصیل آن را باید در حدیث یافت.

حضرت آیت الله خامنه ای همواره در ابتدای درس خارج فقه خود که تا پیش از کرونا، چندین سال منظم برگزار گردید به قرائت و تبیین و شرح یک حدیث می پرداختند.احادیثی که با مضامین اخلاقی و اجتماعی و قابل استفاده برای عموم جامعه است و شرح حضرت آیت الله خامنه ای بر احادیث نیز حاوی نکات نو و کاربردی در سبک زندگی اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای جلسه درس خارج فقه ۲۳ آبان ۱۳۷۹ با استناد به روایتی از امام حسین (ع) به تبیین عزیزترین و مبغوض ترین مردم می پردازند که در ادامه فیلم و متن این جلسه تقدیم مخاطبان می شود:

و قیل لابی عبد الله (علیه السلام): من اکرم الخلق علی الله؟ فقال (علیه السلام) اکثرهم ذکرا لله

بنا بر این روایت، نفس یاد خدا یک ارزش است، با قطع نظر از اطاعت که آن هم یک ارزش دیگری است؛ وجه آن هم معلوم است، چون خود ذکر و یاد، مقدمه همه ی خیرات است؛ «انما تنذر من اتبع الذکر »(۲) که اصلا [اگر] یاد و توجه و ذکر نباشد، انذار انبیا هم امکان پذیر نخواهد بود؛ یعنی توجه و یاد. نقطه ی مقابل ذکر، غفلت است که اگر غفلت شد، باب همه ی خیرات بر روی انسان بسته خواهد شد. لذاست که خود ذکر در اینجا یک ارزشی محسوب شده.

قلت فمن ابغض الخلق الی الله؟ قال (علیه السلام) من یتهم الله

آن [فقره ی قبلی] «اکرم الخلق علی الله» بود، [یعنی] عزیزترین مردم؛ در این [فقره] سوال می کند که مبغوض ترین مردم کیست؟ [حضرت می فرمایند:] آن کسی که خدا را متهم کند.

قلت احد یتهم الله؟ قال (علیه السلام) نعم، من استخار الله فجاءته الخیرة بما یکره فیسخط فذلک یتهم الله

راوی می گوید: عرض کردم مگر کسی خدا را متهم می کند؟ فرمود: [بله]، کسی که در یک مسئله ای از خدای متعال طلب خیر می کند -در اینجا معلوم نیست که مراد از استخاره، این استخاره ای که ما با تسبیح و قرآن می کنیم باشد؛ استخاره یعنی طلب خیر کردن؛ همچنانی که در صحیفه ی شریفه ی سجادیه هم عنوان دعایی است، فی الاستخارة من الله ،(۳) در [مورد] استخاره و طلب خیر کردن- تضرع می کند، دعا می کند که آنچه خیر من است در این امر اتفاق بیفتد، بعد، اختیار پروردگار، آن چیزی است که او آن را کراهت دارد، آن را نمی پسندد، آنچه در پاسخ دعای او واقع می شود، آن چیزی نیست که او پیش داوری کرده، و قبلا آن را در دل خود خواسته و آن را ترجیح داده است، [پس] خشمگین می شود؛ این، [آن] کسی است که خدای متعال را متهم می کند. خدای متعال عالم است به همه ی جهات و همه ی مصالح و مفاسد، و دعای این شخص هم مستجاب شده است لکن چون او عالم نیست، چون نمی داند و خیر خود را تشخیص نمی دهد، خدای متعال را متهم می کند که خیر مرا به من نداد. این یکی.

قلت و من؟ قال یشکو الله

این راوی سوال می کند که دیگر چه کسی متهم می کند خدای متعال را؟ [فرمود:] آن کسی هم که از خدا شکایت می کند، [در واقع] خدا را متهم می کند.

قلت و احد یشکوه؟ قال (علیه السلام) نعم من اذا ابتلی شکا باکثر مما اصابه

راوی میپرسد: آیا کسی هست که از خدای متعال شکوه کند؟ شکایت کند از خدای متعال؟ بله، هستند؛ لازم نیست حتما بنشیند پای کسی درد دل کند که العیاذ بالله خدا به ما این کار را کرد، این بدی را کرد؛ لازم نیست این جوری باشد، این هم نوعی شکایت از خدا است که وقتی که مبتلای به یک گرفتاری شد، شکایت می کند از آن ابتلاء خود بیش از آنچه شایسته ی شکایت کردن است. فرض کنید یک بیماری ای دارد، می پرسند: آقا حال شما چطور است؟ بنا می کند که «بله، چقدر چنینیم، چنانیم»، شکوه می کند از حال خود، در حالی که واقع قضیه این جور نیست و این همه شکایت ندارد؛ اما او بیش از اندازه از درد خود، از حال خود، از روز خود، از فقر خود شکایت می کند. آن کسی که وقتی مبتلا می شود، به بیش از آنچه به او بدی رسیده است شکوه می کند [نزد خدا مبغوض است].

قلت و من؟ قال (علیه السلام) اذا اعطی لم یشکر و اذا ابتلی لم یصبر

سوال می شود: دیگر چه کسی؟ این هم یک کس [دیگری] که وقتی نعمت خدا به او می رسد شکر نمی کند، اما وقتی بلای الهی به او می رسد صبر نمی کند و شکایت می کند، شکوه می کند.

قلت فمن اکرم الخلق علی الله؟ قال (علیه السلام) من اذا اعطی شکر و اذا ابتلی صبر

اینها تأدیب الهی و تربیت خدا است که ما نفوس خودمان را تقویت کنیم.

۱) تحف العقول، ص ۳۶۴؛ «از امام صادق (علیه السلام) سوال شد که ارجمندترین مردم نزد خدا چه کسی است ؟ امام (علیه السلام) فرمود: هر کس که بیشتر خدا را یاد کند و بیشتر فرمانش برد. [راوی گوید] عرض کردم: مبغوض ترین مردم نزد خدا چه کسی باشد؟ امام (علیه السلام) فرمود: آن کس که خدا را متهم نماید. عرض کردم: آیا کسی باشد که خدا را متهم کند؟ امام (علیه السلام) فرمود: آری! آن کس که خواهان خیر از خداوند شده و خیری که به او رسیده ناپسندش آمده و خشمگین گردیده و خدا را متهم نموده است. عرض کردم: دیگر چه کسی [نزد خدا مبغوض] باشد؟ امام (علیه السلام) فرمود: کسی که از خداوند شکوه کند. عرض کردم: آیا کسی باشد که از خداوند شکوه نماید؟ امام (علیه السلام) فرمود: آری! آن کس که چون به مصیبتی دچار گردد، به بیشتر از آنچه به آن دچار شده شکوه نماید. عرض کردم: و دیگر چه کسی [نزد خدا مبغوض] باشد؟ امام (علیه السلام) فرمود: آن کس که چون به او بخششی رسد سپاس نگزارد و آنگاه که به بلایی دچار گردد شکیبایی نکند. عرض کردم: پس چه کسی ارجمندترین مردم نزد خدا است ؟ امام (علیه السلام) فرمود: آن کس که چون بخششی به او رسد سپاس گزارد و چون به بلایی دچار شود شکیبایی ورزد.».

۲) سوره ی یس، بخشی از آیه ی ۱۱؛ «بیم دادن تو، تنها کسی را [سودمند] است که کتاب حق را پیروی کند…»

۳) اشاره به دعای سی وسوم صحیفه ی سجادیه